T. B. M. To’qimachilik tolalari deb nimaga aytiladi?

---

                                           T.  B. M.      

1. To’qimachilik tolalari deb nimaga aytiladi? 

JAVOB  

To’qimachilik tolalari deb malum bir uzunlikka ega bolgan eguluvchan va mustaxkam 

ko’ndalang kesimini kichik hamda ip va to’qimachilik buyumlari olish uchun ishlatiladigan uzun 

sirt ga aytiladi. 

2. Iplarni qanday turlarini bilasiz va ularga ta’rif bering  

JAVOB  

*Kalava ip –tolalarni eshish va yelimlash usuli bilan biriktirish asosida olingan to’qimachilik ip 

*Kashamdor ip –tuzilishi tugun va xalqalardan tuzulgan to’qimachilik  ipi 

*Hajimi kattalashtirilgan ip-pishitilish jarayonida issiqlik bilan qo’shimcha ishlov berish usuli 

bilan solishtirma hajmi kattalashtirilgan to’qimachilik ipi  

*Chinor ip – 2 va undan ortiq rangli iplar bir birga qoshib eshish asosida olingan to’qimachilik ipi  

*pishitilgan ip -2 va undan ortiq tanxo iplarni bir biriga qo’shib eshish asosida olingan 

to’qimachilik ip  

*Sof tolali tarkibidagi ip- tarkibi 100% gacha birhil toladan tashkil topgan ip  

*Chilvir ip – bir necha yuz tanho iptan tashkil  topgan ip  

3. Tolalar necha turga bo’linadi  

JAVOB  

*Tanxo tola- bo’ylamasiga shikaslanmasdan bolinmedigan to’qimachilik tolaga aytiladi 

* Birikkan tola- ikki va undan ortiq tanxo tolalarni bo’ylamasiga birikishdan hosil bolgan tola 

*Tabiy tola –tabiy mavjudotlardan olingan tola  

*Suniy tola –tabiiy mavjudotlardan olingan qoldiqlarini kimyoviy usulda ishlov berish asosida 

olingan tola  

*Sintetik tola –kimyoviy korxonalarda molikulali chiqindilardan kimyoviy usulda ishlov berish 

asosida olingan tola 

4 Tabiy tola qanday sinflarga bo’linadi 

JAVOB  

1-ORGANIK  

---

2-ANARGANIK 

5. Kimyoviy tolalar qanday siniflarga bo’linadi 

JAVOB  

1-

 

ORGANIK 

2-

 

ANARGANIK 

6. Mikraskopning tuzilish va undan foydalanish tartibi  

JAVOB 

BMI-1 va M-10 mikroskoplar quydagi tuzilishga ega; taglik sharnir yordamida shtativga  

bog’langan. Obyektivga revolver qurilmasiga joylangan bo’lib unda 3 ta yoki 4 ta uya bo’ladi. 

Natijada mikraskopning kattalashtirish qiymatini xohlagan darajada o’zgartirish mumkin. 

Stolchaning o’rtasi aylana shakldagi teshikdan iborat.  Ko’zguga yorug’lik tushib teshik orqali 

obyektivga uzatiladi. Stolchada preparat yurg’azgich qo’yilgan uni vazifasi preparatni harakatga 

keltirish. Stol tagida kondensor bilan  birgalikda ko’zgu va diafragma o’rnatilgan. 

7. Toladan pereparat tayyorlash     

JAVOB 

Toladan pereparat tayyorlash uchun ostki  oyna ustki oynachani toza latta bilan artib ostki 

oynacha ustiga suv yoki glitsirin tomiziladi. Tomchiga kam miqdorda tola joylashtirib igna 

yordamida ularni bir-biridan ajratiladi. Tolalar yaxshi nomlangan bo’lishi kerak aks holda tolalar 

oynaga yaxshi yopishmaydi so’ng  ustki oynachani berkitib tayyor bo’lgan preparatni mikraskop 

stolchasiga joylashtiramiz va uni ko’ramiz 

8. To’qimachik tolalarining tuzilishi. 

JAVOB 

Paxta tolasini zarabindan qaralganda naycha ko’rinishida bo’ladi. Pishgan tolalardan 

naychasining devoir qalinroq bo’ladi.Naycha devoir qalinlashgan sari tolalarning pishiqligi 

qayishqoqligi oshadi. Pishganlik darajasi har xil bo’lgan tolalarning sirtdagi buramalari har xil 

bo’ladi. 

Pishgan tolalarning ko’ndalang kesimi tasma, o’rtacha pishganlariniki esa loviya, pishgan 

tolalarniki ellips yoki bazida doira ko’rinishda bo’ladi, 

9.Texnik tolalar.  

JAVOB: Tanho tolalar-tanho tolalarning birlashgan dastasidan iborat bo’lib ular o’zaro bir biriga 

pectin va lignin moddalar bilan yopishgan bo’ladi. 

10. Viskoza tolasi  

---

Javob:uzunasiga bo’ylama chiziqlari bo’gan silindr shaklidadir. Ko’ndalang kesimning sirti 

notekis qirralardan iborat. 

11. Tikuvchilik iplarining savdo nomeri  

Javob : tikivchilik iplarining qalinligini shartli belgisi bolib u qanchalik ingichka bolsa savdo 

nomering son qiymati shuncha yuqori boladi  

12. Tikuchilik iplaring eshilishidagi qisqarishi. 

Javob: bir necha iplardan tashkil topgan yoki bir ipni eshish natijasida uzunligin qisqarishiga 

aytiladi  

13. Pishitilgan iplar yog’onligi  

Javob :tikuvchilikda ishatiladigan pishitilgan iplarni umumiy chiziqli zichligini va eshishda ipning 

qisqarishini aniqlash uchun KRUTKAMER KU-500 asbobidan foydalaniladi agar har xil 

yo’g’onligdagi tanho iplar qo’shilsa yo’g’on ipning chiziqli zichligi ularning yig’indisga teng  

 

 

   

 

   

  

                          

 

=

 

 

 

 

 

 

14. Tikuchilik iplari haqiqiy diametr 

JAVOB: Labarato’yada sinov yoli bilan moslamalardan aniqlanadigan diametir  

15.Iplarning chiziqli zichligi  

JAVOB:     

 

   

= 

 

 

   

 shu formula yordamida aniqlanadi  

16. To’quchilik o’rilishlari necha guruhga bolinadi 

JAVOB: To’quvchilik o’rilishlari oddiy ,mayda, gulli, murakkab va yirik gulli o’rilishlarga bo’linadi 

17.Oddiy o’rilish  

JAVOB :oddi orilishlar guruhiga polotno sarcha satin orilishlar kiradi barcha oddi orilishlarga hos 

xususiyatlar quydagilardan iborat  

1-

 

Har qaysi tanda ipi rapportda arqoq ip bilan faqt bir marotaba orilishadi  

2-

 

Har doim tanda bo’yicha rapport arqoq bo’yicha raportga teng boladi  

18. Gazlamalarning o’lcham hossalariga nimalar kiradi  

JAVOB: uning qalinligi eni va uzunliklari kiradi. Gazlamalarning  qalinligi iplarning yo’g’nligiga 

pishitilganlik darajasiga o’rilish hiliga gazlama zichligiga pardozlash usuliga bog’liq  

19. Kiyimga qo’yilgan talablar  

JAVOB: Gigenik texnikaviy estetik talablar  

20. Gigenik talablar- insonning sog’ligini saqlashga qaratilgan talablar  

---

21. texnikaviy talablar – tikuvchilik matiryallarining sifatiga va kiyimlar tayorlashga qo’yiladigan 

talablar 

22.estetik talablar- moda bilan bo’liq talablardir 

23 Bezatuvchi matiryallarga nimalar kiradi 

JAVOB: tikuvchilik buyumlarini bezatitsh uchun har xil tasma JIYAK SHINUR TOKLAR kiradi Bezak 

matryallari sifatida gazlama,charm,moyna,biser va boshqalar foydalanish mumkin 

24. Kiyim bezaklarini biriktirish uchun ishlatiladigan materiallar? 

JAVOB: Ushbu guruhga paxta , ipak, zig’ir kimyoviy tolalardan tayyorlangan g’altak iplar yelim va 

yelimsimon yopishtiruvchi materiallar kiradi. 

25. Kompleks tola deb-. 

JAVOB: Bir necha tanho tolalarni eshilishidan hosil bo’ladi. 

26. Tabiiy  noorganik tolalarga nimalar kiradi? 

JAVOB: Tabiiy noorganik tolalarga toshpaxta tolasi kirib, u tog’ birikmalaridan ishlab chiqariladi. 

27.Kimyoviy tolalarga nimalar kiradi? 

JAVOB:Kimyoviy tolalarga tabiiy va sintez yo’li bilan olingan yuqori molekulali birikmakarni 

kimyoviy usulda ishlov berish asosida olinadugon tolalar kiradi. 

28. Sintrtik tola-. 

JAVOB: Agar tola olish uchun ishlatiluvchi yuqori molekulali birikmalarni odiy moddalarni 

sintezlash yoli bilan olinsa , bunday tola sitnrtik tola deylida  

 29. Suniy kimyoviy tolalar ? 

Javob: Selluloza va uning efirlardan olinuvchi viskoza , mis-amiyak , atsetat tolalari hamda oqsil 

moddalardan olinuvchi karzein va boshqalar kiradi. 

30. Noorganik kimyoviy tolalar -: 

Javob : Metal va shishadan olinuvchi tolalar kiradi. 

31.G’o’za va uning turlari ? 

Javob: G’o’za ko’p yillik , issiqlikni yoqtiruvchi daraxsimon o’simlik.Xozirgi vaqtda g’o’zaning 4 ta 

modiy va 50 dan ortiq yovvoyi turlari mavjud. G’zaning avlodi.”Gassipium” b/b , gulxoyrilar 

oilasiga kiradi. Gassipium so’zi lotinchi “Gossipium” yani paxta beruvchi daraxt ma’nosini 

bildiradi. 

G’o’zaning turlari.Gassipium xirsutum – o’rta tolali gossipium barbadanze – uzun tolali , 

Gossipium arbareum – daraxtsimon , Gossipium xerbatsium – o’tsimon paxta O’zbekistonda 

---

yetishtrladigon paxtani  98% o’rta tolali yani gossipium xirstum turi tashkil etadi. Gossipium 

barbadanze (uzun tolali ) paxta Uzbning janubiy viloyatlarida yetiladi. 

32. Chigitli paxta dastlabki ishlash jarayoni. 

Javob: Quyidagi asosiy bosqichlardan iborat. Chigitli paxtani quritish va tozalash.Chigitli 

paxtadan tolasini ajratish. Ajratilgan tolani tozalash, chiqitdan momiq va kalta momiq tolani 

ajratish. 

Momiq va ajratilgan chiqindilarni toylash. 

33.Paxta tolasini kimyoviy tarkibi. 

Javob: Paxta tolasi kimyoviy jihatdan deyarli sof sellyulozadan iborat. Pishgan paxta tolasining 

tarkibida 95-96%sellyuloza va 4-5% turli aralashmalar moy, mum va ma’dan moddalardan 

iborat. 

34.Kanob, zig’ir, jun, tabiiy tabiiy ipak toshpaxta tolaalrning olinishi xususiyatlari. 

Javob: Oldingi paytlarda barcha insonlar tikuvchilik buyumlarini faqatgina o’simliklardan, ya’ni 

tabiiy toladan olish mumkin deb o’ylashgan. 

Bunga ingichka po’stloqli tolalarga zig’ir dag’al po’stloqli tolalarga porka, jut, kanob barglaridan 

olingan tolaga abaka sisal urug’idan olinadigan tolalarga paxta koyr tolalari kiradi. 

35. Paxta tolasi necha xil o’simlikning botanic turidan olinadi. 

Javob: 4xil o’simlikning botanik turidan olinadi. 

1)

 

O’rta tolali g’o’za 

2)

 

Uzun tolali g’o’za 

3)

 

O’tsimon g’o’za 

4)

 

Daraxtsimon g’o’za 

36. Chigitli paxtaning tolasini ajratish uchun necha xil usulda ishlaydigan tola ajratish 

moshinalaridan foydalaniladi.   

Javob: 2 xil: 1) Arrali tola ajratgich- arrali-jin deyiladi.Bu mashinalarda o’rta tolali paxta 

ishlanadi. 

2)Valikli tola ajratgich valikli jin deyiladi. 

37. Tikuvchilik tolalarining sinflanishi. 

 

   

 

TO’QIMACHILIK  TOLALARI. 

Tabiiy  

                                                                            Kimyoviy 

---

                                                                 Organik               Noorganik                                                                          

Organik      Noorganik 

O’simliklardan olinuvchi 

Hayvonlardan olinuvchi 

38.Gazlama assartimentlari ishlatilishiga va tarkibiga qarab qaysi guruhlarga bo’linadi. 

Javob: Gazlama assartimentlari ishlatilishiga va tarkibiga qarab ip gazlamali jun, shoyi, zig’ir 

tolali, plashlik, paltobop, kimyoviy tolali yoki tabiiy va kimyoviy tolalar aralashmasidan tashkil 

topgan guruhlarga bo’linadi. 

39. Tikuvchilik materialshunosligi fanining rivojlanishi va axamiyati nimadan iborat? 

Javob: Tikuvchilik materialshunosligi fani mustaqil va maxsus fan bo’lib u kimyo, riyoziyot, fizika 

va boshqa fanlar bilan chambarchas bog’liq. Bu fan tikuv buyumlari texnologiyasi, ularni 

kanstruksiyalash, konfeksiyalash va boshqa fanlarni o’rganganda talabalarga katta yordam 

beradi, 

Bu fan faqatgina gazlamalarning tuzilishi bilan chegaralanibgina qolmay balkim ularni tayyorlash 

jarayoni va tikuvchilik buyularini eksplatatsiyalari vaqtida unga ta’sir qiluvchi omillarni ham 

o’rganadi, 

40. Tikuvchilik materialshunosligi fanining fundamental fanlar bilan bog’liqligi? 

Javob: T.M fani kimyo, riyoziyot, fizika boshqa fanlar bilan chambarchas bog’liq. 

41. To’qimachilik m/ligi xalq xo’jaligida ishlatilishi. 

Javob: To’qimachilik m/ligi sanoati aholini sifatli va bejirim  kiyim-kechak b/n taminlashi lozim. 

T.B ishlab chiqarishni ko’paytirish va kengaytirish to’qimachilik sanoatining rivojlanishiga 

bog’liq, chunki asosiy tikuvchilik materiallari bo’mish ip gazlama, jun, ipak, va zig’ir tolali 

gazlamalarni ana shu sanoat yetkazib beradi. 

42. Dolgunets zig’irining pishib yetilish davri necha bosqichdan iborat? 

JAVOB: 4 bosqichdan iborat, 

1)

 

Yashillik bosqich 

2)

 

Dastlabki sarg’ayish bosqichi 

3)

 

So’nggi sarg’ayish bosqichi 

4)

 

To’la pishilib yetilish bosqichi 

1chi bosqichda to’la ingichka egiluvchan va mayin bo’ladi. 

2 , 3-davrida zig’ir poyasining yotishi dastlabki sarg’ayib pishish davridan boshlanadi. Bu davrda 

uning eng yuqori qismidagi barglari ham sariq rangda bo’ladi. 

---

43. Tolalarning tuzilishi: 

Javob: Ularning pishganlik darajasiga bog’liq. Pishmagan paxta tolasi yassi, tasmasimon, yupqa 

devorli bo’ladi va o’rtasida keng quvuri bor. Tolalar pishgani sari devorlariga sellyuloza yotiladi 

va devorlar qalinlashadi va quvuri torayadi.  

Pishgan paxta tolasi bo’ylama ko’rinishi sipirallsimon buralgan yassi naychalardan iborat. Eng 

pishgan tola esa silindrik shaklda bo’ladi. 

44.Dolgunets zig’ir poyasi haqida malumot. 

Javob: Ingichka balandligi 60-90 sm, yo’g’onligi 0,8-1,4 mm va 5 mm, 91 tagacha urug’lik ko’sagi 

bo’ladi. Bu zig’ir poyasi asosan tola uchun o’stirib, poyasidan 20-25% miqdorda tikuvchilik 

sanoatida ishlatiluvchi tola olinadi. U asosan Rassiya Federasiyasida, Belarus va boltiqbo’yi 

respublikalarida yetishtiriladi. 

45.Mejeukok zig’ir poyasi. 

Javob: Asosan o’zining xususiyatlariga ko’ra dolgunets va kudryash zig’ir poyalari oralig’idadir. 

Ularni asosan yog’ olish uchun va qisman tola olish uchun o’stiriladi. 

46.??? 

47. Dag’al poyali tolalar. 

Javob: Kanob jut va boshqalarning boshlang’ich ishlov berilish o’z ichiga zig’irga ishlov 

berishkabi bir xil, biroq bunda ularning tuzilishi va xususiyatlari etiborga olinadi. Bu o’simlik 

poyalari  bo’yiga bir necha mustahkamlik va qayishqoqlikka ega, odatda 2 va undan ortiq 

po’stloq qavatdan iborat. 

48. Texnik tola. 

Javob: Dasta holidagi tolalarga aytiladi. 1 ta texnik tola tarkibida 10-40 tagacha tanho tolalar 

bo’lishi mumkin. 

49. Tosh paxta tolasi. 

Javob: Tabiiy ma’danlardan olinuvchi tola.  

Tosh paxta tolasi elektr izolyatsiyalash xususiyatiga ega, Ma’danlar xonada, Zimbabve Janubiy 

Afrika Ural tog’ 

larida va qisman Qozog’istonda topiladi. Olingan ma’danlar bir necha marta maydalangandan 

keyin alohida-alohida tolalarga bo’linadi. 

50. Paxta tolasining tuzilishi va xususiyatlari. 

Javob: Paxta tolali bo’shlig’ining bir tomoni ochiq bo’ladi.Paxta tolasining  kimyoviy tarkibi sof 

sillyulozadan iborat. Pishgan paxta tolasining tarkibi 95-96%sellyuloza va 4-5% turli aralashmali 

moddalaridan iborat. Sirtqi qatlami kutikula deb ataladi. 

---

51. Zig’irning bialogik tuzilishi va haqida izoh. 

Javob: Zig’ir o’simliklardan olinadigan ingichka po’stloqli lub tolali b/b, bir yillik zig’ir o’simligi 

po’stlog’idan olinadi.  

Zig’irdan juda chiroyli va yupqa gazlamalar olinadi. 

52. Kimyoviy tolalarni ishlab chiqarishning rivojlanish tarixi haqida ma’lumot. 

Javob:Kimyoviy tolalarni ishlab chiqarish amalda 19-asr oxiri 20-asr boshlarida boshlangan. 

Kimyoviy tolalarning paydo bo’lishi asosan tikuvchilik sanoati uchun qo’shimcha xom ashyoni 

olish va belgilangan xuxusiyatdagi tikuvchilik tolalarini yaratish istagi bilan belgilanadi. 

Sellyutoza asosidagi 1) kimyoviy tolalar viskozali, atsetatli, mis-amiyakli va ularning boshqa 

shakllari ularning ishlab chiqarilish xususiyatlari va tuzilishi xususiyatlardan kelib chiqqan holda 

tikuvchilik mahsulotlardan turlicha qo’llanila boshlandi. 

53. Kimyoviy tolalarni ishlab chiqarish bosqichlari haqida. 

Javob: 1) Tolalarni olish uchun xom ashyoni tayyorlash. 

2) Yigiruvchi eritmasini tayyorlash.  3) Tolalarni shakllantirish. 

Suniiy tolalarni ishlab chiqarishdaxom ashyo sifatida paxtadan yoki daraxtlardan ajratilgan 

sellyuloza xamda ba’zi bir oqsil moddalar ishlatiladi. 

 

54. Kimyoviy tolalarning xususiyatlari. 

Javob: Kimyoviy tolalarning tuzilishi va xossalari ularni tashkil qiluvchi yuqori molekulyar 

brikmalar ishlab chiqarish va modifikatsiyasi b/n belgilanadi. 

Kimyoviy tola ishlab chiqarish uchun ancha kam mexnat sarf qilinadi va kam vaqt ichida ko’p 

mahsulot tayyorlash mumkin. 

55. Tolalarni pardozlash va tikuvchilikda ishlov berishga tayyorlash. 

Javob: Tola olish mashinasidan chiqayotgan tola o’zi bilan chuktirish vannasining 

komponentlarini olib ketadi. Shuning uchun tola olish mashinasida, agregatida liniyasida yoki 

alohida olib pardozlanadi,yani yuviladi, yog’lanada, oxorlanadi, quritiladi va keyingi ishlovlarga 

beriladi yoki toylanadi. Viskoza tolalarini pardozlash jarayoni bir oz murakkabdir. Pardozlash 

jarayonlarini jadallashtirish maqsadida tolalar qatlami har bir ishlovdan so’ng siqiladi. 

56. Kimyoviy tolalarni ishlab chiqarish bosqichlari. 

Javob: 53 bilan bir xil. 

57. Viskoza eritmasidan ip yigirish haqida. 

Javob: Viskoza eritmasidan 3 xil usul b/n ip yigiriladi. Bobina, sentrifuga va uzluksiz.  

---

Tayyor bo’lgan viskoza eritmasi  R=3-5 atmosfera bosimida fil’era orqali cho’ktiruvchi vannaga 

tushadi.Vannada tuzlar va sulfat kislotasi bo’ladi. Eritmadan sillyuloza ip holatda bobinaga 

o’raladi.Sentrifuga usulida iplarga qo’shimcha eshish beriladi. Uzluksiz usulda esa viskoza ip 

mashinaning o’zida pardozlanadi. 

58. Atsetat tolasining olinishi. Tuzilishi va xususiyati. 

Javob: Atsetat tolasining tuzilishi viskoza tolaning tuzilishiga o’xshaydi, lekin unda chuqurroq 

bo’ladi. Bu toladan tayyorlangan mahsulotlar g’ijimlanadi. Atsetat iplarining pishiqligining 

qoniqarsizligi, ishqalanishga chidamsizligi, elektrlanishining yuqoriligi ulardan ichki kiyimlar 

tayyorlashda bir muncha qiyinchilik tug’diradi. 

59. Mis-ammiak tolasining xususiyatlari. 

Javob: Mis-ammiak tolasi iplarni olishda xom ashyo sifatida  atsetilsellyuloza paxta 

sellyulozasida yoki tarkibida  sellyulozasidan yoki tarkibida  a-sellyulozasi  96%  dankam 

bo’lmagan yog’och sellyulozasidan foydalaniladi. 

60. Oqsil tolalarining olinishi tuzilishi va xususiyati. 

???