Ҳ. А. АрFинбоев, Ҳ. У. Абдуллаев, А. М

Тупроқнинг ҳарорат ўтказувчанлиги. Тупроқ иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти  нинг, тупроқ ҳажмий иссиқлик сиғими с_х га нисбатини ҳарорат ўтказувчанлик коэффициенти дейилади ва уни к ҳарфи билан белгиланади, яъни:
(4.6.)
Ҳарорат ўтказувчанлик коэффициенти СИ тизимида м²/с бирликда ўлчанади.
Ҳарорат ўтказувчанлик коэффициенти иссиқликнинг тупроқда тарқалиш тезлигини тавсифлайди. Ёки к тупроқда коэффициент тупроқнинг устки ва пастки қатламларининг ҳарорати қандай тезлик билан тенглашишини кўрсатади.
Тупроқ намлиги ортиши билан иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти, ҳажмий иссиқлик сиғимига қараганда тезроқ ортади. Чунки тупроқ заррачалари ўртасида намлик кўпинча воситачиликни бошқаради ва ҳарорат узатиш жараёнини тезлаштиради. Шунинг учун сувнинг ҳарорат ўтказувчанлик коэффициенти жуда намлигига қарамасдан нам тупроқ, қуруқ тупроққа нисбатан бир мунча юқори ҳарорат ўтказувчанлик коэффициентига эга
Тупроқнинг иссиқликни ўзлаштирувчанлиги. Тупроқнинг иссиқликни тўплаш қобилиятини унинг иссиқликни ўзлаштирувчанлиги дейилади.
Бу катталикни иссиқлик ўзлаштирувчанлик коэффициенти b билан характерланади. Иссиқлик ўзлаштирувчанлик коэффициенти b нинг миқдори  ва с_ҳ ларнинг катталигига боғлиқ равишда ўзгаради ва қуйидаги формула бўйича аниқланади:
(4.7)
Иссиқлик ўзлаштирувчанлик коэффициенти Ж/(м²∙С) бирликда ўлчанади.
Тупроқ намлиги кучайиши билан унинг иссиқлик ўзлаштирувчанлиги ортади. Ғовак тупроқнинг иссиқлик ўзлаштирувчанлиги, зич тупроқникидан оз. Шунинг учун ундан тупроққа ишлов бериш тадбирларида фойдаланиш мумкин.
Энди ғўза вегетацияси даврида тупроқ қатлами иссиқлик-физик хоссаларининг тупроқ намлигига боғлиқ равишда ўзгаришини қарайлик.
Маълумки, тупроқ иссиқлик-физик хоссаларига тупроқ тури, минералогик ва механик таркиби, тупроқ ҳолати ва ҳарорати, намлиги ва зичлиги таъсир қилади. Табиий тупроқда бу таъсирлар бирикиб турлича ҳолларда руёбга чиқади.
Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши амалиётида тупроқ иссиқлик-физик хоссаларининг тупроқ намлиги ўзгаришларига боғлиқлигининг боришини билиш муҳим аҳамиятга эга.
Профессор И. Туропов Ўзбекистон ҳудудида тупроқ иссиқлик-физик хоссаларининг тупроқ намлиги ўзгаришларига қандай боғланганини аниқлаш бўйича илмий-тадқиқот ишларини 1963-64 йилларда Тошкент вилоятининг Зангиота туманидаги ҳозирги «Тинчлик» жамоа хўжалиги пахта далаларида ўтказган. Бу тадқиқотда тупроқ намлигини тавсифлаш учун тупроқнинг 0-30 см қатламдаги ўртача намлигини олинган.
1963 йилда олинган маълумотлар 0-30 см қатламда тупроқ намлиги ортиши билан унинг барча иссиқлик хусусиятлари ҳам ортганлигини кўрсатади. Вегетация даврида суғоришлар вақтида тупроқ намлиги ортади, суғоришлар орасидаги муддатда эса камаяди.
Ўлчашлар ва махсус формулалар ёрдамида олиб борилган ҳисоботлар натижасида с_ҳ, , к ва b ларнинг қийматлари аниқланиб борилган. Уларнинг ғўза вегетацияси даврида тупроқ намлигига боғлиқ равишда ўзгаришини график ҳолида тасвирлаш қуйидаги 4.1-расмда кўрсатилган.
М
4.1-расм. Тупроқ иссиқлик-физик
хусусиятларининг намликга боғлиқлиги
азкур 4.1расмдан кўринадики, тупроқ намлиги 11 дан 19 фоизгача ошганида ҳарорат ўтказувчанлик коэффициенти аввал секин, кейин эса жадал ўсган, тупроқ намлиги 19 фоиздан ошгач к нинг ортиши сўна бошлаган. Намликнинг олинган чегараларида ҳажмий иссиқлик сиғим ҳам чизиқли ортган. Аммо унинг ортиши жуда секинлик билан борган. Тупроқ намлигининг шу оралигида  ва b лар ҳам орта борган, аммо намлик 19% дан ошгач  нинг ортиши камая бошлаган. Тупроқнинг иссиқлик физик хоссаларининг қийматларини билиш тупроқ иссиқлик режимини ўрганишда аҳамиятга эга. Тупроқ иссиқлик хусусиятлари тупроқ юзаси рангига, тупроқ зичлигига ва структурасига ҳам боғлиқ.
Қора тупроқлар қуёш радиациясини кўпроқ ютиши ҳисобига яхши исийди, ёрқин тупроқлар эса қуёш радиациясини кам ютгани учун қора тупроққа қараганда кам исийди. Тупроқ зичлиги ортиши билан қуруқ тупроқнинг иссиқлик сиғими ва иссиқлик ўтказувчанлиги ҳам ошади. Суғориш ва ёғинлар тупроқ иссиқлик сиғимини орттиради, бунда тупроқ иссиқликни буғла-нишга сарфлаб совийди.