Xalqaro savdo nazariyasi

Xalqaro savdo nazariyasi

Maxmaraimov Mirjalol

Xalqaro savdo

Xalqaro savdo — bu turli davlat-milliy xoʻjaliklari oʻrtasidagi tovar va xizmatlarning ayirboshlash jarayonidir. Xalqaro savdo qadimdan mavjud boʻlsada, faqat XIX asrga kelib, yaʼni deyarli barcha rivojlangan mamlakatlar xalqaro savdo aloqalarida ishtirok eta boshlashi bilan jahon bozori shakliga kirdi. Xalqaro savdo tashqi savdo aylanmasi, eksport va import, savdo balansi kabi koʻrsatkichlar bilan tavsiflanadi.

Absolyut afzallik nazariyasi

A. Smit iqtisodiy nazariyaga birinchi bo‘lib «mutlaq afzallik» tushunchasini kiritdi.

Mutlaq afzallik — mamlakatlar mutlaq afzallikka ega bo‘lgan (tannarxi past- roq bo‘lgan) tovarlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashadi va ularni eksport qilisha- di, boshqa tovarlarni (boshqa mamlakatlar mutlaq afzallikka ega tovarlarni) esa import qilishadi.

Bu nazariyani tushuntirish uchun «ikki mamlakat — ikki xil tovar» modelidan foydalanamiz. Faraz qilaylik, ikkita mamlakat (Buyuk Britaniya va Portugaliya) o‘zaro savdo aloqalarini o‘rnatishmoqchi. Bu mamlakatlar faqat ikki xil tovar (mato va vino) ishlab chiqarishadi. Bu tovarlarni ishlab chiqarish uchun sarflanadigan mehnat resurslarining me’yorlari quyidagi jadvalda keltirilgan.

	Buyuk Britaniya	Portugaliya
Vino	4 soat	3 soat
Mato	2 soat	3 soat

Jadval ma’lumotlaridan Buyuk Britaniyaning mato ishlab chiqarishda mutlaq afzallikka ega ekanligi ko‘rinib turibdi. Chunki Buyuk Britaniyada 1 m2 mato ish­lab chiqarish uchun 2 soat sarflansa, Portugaliyada 3 soat saflash kerak. Demak, bu mahsulotning Buyuk Britaniyadagi tannarxi Portugaliyadagiga nisbatan arzon- roq boladi. 0‘z navbatida, Portugaliya vino ishlab chiqarishda mutlaq afzallikka ega. Chunki bu mamlakatda 11. vino ishlab chiqarish uchun Buyuk Britaniyaga nis­batan 1 soat kamroq vaqt sarflanadi. Demak, A. Smitning «mutlaq afzallik» naza- riyasiga binoan Buyuk Britaniya mato ishlab chiqarishga ixtisoslashishi va uni eks­port qilishi kerak. 0‘z navbatida, Portugaliya vino ishlab chiqarishga ixtisoslashadi va Buyuk Britaniya bu mahsulotni Portugaliyadan import qiladi.