Xalqaro savdo nazariyasi

Jadval ma’lumotlaridan Buyuk Britaniyaning mato ishlab chiqarishda mutlaq afzallikka ega ekanligi ko‘rinib turibdi. Chunki Buyuk Britaniyada 1 m2 mato ish­lab chiqarish uchun 2 soat sarflansa, Portugaliyada 3 soat saflash kerak. Demak, bu mahsulotning Buyuk Britaniyadagi tannarxi Portugaliyadagiga nisbatan arzon- roq boladi. 0‘z navbatida, Portugaliya vino ishlab chiqarishda mutlaq afzallikka ega. Chunki bu mamlakatda 11. vino ishlab chiqarish uchun Buyuk Britaniyaga nis­batan 1 soat kamroq vaqt sarflanadi. Demak, A. Smitning «mutlaq afzallik» naza- riyasiga binoan Buyuk Britaniya mato ishlab chiqarishga ixtisoslashishi va uni eks­port qilishi kerak. 0‘z navbatida, Portugaliya vino ishlab chiqarishga ixtisoslashadi va Buyuk Britaniya bu mahsulotni Portugaliyadan import qiladi.

A. Smitning «mutlaq afzallik» nazariyasi uzoq yillar davomida ko‘plab mam- lakatlarning tashqi savdo siyosati strategiyasining asosini tashkil qildi va bu mam­lakatlar erkin savdo siyosatini yuritishdi.

Ammo «mutlaq afzallik» nazariyasida bir qator kamchiliklarga ham yo‘l qo‘- yilgan. Xususan, bu model mutlaq afzallikka ega bo‘lmagan mamlakatning xalqa­ro savdodagi ishtirokini tushuntirib bera olmaydi. Faraz qilaylik, Buyuk Britaniya va Portugaliya o‘rtasidagi savdoda mato va vinoni ishlab chiqarish bo‘yicha mutlaq ustunlik Buyuk Britaniyaga tegishli bo‘lsin. Bu tovarlarni ishlab chiqarish uchun sarflanadigan mehnat resurslarining me’yorlari quyidagi jadvalda keltirilgan.

D. Rikardoning qiyosiy afzalliklari nazariyasi quyidagicha shakllantirilgan: agar mamlakatlar boshqa mamlakatlarga nisbatan ancha arzon narxlarda ishlab chiqaradigan tovarlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan bo'lsa, unda ulardan bittasida ishlab chiqarish mutlaqo ko'proq bo'lishidan qat'i nazar, savdo o'zaro foydali bo'ladi.

Ushbu nazariya birinchi navbatda savdodan tushadigan foyda borligini isbotladi va yalpi talab va yalpi taklifni tavsifladi. Shu bilan birga, u transport xarajatlari va tashqi savdoning faqat to'liq ish bilan band bo'lgan holda mamlakat ichida daromadlarni taqsimlashga ta'sirini hisobga olmaydi.