Sirt hodisalari. Adsorbsiya ma`rusaning maqsadlari

SIRT HODISALARI. ADSORBSIYA

Ma`rusaning maqsadlari

• Sirt hodisalari sirt yuzasida kechib, ma`lum qonun - qoidalarga bo`ysinadi. Bu qoidalarni o`rganishda sirt energiyasining o`zgarishi, adsorbsiya o`tishi sharoitlari, unung miqdorini aniqlash ko`riladi. Ko`pchilik biologik jarayonlar to`qimalar yuzasida, membranalar chegarasida yuz beradi va adsorbsiya jarayonidan boshlanadi. Oziq-ovqat hazm bo`lishi, nafas olish, fermentlarning faoliyati, dorivor moddalarning singishi va b. adsorbsiya qonun-qoidalariga bo`ysinadi. Shu qonun-qoidalarni o`rganish ushbu ma`ruzaning asosiy vazifasi hisoblanadi.

Ko`riladigan masalalar

• Sirt hodisalari. Asosiy tushunchalar va qonuniyatlar
• Adsorbsiya yuz beradigan yuzalar
• Sirt hodisalarining kelib chiqishi
• Sirt hodisalarining tibbiy-biologik ahamiyati
• Adsorbsiya, absorbsiya va hemosorbsiya
• Sirt taranglikni adsorbsiyaga ta`siri
• Adsorbsiya miqdorini baholash
• Tanlab adsorbsiyalash va xromatografiya

Sirt hodisalari. Asosiy tushunchalar va qonuniyatlar.

• Kimyoda moddaning dispers holati va sirt hodisalarini o`rganuvchi bo`lim kolloid kimyo deyiladi.
• Dispers sistema zarrachalarining o`lchami va unga teskari bo`lgan kattalik - disperslikdir.
• Sirt yuzasining S moddaning massasi m yoki hajmiga V nisbati solishtirma sirt So deyiladi: S S
• So= --------- cm2 /g ; So= --------- cm2/ml
• m V

Sirt hodisalari. Asosiy tushunchalar va qonuniyatlar.

• Sirt hodisalari - bu fazalar chegarasida sodir bo`ladigan va fazalar o`zaro ta`siri natijasida yuzaga keladigan jarayonlardir.
• Sirt yuzasining birligiga sirt energiyasining nisbati sirt taranglik deyiladi.
• G
•  = --------; Dj /cm2 G=  S; Dj
• S
• G - sirt energiyasi ; S - sirt yuzasining kattaligi;
•  - sirt taranglik koeffitsienti

Sorbsiya jarayonlari

• Ikki fazani bir-biridan ajratib turuvchi satx yuzasida modda konsentratsiyasini o`zgarishi adsorbsiya deyiladi.
• Yutuvchi modda - adsorbent
• Yutiluvchi modda - adsorbtiv
• Gazlar yutilishi -absorbsiya
• Adsorbent va adsorbtiv o`rtasida kimyoviy bog` hosil bo`lishi bilan boradigan adsorbsiya - hemosorbsiya deyiladi.
• Sorbsiyaga teskari bo`lgan jarayon - desorbsiya

Adsorbsiya yuz beradigan yuzalar.

• Gaz - suyuqlik. Gaz - qattiq modda
• Suyuqlik - suyuqlik. Suyuqlik - qattiq modda
• Odam organizmida:
• Hujayralar va hujayra yadrolari, protoplazmalar, organizm va muhit orasidagi sirt chegarasi va ularda boradigan hodisalar: yog`lar harakati va xazm qilish jarayonlari, fermentlarning faoliyati, oqsil biosintezi va boshqalar.

Harakatsiz sirtdagi adsorbsiyaga ta`sir etuvchu omillar

• 1. Adsorbent va adsorbtiv tabiati
• 2. Adsorbentning disperslik darajasi
• 3. Adsorbtivning konsentratsiyasi yoki bosimi
• 4. Harorat
• 5. Erituvchining tabiati

Adsorbsiya miqdorini baholash

• Solishtirma adsorbsiya - adsorbentning 1 cm2 yuzasiga yoki 1 g massasiga yutilgan moddaning mol miqdoridir:
• X X
• Г = ------- mol/cm2 ; Г = ------- mol/g
• S m
• Harakatsiz satxdagi adsorbsiya uchun X Freyndlix tenglamasi: X
• Г = ------- = K·C1/n Г = ------- = K ·P1/n
• m m

Adsorbsiya miqdorini baholash

• Freyndlixning tog`ri chiziq tenglamasi:
• X
• lg ------- = lgK +1/n lgC
• m
• Adsorbsiya izotermasi

• lg K

• lg C

• lg x/m

• ) tg  = 1/n

Adsorbsiya miqdorini baholash

• Harakatsiz satxdagi adsorbsiya uchun Lengmur tenglamasi:
• bC Г - adsorbsiya miqdori
• Г = Г ----------- Г - maksimal adsorbsiya
• 1+ bC C - modda konsentratsiyasi
• Kichik konsentratsiyalar uchun:
• Г = Г · bC
• Katta konsentratsiyalar uchun:
• Г = Г

Adsorbsiya miqdorini baholash

• Lengmurning monoqavatli adsorbsiya izotermasi:
• Г
• II III
• I
• С

Sirt taranglik va sirt faolligi

• Suyuqlikning sirt tarangligini kamaytiruvchi moddalar - sirt faol moddalar deyiladi: moylar, yog`lar, spirtlar va boshqa organik moddalar.
• Suyuqlikning sirt tarangligini oshiruvchi moddalar - sirt nofaol moddalar deyiladi: tuzlar va boshqa elektrolitlar.
• Modda konsentratsiyasi o`zgarganda sirt taranglik o`zgarishini ko`rsatuvchi kattalik sirt faolligi deyiladi: d  / dC

Adsorbsiya miqdorini baholash

• Harakatli satx uchun Gibss tenglamasi:
• C d  C - modda konsentratsiyasi
• Г = - ------- · ---------- R - universal gaz doimiysi
• RT dC T - absolut harorat
• d 
• ---------- < 0 - adsorbsiya musbat
• dC
• d 
• ---------- > 0 - adsorbsiya manfiy
• dC

Dyuklo-Traube qoidasi

• Ham gidrofil, ham gidrofob guruxlarni tutgan moddalar difil moddalar deyiladi.
• Dyuklo-Traube qoidasi: difil organik moddalar zanjirini har bir - CH2 - guruxga uzayishida, ularni musbat adsorbsiyada ishtirok etish hususiyati 2-3 barobarga ortadi.