Yurak-qon tomirlar kasalliklarida bemorlarni tekshirish usullari. Semiotika

---

Yurak-qon tomirlar kasalliklarida bemorlarni tekshirish usullari. Semiotika. 
So’rab surishtirish. Asosiy shikoyatlari. Patogenezi. Ko’zdan kechirish (umumiy 
holati, teri qoplamalarining rangi, shishlar, bo’yinni ko’zdan kechirish). 
Diagnostic ahamiyati. Yurak sohasi va periferik tomirlar sohasini ko’zdan 
kechirish. Yurak sohasi palpatsiyasi.diagnostik ahamiyati. 
Yurak kasalliklari 
(
yurak xastaliklari
) — yurakning normal faoliyti buzilishi 
bilan namoyon bo‘ladigan yurak-tomir tizimiga oid patologiyalar guruhi. Bunday 
kasalliklar epikard, perikard, miokard, endokard, yurakning klapan apparati va qon 
tomirlari shikastlanishlari tufayli yuzaga kelgan bo‘lishi mumkin. 
Yurak kasalliklari uzoq vaqt davomida yashirin shaklda, klinik tasvirsiz kechishi 
mumkin. Turli xil o‘smalar bilan bir qatorda, bugungi kunda rivojlangan 
mamlakatlarda erta o‘limning asosiy sababchilaridan biri hisoblanadi.
Framingem yurak, o‘pka va qon Milliy instituti (AQSh) tadqiqotlariga ko‘ra, 
odamlarda yurak-tomir kasalliklari rivojlanishida eng muhim omillar semizlik, 
kamharakat turmush tarzi va chekish sanaladi. 
Yurak kasalliklarini shartli ravishda shikastlanish o’chog’iga ko’ra uch katta 
guruhga ajratish mumkin:
1.
1. Yurakning klapan apparatiga ta‘sir qiluvchi kasalliklar. Turli xil orttirilgan va 
tug‘ma yurak nuqsonlarini o‘z ichiga oladi. 
2.
2. Yurakning qon tomirlariga ta‘sir qiladigan kasalliklri va ularning oqibatlari. 
Bunga yurak ishemik kasalligi, miokard infarkti, stenokardiya va boshqalar kiradi. 
3.
3. Bevosita yurak qobig‘i to‘qimalariga ta‘sir qiladigan kasalliklar, ularga 
perikardit, endokardit, miokardit kiradi. 
Bunday kasalliklarning sabablari turmush tarzidan tortib, irsiy nuqsonlargacha 
bo‘lgan keng doiradagi omillarni o‘z ichiga oladi. 
Yurak va qon tomirlar kasalliklarining tashxisida asosiy tekshirish usullari — 
surishtirish, 
ko‗zdan 
kechirish, 
perkussiya, 
palpatsiya, 
auskultatsiya, 
rentgenologik, elektrokardiogafik, ballistokardio- grafik, fonokardiografik, qon va 

---

siydik tahlillari hamda boshqa qo‗shimcha tekshirish usullari yordamida 
aniqlanadi. 
Bemorlarning shikoyatlari. Yurak-qon tomirlar kasalliklaridagi asosiy shikoyatlar 
jumlasiga yurak sohasida va to‗sh orqasida og‗riq sezish, hansirash, yurak 
o‗ynashi, yurak ishining to‗xtab-to‗xtab qolishi, yo‗talish, qon tuflash, badanga 
shish kelishi kiradi. 
Og‗riq. Og‗riq sezgisi bosh miya po‗stlog‗ida shakllanib, keyin periferiyada aks 
etadi. Og‗riq lo‗qillovchi, sanchuvchi, kesuvchi, lovullatuvchi, simillovchi, 
timdalovchi, gohida esa kuchli xurujsimon bo‗ladi. Yurak sohasidagi og‗riqlar bir 
necha sekunddan bir necha soatgacha, hatto kunlab davom etadi. Og‗riqlar to‗xtab- 
to‗xtab, gohida esa doimiy bo‗ladi. Yurak sohasidagi og‗riq ko‗krak qafasining 
chap tomonida yoki to‗sh orqasida bo‗ladi. Og‗riq birdan yoki asta-sekin 
boshlanadi. Og‗riq bir lahzada o‗tib ketishi ham mumkin. Og‗riq ko‗pincha yurak 
sohasidan tashqari chap qo‗lga, chap yelkaga, bo‗yin sohasiga, chap kurak ostiga, 
ba‘zan o‗ng qo‗lga ham beradi. Miokard infarkti kasalligining qorin turida esa 
(abdominal turida) me‘daosti sohasi, qorin atroflarida og‗riq paydo bo‗ladi. Yurak 
sohasida og‗riq ko‗pincha yurak hamda boshqa organlar kasallanganda ham 
uchraydi. 
To‗sh orqasida siqib boshlanadigan og‗riq jismoniy zo‗riqqanda yoki tinch holatda 
ham kuzatiladi. Yurak sohasidagi og‗riq ko‗pincha nevrozlarda yurak nerv 
apparatining funksional buzilishlari, ichki sekretsiya bezlari faoliyatining 
o‗zgarishi, turli intoksikatsiyalarda kuzatiladi. 
Hansirash qon aylanishi yetishmovchiligida ko‗p uchraydigan va asosiy 
hisoblanadigan shikoyatdir. Hansirash kichik qon aylanishi doirasidagi dimlanish 
hodisalari natijasida qonda karbonat angidrid gazining ortiqcha to‗planib qolishi va 
kislorod miqdorining kamayib ketishidan kelib chiqadi. 
Qon aylanishining yetishmovchiligi endigina boshlanib kela- yotgan davrda bemor 
faqat jismoniy zo‗riqish vaqtida hansirashni sezadi. Yurak yetishmovchiligi 
zo‗rayib borsa, hansirash doimiy bo‗lib qoladi. Chap qorincha muskullarining 

---

o‗tkir zaifligi boshlan- ganda esa nafas qisish xurujlari paydo bo‗ladi. 
Yurak o‗ynashi yoki yurak urishi — yurakning kuchli va tez- tez, goho noravon 
urishidan kelib chiqadigan sezgi bo‗lib, hamisha ham shu organning kasalligidan 
darak beradigan bevosita belgi deb hisoblanavermaydi. Yurak qisqarishlari 
chastotasini, ya‘ni tez- ligini, asosan, reflektor ta‘sirlar idora yetib boradigan 
bo‗lgani uchun taxikardiya (yurak qisqarishlarining tezlashib ketishi) boshqa 
sabablar tufayli kelib chiqishi mumkin. Masalan, qalqonsimon bez funksiyasi 
kuchayib ketganida choy, qahvaga ortiqcha ruju qo‗ygan odamlarda, 
kashandalarda shunday bo‗lishi mumkin yoki me‘da-ichak yo‗li hamda o‗t yo‗llari 
kasalliklarida reflektor yo‗l bilan kelib chiqishi mumkin. Yurak o‗ynashi yurak 
kasalliklarida yurak funksiyasining yetishmay qolayotganini, uning charchab 
qolganini ko‗rsatadigan belgi bo‗lib xizmat qiladi. Bunday noxush sezgi ko‗pincha 
bemorlarda yurak ritmi buzilganida — paroksizmal taxikardiya, ekstrasistoliya va 
boshqalarda paydo bo‗ladi. 
Nafas qisishi. Kasal yurak har bir qisqarganida tomirlar siste- masiga normal 
yurakka qaraganda kamroq qon chiqaradi, shuning uchun yurak organ va 
to‗qimalarni yetarli miqdorda qon bilan ta‘minlash uchun tezroq qisqara boshlaydi. 
Yurak yetishmovchiligida nafas tezlashadi va bemor nafas qisishini sezadi. 
Avvaliga nafas faqat jismoniy ishdan so‗ng qisadi, yurak yetishmovchiligi 
kuchayib borishi bilan u tinch holatda ham paydo bo‗ladi. Qoni o‗pkasida turib 
qolgan yurak yetishmovchiligi bilan og‗riyotgan bemorlarning nafasi kuchli qisadi. 
Nafas qisishi vaqtida bemorlarga havo yetishmaydi va nafas olishi qiyinlashadi. 
Yurak yetishmovchiligi sababli yuz bergan ro‗y-rost nafas qisishida bemorning 
qaddini baland qilib yotqizish uning ahvolini yengillashtiradi, holbuki, odam 
gorizontal vaziyatda yotganida aylanib yurgan qon miqdori ko‗payib, nafas 
muskulaturasi va yurakning ishi qiyinlashadi. 
Shishlar yurak yetishmovchiligining asosiy alomatlaridan hisoblanadi. Vena va 
kapillarlarda bosimning ko‗tarilishi, ularda qon oqimining sekinlashishi va 
kapillarlar o‗tkazuvchanligining oshishi, suyuqlikning zo‗r berib qondan 

---

to‗qimalarga o‗tishiga sabab bo‗ladi. Buyraklarda natriy va suv tutilib qolishi, 
shuningdek, buyraklar va jigar funksiyasining buzilishi oqibatida qonda oqsil 
miqdorining kamayishi shishlar paydo bo‗lishiga imkon beradi. 
Yurak yetishmovchiligining boshlanishida shishlar yashirin holda yig‗ilishi 
mumkin. Chunonchi, organizmda yig‗ilib qolgan suyuq- likni ko‗zdan kechirish 
vaqtida payqamay qolinadi. Bu davrda og‗riqning ortishi, diurezning (siydik hosil 
bo‗lishi va ajralishi) kamayishi, tungi diurezning kunduzgidan ustunlik qilishi 
(nikturiya), teri orasiga yuborilgan 0,1 ml miqdordagi fiziologik eritmaning 
so‗rilish tezligining oshishi (Mak-Klyur-Oldrich sinamasi) bo‗yicha shishlarning 
yig‗ilishi to‗g‗risida xulosa chiqariladi. 
Keyinchalik oyoqlarda shishlar kechga tomon paydo bo‗ladi. Ertalabga yaqin esa 
yo‗qoladi. Borib-borib tungi dam olish kifoya qilmay qoladi. Shishlar boldir, son, 
dumba, qorin, ko‗krakning teriosti yog‗ kletchatkasida yig‗ila borib, tananing 
pastida joylashgan qismlariga osonlikcha suriladi va bemor o‗tirsa, oyoqlari 
shishib qoladi, chalqancha yotsa, shishlar dumg‗aza, dumba va sonlarning pastki 
yuzasiga to‗planadi, asosan, bir yonboshni bosib yotilganda, shishlar ham shunga 
yarasha o‗sha tomonda yig‗iladi. 
Yurak yetishmovchiligida shishlar, odatda, yumshoq bo‗ladi — barmoq bilan 
bosilganda chuqurcha qoladi. Uzoq vaqtdan buyon mavjud shishlar qattiqroq 
bo‗ladi. Shishgan teri qon bilan yetarlicha ta‘minlanmaydi, uning harorati past 
bo‗ladi, teri silliq, yaltiroq infeksiyaga qarshilik qobiliyati pasaygan bo‗ladi. 
Teriosti yog‗ kletchatkasidan tashqari, shish ichki organlarda — jigar, o‗pka, 
me‘da va boshqa organlarda rivojlanib, ularning funksiyasi buziladi. Shish 
suyuqligi qorin bo‗shlig‗ida — assit, ko‗krak bo‗shlig‗ida — gidrotoraks, yurak 
xaltasi bo‗shlig‗ida — gidroperikard nomini olgan holda vujudga keladi. 
Yo‗tal va qon tuflash o‗pka infarkti yoki pnevmoniya ko‗rinishida asorat 
boshlanganligini ko‗rsatadi. Dimlanishga aloqador bronxitda yo‗tal avval quruq 
bo‗ladi, keyinchalik yo‗tal vaqtida seroz balg‗am tushadi, borib-borib ko‗pikli 
bo‗lib qoladi, unda ipir-ipir qon paydo bo‗ladi. Balg‗amda qon har xil miqdorda 

---

uchraydi — mikroskopda tekshirilganda topiladigan alohida «Yurak poroklari 
hujayralari»dan tortib, o‗pkadan bir talay qon ketishi mumkin. 
Bemorni ko‗zdan kechirish. Bemorning es-hushi, vaziyatiga ahamiyat berish 
kerak. Yurak kasalligi munosabati bilan hansirash boshlanganida bemor o‗tirib 
yoki o‗rinda suyanib oladi. Bemorlarni tekshirish, asosan, ularning ahvoli, teri 
shilliq qavatlarining rangi, shishlar bor-yo‗qligi va pereferik qon tomirlarini 
ko‗zdan kechi- rishdan iboratdir. Bemorlarda ko‗pincha lab, lunj, burun, quloq 
supralarining ko‗karib qolgani — sianozi, qo‗l-oyoq barmoq- larining ko‗kargani 
— akrosianoz qayd qilinadiki, bu gemoglobinning yetarlicha oksidlanmayotganini 
yoki qon oqimi susayib, to‗qimalarning kislorodni ortiqcha yutayotganini 
ko‗rsatadi. 
Yurak sohasini ko‗zdan kechirish yurak uchi zarbini aniqlashdan boshlanadi. 
Yurak uchining zarbi me‘yorda ko‗zga ko‗rinmasligi mumkin, lekin ko‗krak qafasi 
astenik shaklda bo‗lgan ozg‗in odamlarda bu zarb, odatda, beshinchi qovurg‗a 
orasidagi ritmik pulsatsiya ko‗rinishida sezilib turadi. Chap qorincha muskullari 
gipertrofiyalanganda bu qisqarishlar ancha sezilarli bo‗ladi va kattaroq maydonni 
egallaydi. 
Puls (lotin. pulsus—turtki) — tomir urishi. Yurak qisqarishi natijasida qon 
tomirlarining ritmik tebranishi kengayib-torayishi. Arterial venoz va kapillar puls 
tafavut etiladi. Odatda, bilak arteriyasi sohasida paypaslab bilinadigan arterial puls 
eng katta amaliy ahamiyatga ega. Buning uchun tekshiruvchining bilagini, bilak- 
kaft usti bo‗g‗ini sohasini qo‗l bilan shunday ushlash kerakki, bosh barmoq 
bilakning ichki tomonida, boshqa barmoqlar esa uning yuzasidagi pulslanuvchi 
bilak arteriyasining paypaslantiruvchi terisini bosadigan bo‗lsin (1-rasm). 

---

Pulsni tekshirish nuqtalari: 1—tanada; 2—qo‗l (bilak)da. 
Sog‗lom kishilarda pulsning tezligi yurak qisqarishi tezligiga mos bo‗lib, bir 
minutda 60—80 marta tomir urishiga teng. Yurakning bir minutda 90 martadan 
ortiq qisqarishi — taxikardiya, 60 martadan kam qisqarishi — bradikardiya deb 
ataladi. Yurakning ba‘zi kasalliklarida puls yurak qisqarishi tezligidan kam 
bo‗lishi mumkin, bu puls defitsitidir. Bolalarda kattalarga nisbatan puls ortiqroq, 
qizlarda o‗g‗il bolalarga nisbatan birmuncha ortiqroq bo‗ladi. Tunda puls 
kunduzgiga nisbatan kamroq bo‗ladi. Jismoniy mehnat qilganda, nerv-emotsional 
reaksiyalarda puls ortadi. 
Taxikardiya qon aylanish apparatining organizmni kislorodga ehtiyoji ortishiga 
nisbatan bo‗lgan moslanuv reaksiyasi bo‗lib, organ va to‗qimalarning qon bilan 
yuqori darajada ta‘minlanishiga imkon beradi. Ammo chiniqtirilgan yurakning 
(masalan, sportchi- larda) kompensator reaksiyasi taxikardiyaning ko‗tarilishi bilan 
emas, balki yurak qisqarishining kuchayishi bilan ifodalanadi. Bu organizm uchun 
ancha qulayroqdir. Yurakning ko‗pgina kasalliklari tana harorati ortishi, ba‘zan 
zaharlanishlar taxikardiyani kuchay- tiradi. 
Bradikardiya yurakning ba‘zi kasalliklarida, zaharlanishlarda, shuningdek, bir 
qator dorilar ta‘sirida kuzatiladi. Sog‗lom odamda puls ritmik (bir tekis), ya‘ni puls 
to‗lqinlari ma‘lum vaqt oralig‗ida sodir bo‗ladi. Yurak ritmining buzilishi aritmiya 
deb ataladi, bunda puls to‗lqinlari bir xil vaqt oralig‗ida notekis bo‗ladi. Pulsning 
tarangligi arterial qon bosimiga bog‗liq gipertoniyada g‗oyatda kuchayadi, 

---

gipotoniya va yurak kasalliklarida bo‗shashadi. Pulsning to‗liq yoki to‗liq emasligi 
yurak qisqarishi kuchiga bog‗liq. Pulsning boshqa o‗ziga xos ko‗pgina 
xususiyatlarini bilish bemorning ahvoli haqida to‗liq ma‘lumot beradi. 
Palpatsiya. Yurak sohasini palpatsiya qilish yurak uchi zarbi seziladigan joyni 
hamda shu zarbning xarakterini bilib olishga, ko‗krak qafasida deformatsiya 
(«yurak bukrisi») bor-yo‗qligini aniqlashga imkon beradi. Yurak uchining zarbi 
ko‗tarilib qolgan (aortal poroklar, gipertoniyada), manfiy (bunda qorinchalar 
sistolasi vaqtida ko‗krak qafasi do‗mbayib chiqishi o‗rniga ichga tortilib turadi — 
adgeziv perikarditda), yoyilgan (yurak bo‗limlari kengayib ketganida) bo‗lishi 
mumkin. Past chastotali shovqin- larning akslanishida «fremissment cataire»ni, 
fransuzchadan tarjima qilganda «mushuk xirillashi» ma‘nosini bildiruvchi hodisani 
aniqlash uchun palpatsiya qilib ko‗rish katta ahamiyatga ega. 
Perkussiya. Yurak sohasiga urib ko‗rish yo‗li bilan hosil qilinadigan tovushning 
xarakteriga qarab, nisbiy va mutlaq yurak o‗tmasligini aniqlab, uning haqiqiy 
chegarasini topish mumkin. 
Nisbiy yurak o‗tmasligi yurakning haqiqiy chegarasiga to‗g‗ri keladi. Yurak nisbiy 
o‗tmasligining normal chegaralari quyida- gilardir; o‗ng chegarasi, to‗shning o‗ng 
qirrasidan 0,5—1 sm narida III qovurg‗aning yuqori qirrasi oldida yurak chegarasi 
biroz ichkariga qiyshayib, to‗shning o‗ng qirrasi bo‗ylab birinchi qovurg‗a 
oralig‗igacha boradi. Yurakning chap chegarasi uchinchi qovurg‗a oralig‗ida 
parasternal chiziqni kesib o‗tkazadi va tashqariga bo‗rtgan ravoq hosil qilib, 
beshinchi qovurg‗a oralig‗igacha tushadi. 
Mutlaq yurak o‗tmasligi chegaralari sekin perkussiya qilish usuli bilan aniqlanadi. 
Sog‗lom odamda mutlaq o‗tmaslikning o‗ng chegarasi to‗sh chap qirrasidan 
boshlab avvaliga IV qovurg‗a tog‗ayining pastki qirrasi, so‗ng ravoq hosil qilib 
chap chegaraga o‗tadi. Chap chegara tashqariga tomon pastga tushib, chap 
parasterial chiziq bo‗ylab yoki uning orasi va o‗rta o‗mrov bo‗ylab beshinchi 
qovurg‗a orasiga yetib boradi hamda jigar o‗tmasligi chegarasiga o‗tadi. Mutlaq 
yurak o‗tmasligi yurak qanchalik o‗pka bilan yopilganini ko‗rsatadi. Bu 

---

o‗tmaslikning hajmi yurakning kattaligiga ham, o‗pka qirralarining holatiga ham 
bog‗liq bo‗ladi. Yurak surilganda hamda u kattalashganda mutlaq va nisbiy 
chegaralar o‗tmasligi o‗zgaradi. Ba‘zan yurak ko‗krak qafasining o‗ng tomonida 
joylashadi — dekstrakardiya (dekstra — o‗ng, kar — yurak). 
Auskultatsiya — yurakni eshitib ko‗rish. Bu yurak-qon tomir sistemasini 
tekshirishda muhim usullardan biri hisoblanadi, ayniqsa, yurak nuqsonlarini 
aniqlashda eshitish va unga to‗g‗ri tashxis qo‗yish boshqa tekshirish usullariga 
qaraganda afzallikka ega. 
Yurakni eshitishda bemor har xil vaziyatlarda — tik turgan, chalqancha va chap 
yonboshi bilan yotgan holda eshitib ko‗riladi. Yurakni eshitganda, odatda, ikki 
tovush farqlanadi, sog‗lom yurakda ular bir-biridan pauza bilan ajralib turadi. 
Birinchi tovush sistola vaqtida vujudga keladi, shuning uchun u sistolik tovush 
deyiladi. Ikkinchi tovush diastola vaqtida hosil bo‗ladi, u diastolik tovush deyiladi. 
Birinchi tovush — ikki va uch tavaqali klapanlarning yopili- shidan, o‗ng va chap 
qorincha muskullarining taranglashishidan; aorta va o‗pka arteriyasi devorining 
tebranishidan hamda bo‗lmacha muskullarining taranglashishidan eshitiladi. 
Asosan, yurak uchida ancha kuchli va kalta birinchi tovush eshitiladi. Ikkinchi 
tovush yarimoysimon aorta va o‗pka arteriyasi klapanlarining yopilishidan va shu 
tomirlar boshlanish qismining tebranishidan hosil bo‗ladi. U baland va qisqa 
bo‗ladi. Ikkinchi tovush yurak asosida, o‗pka arteriyasi va aorta yarimoysimon 
klapanlari proyeksiyalanadigan yerda ancha ravon eshitiladi. Yurak tovushlari 
kuchayishi-pasayishi mumkin. 
Ko‗krak qafasi old devori qalinlashganda, u shishganda, kishi semirganda yurak 
tovushlarining kuchi va aniqligi pasayadi, qo‗shni organlar shikastlanganda — 
o‗pka emfizemasi, yiringli plevrit, perikarditda, yurak mushaklarining o‗zi 
shikastlanganda — o‗tkir miokardit, kardiosklerozda ham bu hol kuzatiladi. 
Ko‗krak qafasining old devori yupqalashganda, masalan, kishi ozganda, o‗pka 
qirralari qisqarganda, jismoniy ish bajarilganda, asab qo‗zg‗al- ganda, Bazedov 
kasalligida yurakning barcha tovushlari kuchaygan bo‗lib, aniq eshitiladi. 

---

Yurak shovqinlari. Shovqinlarning hosil bo‗lishida ikki omil — qon oqimining 
toraygan teshik orqali o‗tishi va qon oqimi tezligining ortishi hal qiluvchi rol 
o‗ynaydi. Agar qon bir bo‗shliqdan ikkin- chisiga yurak qisqarishi yetarli bo‗lgan 
taqdirda toraygan teshik orqali o‗tsa, u holda qon harakatida girdoblar hosil bo‗lib, 
ular ushbu bo‗shliq devorini toraytiradi va shovqin hosil qiladi. 
Teshik qancha tor bo‗lsa, shovqin shuncha kuchli bo‗ladi. Teshik torayganda 
qonning undan o‗tishi juda sekinlashib qoladi, shuning uchun shovqin pasayishi 
yoki butunlay yo‗qolishi mumkin. Shovqin yurakning qisqarish kuchiga ham 
bog‗liq, qisqarishlar kuchi oshganda shovqin kuchayadi, qisqarish kuchi 
pasayganda shovqin sekinlashadi. Qorinchalar sistolasi paytida eshitiladigan 
shovqinlar sistolik shovqin, qorincha diastolasi paytidagisi diastolik shovqin deb 
ataladi. 
Sistolik shovqin ikki tavaqali va uch tavaqali klapanlar yetish- movchiligida, aorta 
va o‗pka arteriyasi teshiklari torayganda eshitiladi. Diastolik shovqinlar yurakning 
o‗ng va chap bo‗lmacha — qorincha teshiklari torayganda, aorta va o‗pka 
arteriyasi klapanlari yetishmov- chiligida eshitiladi. 
Chap bo‗lmacha — qorincha teshigi torayganda shovqin, odatda, diastolaning eng 
oxirida, ya‘ni sistola boshlanishidan oldin eshitiladi, shuning uchun bunday 
shovqin presistolik shovqin deb ataladi. Shovqinlar yurak tovushlari eshitiladigan 
nuqtalarda ham eshitiladi. Shovqinlar faqat ko‗rsatilgan nuqtalardagina eshitilib 
qolmaydi, ular qon oqimi bo‗ylab ham yaxshi tarqaladi. 
Funksional shovqinlar kamqonlik, yuqumli kasalliklar, asab qo‗zg‗alishida paydo 
bo‗ladi. Ular bo‗lmacha-qorincha teshigini o‗rab turuvchi kapillar mushaklar yoki 
mushak tolalarining oziq- lanishi yoki innervatsiyasi buzilganda yoki qon oqimi 
tezlashganda, masalan, kamqonlik, tireotoksikozda paydo bo‗ladi. Funksional 
shovqin, deyarli hamma vaqt sistolik bo‗ladi. Jismoniy ish vaqtida funksional 
shovqin susayadi, organik shovqin esa kuchayadi. Organik shovqinlar qon oqimi 
bilan yaxshi o‗tkaziladi, funksional uzatil- maydi yoki yomon o‗tkaziladi. 
Organik shovqinlar barqaror, funksional shovqin o‗zgaruvchan. Organik 

---

shovqinlar yurak nuqsonining turiga qarab ancha aniq joylashadi, funksional 
shovqin esa hamma nuqtalarda eshitiladi, yurak asosida kuchliroq bo‗ladi. 
Perikard ishqalanish shovqini yurakoldi xaltasi pardalari (perikard) yallig‗langanda 
kuzatiladi va ularda ba‘zan fibrin o‗tirib qoladi. Perikard bo‗shlig‗ida ko‗p 
miqdorda suyuqlik to‗planganda perikardial shovqin ko‗pincha yo‗qolmaydi, 
chunki bunda suyuqlik perikard bo‗shlig‗ining orqa tomonida va yurakning yon 
tomonlarida joylashgan bo‗ladi. Perikard bo‗shlig‗ida ko‗p miqdorda suyuqlik 
to‗planganda va bu bo‗shliqning hamma yerini to‗ldirganda perikard ishqalanishi 
shovqini eshitilmaydi.