Ximiyaliq baylanislar

XIMIYALIQ BAYLANISLAR

JOBA:

1. 
   Ximiyaliq baylanisiw
   
2. 
   Ximiyaliq ózgeshelikleri
   

Ximiyalıq baǵ, yamasa ximiyalıq baylanısıw — eki yamasa odan kóp atomlarning óz-ara tásiri nátiyjesinde ximiyalıq turaqlı sistemalar (molekulalar, radikallar, molekulyar ionlar, kompleksler, kristallar hám b.) payda bolıwı. Tiykarınan, 2 qıylı boladı :

Atom (kovalent) baǵ — ximiyalıq ózgeshelikleri tárepinen bir-birine uqsas yamasa ózgeshelikleri bir-birine jaqın bolǵan atomlar ortasındaǵı baǵ. Bul baǵ hár qaysı atomdan birden elektron óz-ara tásir etip, sol atomlarga tiyisli birlestiruvchi elektron juplıǵını payda etiwi nátiyjesinde júzege keledi. Bul baǵ ápiwayı elementlardıń (H2, O2 hám b.), quramalı elementlardıń (CH4, H2 O, NH4 Cl hám b.) hám organikalıq birikpelerdiń molekulalarına tán. Kovalent baǵlar 2 atom ushın ulıwma bolǵan elektronlardıń 2 jupimenen júzege kelse — qos, 3 jupimenen júzege kelse — úshlıq kovalent baǵ dep ataladı ; Struktura formulalarda olar 2 yamasa 3 sızıqsha menen kórsetiledi. Mısalı, H2 C=CH2 — etilen, HC≡CH — atsetilen, H—C≡N — vodorod cianid hám taǵı basqa.

Ion (elektrovalent yamasa geteropolyar) baǵ — elementlerdiń atomlaridan biri elektron berip (joǵatıp ), oń ionǵa aylanadı. Ekinshi element atomi bolsa bul elektrondı qabıl etip, keri ionǵa aylanadı ; Keyininen bul oń hám keri ionlar óz-ara baylanisıp molekula payda etedi. Bunday molekulanıń oń hám keri polisi bolǵanı ushın ol, geteropolyar yamasa ion baylanısıwlı molekula dep ataladı. Ion baǵ ózgeshelikleri bir-birinen úlken parıq etetuǵın elementler — túp metallar menen metallmaslarning atomlari arasında (mısalı : natriy xlorid NaCl yamasa kalsiy ftorid CaF2 molekulasında ) júzege keledi. Mendeleyev udayı tákirarlanatuǵın sistemasınıń 1-gruppa metallari 1 zaryadlı (ion valentligi +1), 2-gruppa metallari 2 zaryadlı (ion valentligi +2) ionlar payda etedi. Galogenler, udayı tákirarlanatuǵın sistemanıń 7-gruppa elementleri elektron qabıl etip, keri zaryadlanǵan (ion valentligi -1) 1 valentli ionlar, kislorod hám ózgeshelikleri o'nga uqsas elementler bolsa 2 elektron qabıl etip keri zaryadlanǵan (ion valentligi -2) 2 valentli ionlar payda etedi.

Ximiyalıq baǵlardıń joqarıda keltirilgen tiykarǵı xillari arasında aralıq formaları da bar.[1]