Ðàõèìîâ Ìатназар

Aktivlarni joylashtirishni umumiy sxemasi

Investitsion jarayon

3. 
   Firma va kompaniyalar passivlarini joylashtirish va uning foydalikka ta’sirini tahlili
   

Passivlar qatoriga firma, kompaniya kapitali va majburiyatlari kiritiladi. Kapital bu - firma va kompaniyaning o’z mablag’lari qatoriga kiruvchi manbalari hisoblanadi. Uning tarkibiga ustav kapitali, rezerv, qo’shilgan kapital, foydani taqsimlanmagan qismi, kelajakda olinadigan foyda, daromadlar, zahiralar kiritiladi.

Majburiyatlar qatoriga firma, kompaniyaning joriy majburiyatlari, uzoq va qisqa muddatli qarz kapitali kiritiladi.
Firma passivlari tuzilishini quyidagi jadval asosida tushunib olish mumkin.

3.6-jadval

Firma (kompaniya) passivlari va ularning tuzilishi

Passivlar	O’z mablag’lar- ining manbayi	Xususiy kapital	Doimiy passivlar	Aylanma mablag’larni shakllantirish manbayi
		Maqsadli tushumlar, zaxiralar, kelgusi daraomadlar
	Majburiyatla r	Uzoq muddatli majburiyatlar	Uzoq muddatli majburiyatlar
		Joriy majburiyatlar	Uzoq muddatli majburiyatlar
			Kreditorlik majburiyatlari	To’lov muddati kelgan majburiyatlar

Firma va kompaniyalar passivlarini joylashtirish uning foydalilik darajasiga sezilarli darajada ta’sir etadi. Buni quyidagicha izoxlash mumkin. Masalan; firma va kompaniyaga uzoq va qisqa muddatli majburiyatlarni jalb etilishi, ular yuzasidan to’lanadigan foizlar hisobiga uning foydasiga sezilarli ravishda salbiy ta’sir etadi.

Xuddi shu holatni buxgalteriya balansining passiv tomoni, birinchi bo’lim moddalarida ham ko’rish mumkin. Kelgusi davr daromadlari yoki kelgusi davr xarajatlari va to’lovlari zahirasi holati ham uning faoliyat natijaviyligi ta’sir etuvchi birlik sifatida olinadi. Korxona moliyaviy nobarqarorlik holatiga tushib qolgan hollarda ham uning faoliyat natijaviyligi foyda bilan chiqish xollari kuzatiladi. Buni bevosita, aylanma mablag’larini manbalashda o’z mablag’larining etishmovchiligi bilan izohlash mumkin.
Joriy majburiyatlar tarkibida kreditorlik majburiyatlarining ko’payib ketishi ham firma, kompaniya faoliyat natijaviyligiga sezilarli ta’sir etadi. Negaki, uning xolati ishlab chiqarish jarayoniga va uning boshqa tashkilotlar bilan bo’ladigan oldi-sotdi munosabatlariga ta’sir etadi. Natijada firma, kompaniyaga ishonchsizlik tug’iladi.