1-tema. KIRISIW. KURSTIN’ MAQSETI HA’M WAZIYPALARI.
GEOGRAFIYALIQ ORNI, SHEGARALARI, TA’BIYIY SHA’RAYATI
HA’M RESURSLARI
Jobasi’:
1.
O’zbekstannin’ ta’biyiy shegaralarin ha’m koordinatalari
2.
O’zbekstang’a uliwma ta’biyiy geografiyaliq sipatlama.
3.
U’lkenin’ o’zine ta’n o’zgeshelikleri.
Geografiyaliq pa’nlerdin’ tiykarg’i gruppalarinan biri bolg’an ta’biyiy
geografiyaliq pa’nlerdin’ tiykarg’i tarmaqlarinan biri bul regional ta’biyiy
geografiya bolip esaplanadi. Ol ta’biyiy aymaqliq kompleksler (geokompleksler,
landshaftlar) haqqindag’i pa’n. Regional ta’biyiy
geografiya geografiyaliq
qabiqtin’ tu’rli u’lken-kishiliktegi aymaqliq komplekslerin, olardin’ qurami,
du’zilisi, ha’m rawajlaniwina baylanisli o’zine ta’n o’zgesheliklerin, ta’biyiy
sha’rayat ha’m resurslarinin’ regional o’zgeshelikleri ha’mde olardan aqilg’a
muwapiq paydalaniw jollarin u’yrenedi.
Regional ta’biyiy geografiya eki bag’darda- ta’biyiy geografiyaliq eltaniw
ha’m regional landshafttaniw bag’darlarinda izertlewler alip baradi.
Ta’biyiy geografiyanin’ ha’m obiekti, ha’m predmeti waziypasin o’tewshi
geografiyaliq qabiq en’ u’lken ha’m en’ quramali ta’biyiy geografiyaliq kompleks
boliwi menen bir qatarda ko’p ha’m tu’rli taksonomik o’lshemge iye bolg’an
ta’biyiy geografiyaliq komplekslerge bo’linedi. Bular suwliq ha’m qurg’aqliq,
materik-aymaq-u’lke-zona-provintsiya-kishi
provintsiya-okrug-rayon
ko’rinislerinde boladi.
Olardin’ ha’mmesi geografiyaliq kompleks sipatinda regional ta’biyiy
geografiyanin’ u’yreniw
obiekti esaplanadi, regional ko’lemdegi u’lken ha’m
quramali ta’biyiy geografiyaliq kompleksler bolsa bul pa’nnin’ izertlew predmeti
esaplanadi.
Regional ta’biyiy geografiyaliq izertlewler tek bir g’ana ta’biyiy
geografiyaliq kompleks aymag’inda alip barilip g’ana qoymay, ba’lkim maqset
ha’m waziypalarinan kelip shiqqan halda qandayda bir ma’mleket shegarasinda da,
qandayda bir ta’biyiy aymaq-taw dizbegi ya’ki da’rya basseyni shen’berinde de
alip bariliwi mu’mkin. Bul hallarda da regional ta’biyiy geografiyanin’ u’yreniw
predmeti regional ko’lemdegi ta’biyiy geografiyaliq kompleksler bolip qalaberedi.
Ha’zirgi ku’nde xaliq xojalig’in rawajlandiriw, qala, transport, qurilis, suw
imaratlarin tiklew,
jan’a jerlerdi o’zlestiriw ha’m basqa xaliq xojalig’i
geoekologiyaliq izertlewlersiz a’melge asirip bolmaydi. Sonin’ ushin O’zbekstan
geograflari, sonin’ ishinde ta’biyiy geograflarinin’ ha’m ilimiy-izertlew isleri xaliq
xojalig’i rawajlaniwi protsessinde payda bolatug’in mashqalalardi sheshiw ha’mde
a’tirap-ortaliqti ha’m iri aymaqliq islep shig’ariw
birlespelerin sipat jag’inan
o’zgertiriwdin’ ilimiy tiykarlarin jaratiwg’a qaratilg’an.
Bul waziypalardi a’melge asiriw O’zbekstan aymag’i ta’biyiy sha’rayatin
teren’ biliwdi talap etedi. Sonin’ ushin geograf qa’nigeler tayarlawda beriletug’in
geografiyaliq bilimler sistemasinin’ en’ a’hmiyetli oqiw pa’nlerinen
biri- bul
O’zbekstan ta’biyiy geografiyasi bolip esaplanadi. Bul oqiw kursin teren’nen
u’yreniw za’ru’r. Bul oqiw pa’ni Watanimiz O’zbekstannin’ ta’biyati
komponentleri, ta’biyiy kompleksleri, olardin’ jag’dayi, bir-birine baylanislilig’i,
ta’biyiy bayliqlari, olardan aqilg’a muwapiq paydalaniw
haqqinda bilim beriw
menen birge respublikamiz ta’biyatindag’i ayirmashiliqlardi tu’sinip aliwg’a ha’m
a’meliy islerde olardi na’zerde tutiwg’a xizmet qiladi.
O’zbekstan Respublikasi g’a’rezsizlikti qolg’a kirgizgennen keyin bul kurs
Watan ta’biyiy geografiyasina aylandi ha’m Watan tu’siniginin’ o’zi endilikte
jan’asha mazmun ha’m ma’niske iye boldi. Bul kurs universitetlerde oqitilatug’in
ha’mme regional kurslar arasinda ta’biyiy Watantaniw kursi sipatinda a’hmiyetli
orin tutadi.
Kurstin’ maqset ha’m waziypalari, sonin’
menen
onin’ mazmun
ha’m
qa’siyeti tar
ta’limiy shen’berden shig’ip, u’lken sotsial-ekonomikaliq,
ruwxiy-
ma’deniy a’hmiyetli orin tutadi. Usi kurs mag’liwmatlari Watanimiz-
O’zbekstannin’ o’zine ta’n ta’biyati, ha’r tu’rli ha’m bay ta’biyiy sha’rayati
ha’mde resurslari klassifikatsiyasi misalinda studentlerimizdin’ watanpa’rwarliq,
o’z diyarina mehr-muhabbat ruwxinda ta’rbiyalaydi.
Usi
kursta tiykarg’i itibar tek g’ana ta’biyiy komponentler
klassifikatsiyasina qaratilmay, onda ta’biyat kompleksi klassifikatsiyasinda
mu’mkinshiligi barinsha ken’ jaritilip berildi, ha’zirgi zaman ta’biyiy geografiyasi
ha’m landshafttaniwdin’ talaplarinan kelip shig’ip, respublikamiz aymag’i ta’biyiy
kompleksleri ko’p funktsiyali ekenligin ha’m olardin’ o’zgeshelikleri
aship
beriledi. Kursta O’zbekstanda ta’biyattan paydalaniwdin’ geoekologiyaliq
tiykarlari da belgili orin aladi, ayirim sho’lkemlik mashqalalari da ko’rip shig’iladi.
O’zbekstan ta’biyiy geografiyasi kursinin’ maqseti studentlerde
O’zbekstannin’ kompleks ta’biyiy geografiyasi
boyinsha bilimler tiykarin
landshaftlardin’ strukturasi, o’z funktsiyasin orinlawi ha’m rawajlaniwinin’
nizamliqlari klassifikatsiyasi menen birgelikte qa’liplestiriw bolip esaplanadi.
Kurstin’ waziypasi bolsa to’mendegiler:
- Regional ta’biyiy geografiya ha’m landshafttaniwdin’ obiekti, predmeti
haqqinda tu’sinik beriw;
- O’zbekstannin’ ta’biyatin geografiyaliq u’yreniw
tariyxi basqishlarina
klassifikatsiya beriw;
- O’zbekstan ta’biyatin qa’liplestiriwshi en’ a’hmiyetli faktorlar mazmuni
ha’m ornin aship beriw;
-Landshafttin’ o’z-ara baylanislilig’i, O’zbekstan ta’biyatinin’ zonal ha’m
vertikal du’zilisin tu’siniwine u’yretiw;
-Respublikamiz ta’biyiy sha’rayati ha’m bayliqlarinan xaliq xojalig’in
rawajlandiriw ha’m xaliq salamatlig’in saqlaw maqsetlerinde paydalaniw
imkaniyatlari ha’m mashqalalari haqqinda piker ju’rgiziwge u’yretiw.
