Таянч тшунчалар



Download 4,98 Mb.
bet1/2
Sana22.04.2022
Hajmi4,98 Mb.
#574746
  1   2
Bog'liq
диккат


Д И К К А Т
РЕЖА:
  • Диккат хакида тушунча
  • Диккат турлари ва ихтиёрсиз диккат, ихтиёрий диккат

  • Таянч тшунчалар:
    Йуналтириш деганда, психик фаолиятнинг танловчанлик табиати, объектни ихтиёрий ва беихтиёрий танлаш тушунилади.
    Ихтиёрсиз диккат деб, тусатдан таъсир килган бирор сабаб туфайли бизнинг хохишимиздан ташкари хосил буладиган диккатга айтилади.
    Ихтиёрий диккат деб, олдиндан белгиланган катьий бир максад асосида ва онгли равишда диккатимизни маълум бир нарса ва ходисаларга каратишимизга айтилади.

Диккат хакида тушунча
-Одамга хар бир дакикада атроф-мухитдан жуда куп нарса ва ходисалар таъсир этиб туради. Лекин одамга таъсир этаётган бу нарса ва ходисаларнинг хаммаси бир хил аникликда акс эттирилмайди. Улардан айримлари аник яккол акс эгтирилса, бошка бирлари шунчаки жуда хира акс эттирилади, ёки умуман акс эттирилмайди. Бу эса ана шу одамга таъсир этаётган нарсаларга диккатнинг қай даражада каратилишига богликдир. Демак, диккатимиз қаратилган нарса ва ходисалар аник, ва тула акс эттирилади.
Диккат - психик фаолиятнинг йуналтирилиши ва шахс учун маълум ахамиятга эга булган объект устида тупланишидан иборат билиш жараёнидир.
-Диккатнинг билиш жараёни учун ахамиятини алохида таъкидлаб утиш лозимдир. Диккат сезиш жараёнида, идрок килишда, хотира, хаёл ва тафаккур жараёнларида хар доим иштирок этади. Диккат барча акс эттириш жараёнларимизнинг доимий йулдошидир. Диккат барча психик жараёнларимизда катнашса хам, лекин диккатнинг узи хеч нарсани акс эттирмайди.
Диккат тушунчасига олимлар томонидан бир катор таърифлар келтирилганлигини таъкидлаш мумкин.
-П.И.Иванов томонидан диккат деб онгли бир нуктага туплаб муайян бир объектга актив каратилишга айтилади.
-Ф.Н.Добринин, Н.В.Кузъмина, И.В.Страхов, М.В.Гамезо, Н.Ф.Гоноболин ва бошкаларнинг фикрича, диккатнинг вужудга келиши онгнинг бир нуктага тупланиши онг доирасининг торайишини билдиради, гоёки онг доираси бир мунча тигизланади.
-Е.Б.Пирогованинг таъкидлашича, диккат индивиднинг хиссий, аклий ёки харакатлантирувчи фаоллиги даражасининг оширилишини таказо этадиган тарзда онгнинг йуналтирилганлиги ва бирор нарсага каратилганлигидир.
Йуналтириш деганда психик фаолиятнинг танловчанлик табиати, объектни ихтиёрий на беихтиёрий танлаш тушунилади. Укувчи мактабда укитувчи гапираётган гапларни эшитиб утирганда мана шу эшитиб утириш фаолиятини онгли равишда танлаб олган, унинг диккати онгли равишда кузгалган шу максадга буйсундиридган булади. Укувчининг бирор бошка нарсага чалгимасдан укув материалининг мазмунига зехн куйиб утиришида унинг психик фаолиятининг йуналиши ифодаланади.
Психик фаолиятнинг йуналтирилиши деганда ана шу танлашгина тушунилиб колмай, балки ана шу танланганни саклаш ва куллаб-кувватлаш тушунилади.
Одам бирор нарсага зур диккат билан киришган пайтида унинг ташки киёфасида айрим узгаришлар кузга ташланади. Демак, диккат одатда узининг сиртки яъни ташки аломатларига эгадир.
Биринчидан - диккат каратилган нарсани яхши идрок килиш учун унга мувофиклашишга уринишдан иборат харакатлар (тикилиб караш, кулок солиш) килинади.
Иккинчидан - ортикча харакатлар тухтайди. Жиддий диккатнинг хусусиятларидан бири кимирламасдан жим туришдир. Масалан, аудитория ва театр залдаги жимлик диккат вактидаги харакатсизлик натижаси булиб, бу жимлик одамлар маърузачини ёки артистни зур зътибор билан тинглашаётганини англатади.
Учинчидан - кучли диккат пайтида кишининг нафас олиши секинлашиб ва пасайиб колади.
Диккат турлари
*Ихтиёрсиз диккат деб, тусатдан таъсир килган бирор сабаб туфайли бизнинг хохишимиздан ташкари хосил буладиган диккатга айтилади. Одамнинг куз унгида пайдо буладиган жуда ёркин рангли нарсалар, узининг ташки куриниши жихатидан одатдаги нарсалардан кескин фарк килувчи предметлар, тусатдан пайдо булган каттик товуш, бирор нарсанинг кескин харакати ва шу кабилар ихтиёрсиз диккатни юзага келтирувчи сабаблар булиши мумкин. Масалан, хикоя укиш машгулоти пайтида тусатдан учиб утган реактив самолётнинг каттик ва бахайбат товуши хамманинг диккатини беихтиёр узига жалб килади. Ихтиёрсиз диккат одамнинг хар турли эхтиёжлари ва кизикиши билан бевосита боглик булган диккатдир. Шунинг учун хам айни чогдаги эхтиёжларимиз, кизикишларимиз билан боглик булган нарсаларнинг таъсири ихтиёрсиз диккатга сабаб булади. Масалан, эркин уйин пайтида залдан эшитиб колган болани кичиктирган мусика овози унинг диккатини уйиндан дархол узига жалб килиб олади.
*Ихтиёрий диккат деб, олдиндан белгиланган катъий бир максад асосида ва онгли равишда диккатимизни маълум бир нарса ва ходисаларга каратишимизга айтилади. Одамнинг купчилик фаолиятлари асосан ихтиёрий диккатнинг иштироки билан амалга оширилади. Шунинг учун барча фаолият турларида, яъни укиш, уйин ва мехнат фаолиятларида ихтиёрий диккатнинг роли жуда каттадир. Ихтиёрий диккат ихтиёрсиз диккатга нисбатан узок вакт мобайнида давом этадиган диккат тури булиб, у зур беришликни, яъни иродавий куч сарф килишликни талаб этади.
Ихтиёрий ва ихтиёрсиз диккатдан ташкари унинг яна бир алохида турини - ихтиёрийдан сунгги диккатни курсатиб утиш мумкин.
Бу тушунча психологияга Н.Ф.Добринин томонидан киритилган. Агар максадга каратилган фаолиятда шахс учун диккатнинг ихтиёрий тупланганидаги каби факат фаолият натижаси эмас, балки унинг мазмуни ва жараённинг узи кизикарли ва ахамиятли булса ихтиёрийдан сунгги диккат деб тушуниш мумкин. Бу холда фаолият кишини шу кадар кизиктириб юборадики, у диккатни объектга каратиш учун сезиларли иродавий куч-гайрат сарфламаса хам булаверади. Шундай килиб, ихтиёрийдан сунгги диккат ихтиёрий диккатдан кейин намоён булган холда шунинг узидангина иборат деб хисоблаш мумкин эмас. Масалан, юкори синф укувчиси имтихонга тайёрланаётиб кийин китобни кискача мазмунини ёзиб чикар экан, олдинига узини диккат-эътиборли булишга, чалгимасликка мажбур килади. Лекин кейинчалик у ишга шундай кизикиб кетадики, окибатда уни китобдан чалгитиш кийин булади.

Download 4,98 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish