|
Bajardi: Japakova.Sh Tekshirdi: Abdireymov.A Reja: Uglevod Uglevod (carbohydrate) - “uglerod” va “voda” so‘zlarining qisqartirilgan shaklidir. Uglevodlar umumiy formulasi ko‘pincha Cn(H2O )m ga to‘g‘ri keladigan muhim tabiiy organik birikmalar bo‘lib, o‘simliklar tanasining 80%, hayvon organizmining esa 2% quruq moddasini tashkil qiladi. Yuqori molekulyar uglevod - sellyuloza (cellulose) o‘simlik hujayrasining, muramin bakteriyalarining, xitin zamburug‘ hujayralarining asosiy qurilish materiali hisoblanadi. Uglevodlar asosidagi biopolimerlar (paxta, zig‘irpoya tolasi, viskoza) insoniyatni kiyim-kechak, qurilish materiallari, yonilg‘i (yog‘och) va oziq mahsulotlari (shakar, kraxmal) bilan ta’minlaydi. Glikozidlar (glucozides) uglevodlarning muhim tabiiy manbasi bo‘lib, tarkibida uglevodlar bilan birga boshqa sinf birikmalari (masalan, fenollar yoki spirtlar) bo’ladi. Tanin (tannins)larda esa uglevodlarning gidroksil guruhlari aromatik polioksikislotalar bilan efir bog‘lari hosil qiladi. Glikozidlar (glucozides) uglevodlarning muhim tabiiy manbasi bo‘lib, tarkibida uglevodlar bilan birga boshqa sinf birikmalari (masalan, fenollar yoki spirtlar) bo’ladi. Tanin (tannins)larda esa uglevodlarning gidroksil guruhlari aromatik polioksikislotalar bilan efir bog‘lari hosil qiladi. Hayvon organizmi uglevodlami sintez qilmaydi, shuning uchun ularni o‘simlik sifatidagi oziq ovqatlardan oladi. O‘simliklarda uglevodlar fotosintez (photosynthesis) jarayonida yashil pigment (xlorofill) va quyosh nuri ishtirokida CO2 va suvdan hosil bo’ladi: CO2 + 6H2O → C6H12O6 + 6O2 - Q - 1961y Nobel mukofoti sohibi M. Kalvin (Calvin) tarkibida nishonlangan C atomi bo'lgan CO2 ning o'simliklarda o'zlashtirilishi (fotosintez) sohasida izlanishlar olib borgan. O'simliklar fotosintezidagi CO2 ning avtotrof o'zlashtirilish mexanizmini (Kalvin sikli) taklif etgan:
- 3CO2 + 6NADFH + 5H2O + 9ATF → C3H7O3ˉPO3 +3H+ + 6NADF+ + 9ADF + 8Fn + 3H2O
M.E.Kalvin (1911-1997) Uglevod (uglerodning gidratlari) nomi ularning dastlabki vakillarida H va О atomlari o‘zaro 2:1 nisbatda (suvdagi kabi) bo’lganligidan kelib chiqqan. Ammo keyinchalik bu atomlarning nisbati boshqacha bo’lgan uglevodlar ham aniqlangan. Uglevodlar quyidagi sinflarga bo‘linadi:
I902y Nobel mukofoti sohibi, organik kimyogar E. Fisher (Fischer) fenilgidrazinni kashf etgan. Kofein, teobromin alkaloidlari, peshob kislotasi va guanin birbiridan sintez qilinishi mumkinligini ko'rsatib bergan, ksantin, gipoksantin, adenin, purinlarni sintez qilgan. Uglevodlar stereokimyosini o‘rgangan, mannoza, fruktoza va glytikozani sintez qilgan, uglevodlarning birbiriga o'tishini isbotlagan, ularning ratsional nomenklaturasini ishlab chiqqan. Ferment faolligi substrat tuzilishiga bog‘liqligini kashf qilgan (fermentkalit, substrat qulf). Ferment sintetik izomerlaridan birining parchalashidan foydalanib ularni ajratish usulini ishlab chiqqan. Ko'p sonli D - va L -aminokislotalarni sintez qilgan. Aminokislotalar analizida efir usulini taklif etgan, valin, prolin. Oksiprolinni kashf etgan. Peptid va polipeptidlar sintezi usullarini ishlab chiqqan. Polipeptidlar peptid bog'i orqali bog'langan aminokislotlardan iboratligini isbotlagan. Oqsillar tarkibidagi aminokislotalar sonini va ularning o'zaro bog'lanish tartibini aniqlagan. Gidrolizda hosil bo'lgan aminokislotalar miqdori va turiga ko'ra oqsillarni 40dan ortiq turlarga ajratgan. Ferment faolligi substrat tuzilishiga bog‘liqligini kashf qilgan (fermentkalit, substrat qulf). Ferment sintetik izomerlaridan birining parchalashidan foydalanib ularni ajratish usulini ishlab chiqqan. Ko'p sonli D - va L -aminokislotalarni sintez qilgan. Aminokislotalar analizida efir usulini taklif etgan, valin, prolin. Oksiprolinni kashf etgan. Peptid va polipeptidlar sintezi usullarini ishlab chiqqan. Polipeptidlar peptid bog'i orqali bog'langan aminokislotlardan iboratligini isbotlagan. Oqsillar tarkibidagi aminokislotalar sonini va ularning o'zaro bog'lanish tartibini aniqlagan. Gidrolizda hosil bo'lgan aminokislotalar miqdori va turiga ko'ra oqsillarni 40dan ortiq turlarga ajratgan. E.Fisher E.Fisher (1852-1919) Monozalar konfiguratsiyasini tasvirlashda Fisher proyeksion formulalari ishlatiladi. Bunda C zanjiri vertikal holda yoziladi, uning oxirlariga birinchi va so‘ngi funksional guruhlar joylashtiriladi (aldegid guruh doim tepada yoziladi). H va OH guruhlari zanjirga nisbatan ularning fazoviy holatiga qarab o‘ng yoki chapda joylashtiriladi. Glitserin aldegidi 2ta enantiomer (antipod)lardan iborat: Monosaxaridning qaysi genetik qatorga kirishini aniqlashda oxirgi asimmetrik C atomiga qaraladi. Agar u D-glitserin aldegidiga mos kelsa (OH guruh o‘ngda), D-qatorga, L-glitserin aldegidiga mos kelganida esa (OH guruh chapda) L-qatorga mansub deyiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
