Ðàõèìîâ Ìатназар

6.5. Kreditga layoqatlikni baholashni xorij tajribalari va ularning muvofiqli

Firma va kompaniyalarni kreditga layoqatligini baholashni xorij tajribalarini o’rganish asosida shuni izohlash mumkinki, uning

-uslubiy asoslarida;
-tashkiliy asoslarida;
-hukukiy, me’yoriy asoslarida sezilarli farqlarni sezish mumkin.
Uslubiy asoslari. Uslubiy asoslari bo’yicha mazmun jihatdan bir xildagi yondashishni ko’rish mumkin. Lekin farq etuvchi jihatlar ham mavjud. Masalan; to’lovga qobillikni o’rganishda bizning amaliyotda 3 ta muhim ko’rsatkich aniqlanadi. Ya’ni; mutlaq oraliq va umumiy to’lov layoqati ko’rsatkichlari. Lekin xorij amaliyotida firma, kompaniyani kreditga layoqatligiga bitta, umumiy to’lovga qobillik ko’rsatkichi natijasi asosida baho beriladi. Pul va qisqa muddatli moliyaviy qo’yilmalar bir qatorga va o’ringa qo’yiladi. Qimmatli qog’ozlarning aylanishi pul mablag’larining aylanishiga nisbatan tez kechadi. Tovarlar va zahiralarning aylanuvchanligi majburiyatlar aylanuvchanligidan tez kechadi va h.k.
Tashkiliy asos. Kredit olish va berish tartibida kredit muassasalarining raqobatchilari nihoyatda. Bu holat kredit mijozlari uchun kurash qonuniga amal etilishi va moliya bozorini rivojlanganligidan dalolat beradi. Kredit resurslari band qilishdagi har qanday to’siqlar olib tashlangan. Kredit oluvchi bilan kredit oluvchi o’rtasida yoki qarz beruvchi bilan qarz oluvchi o’rtasida ishonch, bir- birini aldamaslik qarz munosabatlari, biznes shioriga aylangan. Kredit oluvchi asosiy talab qilinadigan narsa uning aniq biznes loyihasi va garovi hisoblanadi. Bizda esa o’zgacha. Aniq biznes loyiha va garovdan tashqari ko’plab shartlarga bo’ysinish talab etiladi.
Huquqiy asos. Firma va kompaniyalarga kredit berish va uni qaytarishni me’yoriy xujjatlarini takomillashtirish talab etiladi. Negaki, uning bir turi tadbirkorlar huquqini qarz oluvchini huquqini himoya qilsa, ikkinchisi qarz beruvchini huquqini ximoya etadi. Betaraflik qoidasiga amal etgan holda tugal qonunchilik mexanizmini yaratish lozim deb o’ylaymiz. Kreditni olish va qaytarishdagi turli taxlikalardan himoya etuvchi zahiralar fondini tashkil etish, qarzdor va qarz beruvchini bir-birini aldamaslik, xiyonat qilmaslikni uning yuragiga singdirish lozim.