Ҳ. А. АрFинбоев, Ҳ. У. Абдуллаев, А. М

2 – боб. Атмосфера
2.1. Ерга туташган ҳаво қатламининг таркиби.
Одамлар, ҳайвонлар ва ўсимликларнинг яшаши учун энг зарурий шартлардан бири – Ерни ўраб олган ҳаво қатламининг мавжудлигидир. Одамлар овқатсиз бир ойдан кўпроқ, сувсиз бир неча кун яшаса, ҳавосиз эса бир неча дақиқа давомидагина яшай олади.
Атмосфера Қуёшдан Ерга тушаётган нурланиш оқими энергиясининг, яъни қуёш радиациясининг ердаги ҳаёт учун зарур қисмини ўтказиб, унинг тирик организмлар учун зарарли қисмини тўсиб қолади.
Ерни ўраб олган ҳаво қатлами–атмосфера бўлмаганида ер юзи қуёш радиациясининг таъсирида кундузи +100С гача исиган, кечаси эса -100С гача совиган бўлар эди. Атмосфера борлиги сабабли ер юзи кундузи ортиқча исиб, кечаси эса кескин совиб кетмайди. Атмосфера борлигидан Ер юзининг ўртача йиллик ҳарорати 15С га тенг.
Атмосфера Ернинг ўз ўқи ва Қуёш атрофидаги ҳаракатида иштирок этади. Бундан ташқари ҳаво ер юзига нисбатан горизонтал ва вертикал йўналишларда узлуксиз ҳаракат қилади.
Ер шарини ўраб турган ҳаво қобиғини атмосфера дейилади. Атмосферанинг бутун массаси 5,157∙10¹⁸ кг га тенг бўлиб, Ер массаси (5,9787∙10²⁴ кг) нинг тахминан миллиондан бир (кг) улушини ташкил қилади.
Атмосфера бутун массасининг 50 фоизига яқин қисми Ер юзасидан 5км гача, 75 фоизи 10 км гача, 90 фоизи 16км гача, 99 фоизи эса 30·35км баландликларгача чўзилган қатламларда тўпланган.
Бу ҳисоблардан кўринадики, ер юзидан 30-35км баландликдан юқоридаги ҳаво қатламларининг массаси ниҳоятда оз бўлиб, атмосфера бутун массасининг 1% нигина ташкил қилади.
Атмосферанинг юқоридан аниқ чегараси йўқ, юқорига чиққан сари атмосфера сийраклаша бориб, қалинлиги бир неча минг км га чўзилади. Баъзи маълумотларда атмосферанинг вертикал чўзилганлиги 60-70 минг км гача етади ва охири космик муҳитга ўтади деб кўрсатилган.
Атмосфера Ердаги барча тирик организмларнинг яшаш муҳитидир (бунга кислородсиз анаэроб яшайдиган бактериялар кирмайди). Атмосферанинг ҳозирги вақт-дагидай таркиби миллион йиллар илгари вужудга келган. Атмосфера билан биосфера орасида табиий равишда таъминланган динамик мувозанат мавжуд. Инсонлар ва қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши объектлари ҳавонинг ҳозирги вақтдаги мавжуд таркибига мослашган.