Ўзбекистон республикаси халқ таълими

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ХАЛҚ ТАЪЛИМИ
ВАЗИРЛИГИ
А.ҚОДИРИЙ НОМИДАГИ ЖИЗЗАХ ДАВЛАТ ПЕДАГОГИКА
ИНСТИТУТИ
ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА ЖИСМОНИЙ МАДАНИЯТ ФАКУЛТЕТИ


ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ НАЗАРИЯСИ АСОСЛАРИ
КАФЕДРАСИ
___________________ов ____________________ _______________вич
“Жисмоний тарбия ва жисмоний маданият” мутахассислиги (14.19.00) бўйича бакалавр даражаси учун бажарилган


БИТИРУВ-МАЛАКАВИЙ ИШ
МАВЗУ: ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА СПОРТ
АТАМАЛАРИНИ ЎРГАТИШ ЙЎЛЛАРИ


ИЛМИЙ РАҲБАР: ______________________


Ушбу битирув малакавий иш Жисмоний тарбия назарияси асослари кафедрасининг 2010 йил ___ апрел № ____ кафедра йиғилишида муҳокама қилиниб ҳимояга тавсия этилган.


2011 йил ___да Якуний Давлат аттестатсияси йиғилишида ҳимоя қилинди ва_______га баҳоланди.
ЯДА раиси____________ ___________________
(имзо) (ф.и.ш)
ЖИЗЗАХ – 2011


РЕЖА


Кириш
1. Ишнинг мақсад ва вазифалари
2. Жисмоний маданият ва спортдаги атамалардан фойдаланиш ва уларни ўқувчиларни жисмоний тарбиялашдаги ўрни ва аҳамияти
3. Саёҳатлар ва халқ миллий ўйинлари билан боғлиқ атамалардан фойдаланиш.
4. Спорт федерациялари ва спорт мусобақалари билан боғлиқ атамалар
Хулоса
Адабиётлар
Кириш
Инсоният оламда онглп равишда турли хил амалий мураккаб ҳаракатлар орқали жисмоний ҳамда ақлий комолотни тарбпялаш фаолиятлари устувор туради. Бунда жисмоний тарбпя ва спорт соҳасидаги назарнй билимларнинг ижтимоий-тарбиявий хусусиятлари ҳамда омиллари педагогик жараён сифатида хизмат қилади.
Жисмоний тарбия назарияси ва спорт машғулотларида турли хнл атамалар, номлар, иборалар, уларни қўллаш усулларисиз назарий билимларга эга бўлиш қийин. Шу сабабдан ҳар бнр атамалар ва номларнинг луғовий маъноларпни чуқур билнш муҳим аҳамнятга
эгадир.
Жисмоний тарбия ва спорт бўйича қўлланиладиган баъзи бнр муҳпм атамалар турли хил энцпклопедияларда ўз ифодаларига эгадир. Айниқса «Ўзбекча-русча жисмоний тарбия ва епорт луғатп» (Р.Исмаилов ва Н.Норкин, 1963), «Жисмоний тарбия ва спорт луғати» 1-2 жилдлар (Р.Н.Насриддинов ва А.Т.Қоснмов таҳрири остида, 1992Й.) ва Республика илмий-амалий анжуманларнинг илмий тўпламларида (1991-2003) жисмоний тарбия, спорт, саёҳат ва халқ мнллий ўиинлари бўйича атамалар луғати кенг ёритиб берилганлиги эътиборга моликдир.
1992 йилдаги 1-2 жилдли луғатда Жисмоний тарбия ва спортга доир жуда кўп иборалар, атамаларга маъно жнҳатдан пзоҳлар бернлганлиги мутахасеиелар, талабалар ҳамда спорт ишқибозларининг меҳпат фаолнятларида муҳпм ўрин эгалламоқда. Лекнн бу жараёнларда баъзи бир қийинчплнкларга дуч келинмоқда, яъни:
1.Луғатнинг адади 500 нусхада бўлиб, кўп мингли жисмонип тарбия ва спорт мутахассислари (35 минг атрофнда) жисмоний тарбия ва спорт соҳасидаги ўқувчи-ёшлар ва талабалар (10 мингга яқнн) ҳамда кўп сонли спорт ншқибозларига (бпр неча миллион) ҳали етиб бормаган.
2.Турли хнл техник воситалар, айниқса компьютерлариинг кундалик меҳнат ва 5>қиш жараёнларнга чуқур сингиб бориши мутахассислар, ўқувчи-ёшлар ҳамда талабаларнинг кптобларни (луғатларнй ҳам) диққат билан ўқишларига, қалнн китобларни варақлаб чиқишларига имконият ҳамда қизиқишларни сусайтирмокда.
З.Тиббиёт, автомото, техннка, қишкн сув спорти (кемалар, наруслар ва ҳ.к.) каби соҳалардаги жуда кўп атамалар ўринсиз равишда (Ўзбекистонда кам учрайди) луғатда берилиб, улар кенг изоҳланган. Натнжада луғатнинг (кнтоб) ҳажмпнн кенгайтириб юборнлган (1-2 жилд).
4.Умумтаълнм мактабларнинг битирувчи (IV, IX) синфларида жисмоний тарбия фанидаи имтиҳонлар ўтказилмоқда. Уларда жисмоний тарбия ва спорт бўйича назарий билимларни текшириш учун спорт турларининг тарихи, Узбекнстонлик машҳур спортчилар, мураббийлар, халқаро спорт мусобақаларшшнг ўтказилнш жонлари, вақтлари ҳамда шунга ^'хш^¹¹¹ жуда кўп маълумотлар, далшшар талаб этилади, Буидай жпҳатлар мазкур луғатларда ўз ифодасига эга эмас.
б.Мактаб ўқувчиларининг «Қувноқ стартлар» телевизион ўпинлари, «Умнд ниҳоллари» спорт ўйинларига тайёрланиш жараёнларида жнсмоннй тарбия ва спорт бўйича анча назарий маълумотларнн бплпш, ўрганйшга тўғри келади. Шунингдек бундаи талабляр «Баркамол авлод», «Универспада», «Ллпомпш ўннпларп», «Тўмарис ўйинлари», Респулика фестиваллари, «Маҳалла нолвонлари», «Алпомиш» ва «Барчиной» махсус тестлари бўйича тайёргарлик мусобақаларида ҳам қаётий эҳтиёжга айлапмоқда. Лёкин бу талабларнинг қам аксярият кўпчилиги лутатларда учрамапдн. Бунинг устига спорт турлари бўйича мактаб ўқувчилари, каеб-хунар коллежлари, лицейларнинг ўқувчи ёшларп, талабалар учун махсус ўқув қўлланмаларн янгидан ншлаб чиқнлмаган, борларида ҳам юқорида знкр этилгап соҳалар Жуда кам учрайди. Аиа шуларнн инобатга олган холда ушбу шархловчи қўлланмани ишлаб чиқиш ва тайёлашга жазм қилдик. Бу қўлланмада барчани қизиқтнрувчн ва энг зарур бўлган атамалар вокеликларниНг қнсқача шарҳларнгагипа тўхталишга тўғри келади. Мупкп, ҳар бир соҳа (тиббиёт, адабиёт, техннка ва ҳ.к.) бўйича лугатлар, энциклопедиялар нашрдан чнқарилмоқда. Спорт турлари бўйича дарсликлар, ўқув қўлланмалари ҳам кўпаймоқда. Ўқувчи ёшлар уларга ҳам мурожаат қилишларига ишонч ва умид билдирамиз.

1. Ишнинг мақсад ва вазифалари

Барча фанларда бўлганидек жисмоний маданият фанида ҳам атамашунослик ўзига хос хусусиятларга эга. Чунки фан асосларини ўргатишда улар билан боғлиқ ном, тушунча ва бошқа сўзларнинг маъноси ва қўлланиш жойини билиш ўқувчи-ёшлардан катта билим ва тажрибаларни талаб этади. Атамалар ҳам янгиланиб ёки эскириб, ўз қўлланиш даражасини ошириб ёки пасайиб бориши ва баъзан, умуман, истеъмолдан қолиши ҳам мумкин. Шунинг учун ўқувчи-ёшларга фақат замонавий, алоҳида ижтимоий ҳаётнинг маълум бир даврида фойдаланилаётган атамаларни ўргатиш лозим. Аммо бу жараён маълум бир қийинчиликларни келтириб чиқариши мумкин. Чунки атамалар фақат бир ҳудудга (шева) таалуқли ҳам бўлади. Бир атама бошқа бир ҳудудда бошқача маънони ҳам англатиши мумкин. Юқоридаги фикрларга кўра, жисмоний тарбия ва спортга оид атамаларни соф ўзбек адабий тилида ўргатиш мутахассислар тайёрлашда муҳим аҳамиятга эгадир.

Ишнинг мақсади: умумий ўрта таълим мактабларида олиб бориладиган жисмоний маданият ва спорт машғулотлари жараёнида қўлланиладиган атамаларни ўрганиш ва улардан самарали фойдаланиш бўйича амалий тавсиялар бериш ишнинг асосий мақсадидир.
Ишнинг вазифалари:

• 
  мавзуга мос адабиётларни ўрганиш ва таҳлил қилиш;
  
• 
  илғор иш тажрибаларини ўрганиш;
  
• 
  педагогик кузатиш олиб бориш;
  
• 
  жисмоний маданият атамалардан фойдаланиш бўйича амалий тавсиялар бериш.