Tt va kt’’ fakulteti 2-bosqich ax 12-20 guruh talabasining

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI

“TT va KT’’ FAKULTETI
2-BOSQICH AX 12-20 GURUH TALABASINING
“MA’LUMOTLAR TUZILMASI VA ALGORITMLARI”
FANIDAN TAYYORLAGAN
1-Mustaqil ish


Bajardi: Sayfullayev S
Qabul qildi: Boytemirov.A

QARSHI-2021
Mavzu: Dasturlashda ma’lumotlar tuzilmasining o’rni va ahamiyati.
“Yomon dasturchilar o’zlarining kodlari haqida
Qayg’urishadi,yaxshi dasturchilar esa malumotlar
Tuzilmalari va ularning bog’lanishlari haqida bosh
Qotirishadi.”LINUS TORVALDS
Reja:
1.Boshlang’ich ma’lumotlar tuzilmalari.
2. Ma’lumotlar tuzilmalari o’zi nima.
3. Dasturlashda eng kòp qòllaniladigan tuzilmalar



Boshlang’ich ma’lumotlar tuzilmalari.
Ma’lumotlar tuzilmasi  bu xotirada tashkil etiladigan elementlar yig’indisi bo’lib, ular ustida dastur yordamida amallar bajariladi.
Ma’lumotlar tuzilmasi – bu bironta toifaga tegishli bo’lgan va o’zaro ma’lum munosabatga ega bo’lgan elementlar to’plamiga aytiladi.

Ma’lumot – bironta qiymat yoki qiymatlar to’plami hisoblanadi.Misol uchun bu bironta eksperiment natijalari, yoki talabalarning imtixon ballari bo’lishi mumkin.

Ma’lumotlar tuzilmasi
Ma’lumotlar turli yo’lar asosida tashkil etilishi mumkin, mantiqiy yoki matematik modelni tashkil etilishi ma’lumotlar tuzilmasi deyiladi.Konkret bir ma’lumotlar tuzilmasini tanlash quyidagilarga bog’liq:
1.Real voqe’likda elementlararo munosabatni yaqqol ifodalay olishi kerak;
2.U shunday soda tuzilishi kerakki, zarur bo’lganda ustida samarali amal bajarish mumkin bo’lsin.
Ma’lumotlar tuzilmalari o’zi nima.
1 .Dasturlashda algoritmlar nima uchun muhimligi va ilk algoritmlarni o’rgangandan so’ng endi eng muhim ma’lumotlar tuzilmalarini o’rganishga o’tsak ham bo’ladi. Lekin, bundan oldin ma’lumotlar tuzilmalari o’zi nimaligi va ularni to’g’ri tanlay olish va to’g’ri ishlata olish nima uchun muhimligiga to’xtalib o’tiladi.




2. Barcha dastur yoki dasturiy mahsulotning asosida ikkita birlik yotadi: ma’lumotlar va ular ustida qandaydir amallar bajaradigan algoritmlar. Algoritmlar ma’lumotlarni biz yoki dastur uchun foydali bo’lgan axborot ko’rinishiga keltirib beradi.Algoritmlar shu ma’lumotlar ustida amallarni (o’qish, yozish, yangilash, o’chirish) samarali va tez bajara olishi uchun biz shu ma’lumotlarni ma’lum bir strukturaga slogan holda saqlashimiz kerak bo’ladi. Demak shunday qilib,
Ma’lumotlar tuzilmasi — bu ma’lumotlarni samarali o’qish va o’zgartirish imkonini beruvchi, ma’lumotlarni saqlash va boshqarishning bir formatga solingan shaklidir. (Manba: Wikipidia)
Soddaroq qilib aytganda, ma’lumotlar tuzilmasi — bu ma’lumotlarning ma’lum bir strukturaga solingan, ular o’rtasida ma’lum bir bog’lanishlar yaratilgan va ular ustida ma’lum amallar bajaruvchi funksiyalardan tashkil topgan guruh. Eng soda ma’lumotlar tuzilmasiga misol qilib massiv (array)niko’rsatishimiz mumkin.




Dasturlashda eng kòp qòllaniladigan tuzilmalar
Quyida keltirilgan ma’lumotlar tuzilmalari dasturlashda eng ko’p qo’llaniladigan tuzilmalardir.Ularga:
1. Massiv (Array)
2. Bog’langan ro’yhat (Linked List)
3. Navbat (Queue)
4. Stek (Stack)
5. Hash jadvallar (Hash tables)
6. Daraxtlar (Trees)
7. Graflar (Graph)

kiradi. Biz bu bo’limda boshidagi 5 ta tuzilma bilan yaqindan tanishib, ularning kuchli va kuchsiz tomonlari va ularni qanday holatlarda ishlatish ma’qulligi haqida gaplashib o’tamiz. Qolgan ikkita tuzilma murakkabroq bo’lib ularo’zichida yana ko’plab turlarga bo’linib ketadi. Shuning uchun ularni keyinroqqa qoldiramiz.
Bundan tashqari barcha tuzilmalarning hamma joyda ingliztilidagi nomi ishlatilgani va ularning nomi odatda tarjima qilinmaganligi sababli keyingi o’rinlarda ularning asosan ingliztilidagi nomlarini ishlatatiladi.





Foydalanilgan adabiyotlar ròyxati

1.Karimov I.A. “O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda”. – T., "O‘zbekiston", 1999.

2.www.ziyonet.uz , goggle va chorme.
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish to‘g‘risida”gi Farmoni (№PF-3080 30.05.2002 y.).
4. O‘zbekiston Respublikasining “Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi Qonuni. (№563-11. № 560-II 11.12.2003 y.).
5. “Ma’lumotlar tuzilmasini boshqarish tizimlar” fani bo’yicha elektron o’quv qo’llanma, TATU.
6. Ayupov R.X., Ismoilov S.I., Azlarov A.X., “MS Access 2002 - ma’lumotlar majmuasini boshqarish tizimi”(o’quv qo’llanma) Toshkent.: Toshkent Moliya instituti, 2004.