” 2021yil jismoniy madaniyat

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI


TOSHKENT VILOYATI
CHIRCHIQ DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI

“TASDIQLAYMAN”

Sport va Ch.H.T fakulteti
Dekani ____ T.S Achilov
“__”___________2021yil
«JISMONIY MADANIYAT » KAFEDRASI
“KURASH TURLARI VA UNI O’QITISH METODIKASI” FANIDAN
O‘QUV-USLUBIY MAJMUA
(3-kurslar uchun)

Bilim sohasi:	100000 –gumanitar
Ta’lim sohasi:	110000 – pedagogika
Ta’lim yo‘nalishi:	5112000 – jismoniy madaniyat

CHIRCHIQ – 2021

Fanning o’quv uslubiy majmuasi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining 20___ yil “__” _____ “____” –sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan “Astronomiya kursi” fanidan namunaviy dastur asosida ishlab chiqildi.

Tuzuvchilar:

Achilov T.S.	-	Toshkent viloyati CHDPI “Sport va chaqiriqqacha harbiy ta`lim” fakulteti dekani, dotsent.
Sultonov A.I.	-	Toshkent viloyati CHDPI Jismoniy madaniyat kafedrasi kata o’qituvchisi

Taqrizchilar:

Radjabov U.R.	-	Nizomiy nomidagi TDPU “ Jismoniy madaniyat ” fakulteti dotsenti.
Abdulaxatov A.R.	-	Toshkent viloyati Chichiq davlat pedagogika instituti “Fakultetlararo jismoniy tarbiya” rafedrasi mudiri, dotsent.

Ushbu o‘quv-uslubiy majmua Chirchiq davlat pedagogika instituti kengashining 2021-yil 23 avgustdagi №1 – sonli qarori bilan chop etishga tavsiya qilingan.

M U N D A R I J A

№	MAJMUA MAZMUNI	Betlar
I	Ma’ruza mashg’ulotlari materiallari V semester	5
1	Kurash turlari va uni o‘qitish metodikasi fanining maqsadi hamda vazifalari	6
2	Milliy va belbog‘li kurashning rivojlanishi tarixi	13
3	Dzyudo va sambo kurashining rivojlanishi tarixi	18
4	Milliy kurash qoidalari.	24
	Ma’ruza mashg’ulotlari materiallari VI semester	37
1	Belbog‘li kurashning qoidalari	38
2	Dzyudo kurashning qoidalari	44
3	Sambo kurashining qoidalari	61
4	Milliy kurashning texnikasi va taktikasi	63
5	Dzyudo kurashning texnikasi va taktikasi Sambo kurashning texnikasi va taktikasi	69
II	Amaliy mashg’ulotlari materiallari V semester	78
1	Milliy kurash mashg‘ulotlarida shikastlanishning oldini olish.	79
2	Milliy kurashning muayyan turi texnikasi va qoidalarini o‘rgatish.	81
3	Belbog‘li kurash texnikasi va taktikasining asoslarini o’rgatish uslubiyati	83
4	Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik	85
5	Kurash mashg‘ulotlarida jihozlar bilan va jihozlarsiz umumiy rivojlantiruvchi hamda maxsus mashqlar.	87
6	Kurash turlari texnikasi va taktikasi qoidalarini o‘rgatish.	89
7	Kurashchilar harakatini kuzatish va tahlil qilishni o‘rgatish.	91
8	Harakat xatolarini aniqlashni o‘rgatish. Xatolarni tuzatishni o‘rgatish.	93
9	Boshqa kurash usul va texnikalarini o‘rgatish.	95
10	Harakatni baholashni o‘rgatish.	97
11	Kurash mashg‘ulotlarini tashkil qilish va uning mazmuni	99
12	Kurash turlari texnikasini o‘rgatish uslubiyati. Kurash taktikasi o‘rgatish uslubiyati	101
13	Kurash turlari mashg‘ulotlarida shikastlanishning oldini olish.	103
14	Kurash turlari texnikasi va usullarini o‘rgatish.	105
15	Kurash turlari bo‘yicha mashg‘ulotlarni o‘tkazish metodikasi.	107
16	Kurashning muayyan turi texnikasi va qoidalarini o‘rgatish.	109
17	Kurash turlari texnikasi va taktikasining asoslarini o‘rgatish uslubiyati.	111
	Amaliy mashg’ulotlari materiallari VI semester	113
1	Milliy kurash mashg‘ulotlarida shikastlanishning oldini olish.	114
2	Milliy kurashning muayyan turi texnikasi va qoidalarini o‘rgatish.	116
3	Belbog‘li kurash texnikasi va taktikasining asoslarini o’rgatish uslubiyati	118
4	Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik	120
5	Kurash mashg‘ulotlarida jihozlar bilan va jihozlarsiz umumiy rivojlantiruvchi hamda maxsus mashqlar.	122
6	Kurash turlari texnikasi va taktikasini asoslarini o‘rgatish.	124
7	Kurashchilar harakatini kuzatish va tahlil qilishni o‘rgatish.	126
8	Harakat xatolarini aniqlashni o‘rgatish. Xatolarni tuzatishni o‘rgatish.	128
9	Boshqa kurash usul va texnikalarini o‘rgatish.	130
10	Harakatni baholashni o‘rgatish.	132
11	Kurash mashg‘ulotlarini tashkil qilish va uning mazmuni	134
12	Kurash turlari texnikasini o‘rgatish uslubiyati. Kurash taktikasi o‘rgatish uslubiyati	136
13	Kurash turlari mashg‘ulotlarida shikastlanishning oldini olish.	138
14	Kurash turlari texnikasi va usullarini o‘rgatish.	140
15	Kurash turlari bo‘yicha mashg‘ulotlarni o‘tkazish metodikasi.	142
16	Kurashning muayyan turi texnikasi va qoidalarini o‘rgatish.	144
17	Kurash turlari texnikasi va taktikasining asoslarini o‘rgatish uslubiyati.	146
III	Seminar mashg’ulotlari materiallari V semester	148
1	Kurash turlari va uni o‘qitish metodikasi fanining maqsadi hamda vazifalari	149
2	Milliy va belbog‘li kurashning rivojlanishi tarixi	156
3	Dzyudo va sambo kurashining rivojlanishi tarixi	161
4	Milliy kurashning qoidalari	162
	Seminar mashg’ulotlari materiallari VI semestr	178
1	Belbog‘li kurashning qoidalari	179
2	Dzyudo kurashning qoidalari	186
3	Sambo kurashining qoidalari	203
4	Milliy kurashning texnikasi va taktikasi	205
5	Dzyudo kurashning texnikasi va taktikasi Sambo kurashning texnikasi va taktikasi	226
IV	Mustaqil ta’lim materiallari	237
V	Glossariy	239
VI	Ilovalar	246
1	Fan dasturi	247
2	Ishchi o’quv dasturi (Baholash mezonlari bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalar).	255
3	Testlar	267
VII	Tavsiya etiladigan adabiyotlar	277

V-SEMESTR
MA’RUZA MASHG’ULOTLAR
MATERIALLARI


1-Ma`ruza: Kurash turlari va uni o`qitish metodikasi fanining maqsadi hamda vazifalari.
Reja:
1. Kurash turlarining maqsad va vazifalari.
2. Kurash trenirofkasi vositalari.
3. Kurash trenirofkasi uslublari.
4. Kurash trenirofkasi tamoyillari;
a) Mumkin qadar maksimal natijalarga yo`naltirish, ixtisoslashish va individuallashtirishni chuqurlashtirish tamoyili.
b) Kurashchining umumiy va maxsus tayyorgarligi birligi tamoyili.
s) Trenirofka jarayonini o`ziga xos uzluksizligi tamoyili.
d) Trenirofka nagruskalarini oshirib borishda ketma-ketlik va chegaralilik birligi tamoyili.
e) Nagruskalar dinamikasining o`ziga xos (betakror) to`lqinsimonligi tamoyili.
f) Trenirofka jarayoning musobaqa-nisbatlashgan sikllilik tamoyili.


1. Kurash turlarining maqsadi va vizifalari
Sport trenirovkasi - bu yukori sport natijalariga erishishga karatilgan sport takomillashuvining yil davomida muntazam boshkariladigan pedagogik jarayonidir. Sport trenirovkasining maksadi - bu mazkur sportchi uchun mumkin kadar maksimal darajada texnik-taktik, jismoniy va ruxiy tayyorgarlikka erishish xamda musobaka faoliyatida yukori natijalarni ko`rsatishdir.
Trenirovka jarayonida xal kilinadigan asosiy vazifalar kuyidagilardan iborat:
- Kurash texnikasi va taktikasini puxta egallash;
- zarur darajada xarakat sifatlarining rivojlanishini ta`minlash, shugullanuvchilar funktsional imkoniyatlarini oshirish va ularning sogligini mustaxkamlash; 2
- axlokiy va iroda sifatlarini tarbiyalash;
- sportchi tayyorgarligining turli tomonlarini kompleks rivojlantirish va uni musobaka faoliyatida namoyon kilish;
-muvaffakiyatli trenirovka va musobaka faoliyati uchun zarur bo`lgan nazariy bilimlar xamda amaliy tajribani egallash.
Trenirovka vazifalari parallel xolda amalga oshiriladi. Birok tayyorgarlik davri va boskichlari, Kurashchining mashklanganligi, uning maxorat darajasi xamda boshka omillarga karab, bitta vazifaga ko`prok, boshkasiga kamrok e`tibor beriladi. Trenirovkaning xar bir vazifalari ketma-ket, ya`ni shugullanuvchilarga bo`lgan talablarning asta-sekin oshib borishi sharoitlarida xal kilinadi.
2. Kurash trenirovkasi vositalari
Sport trenirovkasi vositalari - bu turli xildagi jismoniy mashklar bo`lib, ular to`rtta guruxga bo`lingan: umumiy tayyorgarlik, yordamchi, maxsus tayyorgarlik va musobaka. Umumiy tayyorgarlik mashklariga sportchi organizmini xar tomonlama funktsional rivojlantirishga xizmat kiluvchi mashklar kiradi. Ular tanlangan sport turi xususiyatlariga mos kelishi bilan birga, u bilan ma`lum bir karama-karshilikda turish mumkin.
Bunda fakat xar tomonlama rivojlantirish vzifasi xal etiladi, xolos Sport Kurashida - bu sport gimnastikasidagi mashklar (buyum bilan va buyumsiz, sherik bilan va sheriksiz, bir joyda va xarakatda bajariladigan ko`l, oyoklarning turli xarakatlari), yordamchi sport turlaridagi mashklar (ogir atletika va yengil atletika, sport o`yinlari, suzish, akrobatika xamda boshkalar). Yordamchi mashklar u yoki bu sport faoliyatida kelgusida takomillashish uchun poydevor yaratuvchi maxsus xarakatlarni o`z ichiga oladi, mashklarning bu guruxiga trenajerlar, maxsus moslamalarda, ya`ni gilam tashkarisida ishlash paytida Kurashchining tezkor-kuch kobiliyatlarini oshirishga yordam beradigan vositalar kiradi. Shuningdek boshka sport turlaridan olingan va Kurashchining aerob xamda anaerob imkoniyatlarini oshirishga karatilgan vositalar (kross yugurish, regbi va boshkalar) kiradi. Maxsus tayyorgarlik mashklari yukori malakali sportchilar trenirovkasi tizimida markaziy o`rinni egallaydi va musobaka faoliyati elementlarini o`z ichiga oladigan vositalar doirasini, shuningdek shakli, tuzilmasi va organizm funktsional tizimi faoliyatini namoyon kilish xususiyati xamda sifatiga ko`ra ularga yakinlashtirilgan xarakatlarni kamrab oladi.
Sport Kurashida maxsus tayyorgarlik mashklariga kuyidagilar kiradi.
1. Yakinlashtiruvchi mashklar. Ular usullarning texnik tuzilmasini va uni amalga oshirish taktikasini egallash xamda takomillashtirishga yordam beradi.
2. Kurashchi uchun zarur bo`lgan maxsus jismoniy sifatlarni rivojlantiruvchi mashklar.
3. Ishorali mashklar. Ular nafakat usullarni bajarish texnikasini, balki ular bir ma`lum taktik ko`rinishda (turli xil xolatlardan, taktik tayyorgarlik usullarini ishora orkali ko`rsatishdan so`ng) ko`llanilgan paytda ma`lum ma`noda uning taktikasini xam takomillashtirishga yordam beradi. Ishorali mashklar snaryadlarsiz va snaryad (Kurash manekeni) bilan bajariladi.
4. Sherik bilan maxsus mashklar. Kurash manekeni bilan mashklar bajarishga karaganda, sherik bilan bajariladigan mashklar amalga oshirilayotgan texnik yoki taktik xarakatning xamma kismlarini yanada chukur xis kilish imkonini beradi. Sherik bilan ishlash paytida berilgan xarakat vaziyatini xamda zarur karshilikni anik kayta ko`rsatib berish mumkin. Mashk bajarayotgan Kurashchining oldida turgan vazifaga karab, sherik bo`sh, yarim kuch bilan yoki bor kuchi bilan karshilik ko`rsatishi mumkin. Shunday sherikni tanlash lozimki, uning kobiliyatlari, tayyorgarligi, bo`yi, vazni sportchi oldiga ko`yilgan vazifalarni xal etishga yordam berishi lozim.
5. O`quv, o`kuv-trenirovka va trenirovka bellashuvlari.
a) O`quv bellashuvi Kurash texnikasi va taktikasi bo`yicha yangi o`kuv materialini o`zlashtirishga karatilgan. Sherik bo`sh yoki yarim kuchi bilan karshilik ko`rsatadi xamda bellashuv davomida vakti-vakti bilan (topshirikka binoan) shugullanuvchiga usulni bajarish uchun kulay sharoitlarni yaratib turadi.
O`kuv bellashuvining o`ziga xos xususiyati yana shundan iboratki, u kandaydir bitta usul yoki usullar birikmasini egallashga karatilgan va, odatda, fakat tik turishda yoki parterda o`tkaziladi.
Agar xarakat noanik bajarilsa, bellashuvni to`xtatish xamda Kurashchiga yo`l ko`ygan xatosini ko`rsatish lozim.
b) O`kuv-trenirovka bellashuvlari asosan Kurash texnikasi va taktikasini keyinchalik xam egallash xamda takomillashtirishga karatilgan. U muayyan kamchiliklarni bartaraf etish, ma`lum bir jismoniy sifatlarni rivojlantirish, muayyan rakiblar bilan Kurash olib borishning u yoki bu taktik manevrlarini xosil kilishga karatilgan vazifalar bilan amalga oshiriladi. Ikkala Kurashchi bir vaktning o`zida bellashish uchun vazifa olishi mumkin. Bellashuvlar turli formulalar bo`yicha tuzilishi mumkin: tik turishda va parterda Kurash olib borishni turlicha almashtirib, fakat tik turishda yoki fakat 4 parterda Kurashish. Bellashuvni Kurashchilar yo`l ko`ygan xatolarni ko`rsatish uchun to`xtatish mumkin, lekin bu ishni fakat o`ta zarur xollarda bajarish lozim.
v) trenirovka bellashuvlari texnika, taktika, musobaka sharoitlarida Kurashchiga zarur bo`ladigan jismoniy va boshka sifatlarni rivojlantirishga karatilgan. Trenirovka bellashuvi yukori sur`atda o`tkaziladi. Xamma xarakatlarni bajarish ularning to`gri bajarilishi ustidan to`lik javobgarlik bilan o`tadi. Birok Kurashchi, bellashuvni olib borayotib, maglub bo`lishdan cho`chimasligi lozim. Kanday kilib bo`lsa xam maglubiyatdan o`zini saklab kolishga intilish okibatida Kurashchi, fakat ximoyalanib, o`zining eng yaxshi ko`rgan usullari xamda karshi usullarini takomillashtira olmaydi. Trenirovka bellashuvlari xam vazifa bilan, xam vazifasiz (erkin bellashish) o`tkazilishi mumkin. Bu yerda bellashuvning umumiy vakti aniklanadi xamda Kurashchilar bellashuvni xam tik turishda, xam parterda olib boradilar. O`quv va o`kuv-trenirovka bellashuvlaridan farkli ravishda, trenirovka bellashuvini ogoxlantirish berish maksadida to`xtatish tavsiya kilinmaydi. Juda zarur bo`lgan xolda kamchiliklar bellashuv davomida aytib turiladi. Musobaka mashklari mavjud musobaka koidalariga muvofik sport ixtisosligi predmeti xisoblangan xarakatlar kompleksini bajarishni nazarda tutadi. Sport Kurashida ularga nazorat va musobaka bellashuvlari kiradi.
- Nazorat bellashuvi musobaka sharoitlariga yakinlashtirilgan sharoitlarda rakiblarning o`zaro to`lik karshilik ko`rsatishi bilan o`tkaziladi.
Uning maksadi - Kurashchining mashklanganlik darajasi, uning musobakalarda ishtirok etishga bo`lgan tayyorgarligini belgilash, Kurashchining u yoki bu texnik-taktik xarakatlarni egallab olganlik darajasini aniklashdir. Nazorat bellashuvi musobaka koidalariga mos bo`lgan formula bo`yicha o`tkaziladi, uni to`xtatish va kandaydir tushuntirishlar bilan birga olib borish mumkin emas. Xatolar bellashuv tugagandan so`ng taxlil kilinadi.
- Musobaka bellashuvi musobaka koidalariga muvofik xolda o`tkaziladi. Uning maksadi - o`z vazn toifasida eng kuchli Kurashchini aniklashdir. Musobaka bellashuvida Kurashchi tayyorgarligining xamma tomonlarini keyingi takomillashtirilishi amalga oshiriladi. Bu bellashuvlar o`zining ruxiy shiddatiga ko`ra Kurashchi musobakalarda o`tkazadigan bellashuvlarga yakinlashtirilishi mumkin