Sifat, uning grammatik xususiyatlari. Sifatlarda darajalar

SIFATDOSH XARAKAT NOMI

Sifat

REJA:
1.Sifatning ta’rifi va leksik – grammatik xususiyatlari.
2. Sifat darajalari.
3. Sifatlarning yasalishi.

Sifat so’z turkumi

Otga bog’lanib, uning belgisini bildiradigan va qanday ? qanaqa? so’roqlariga javob bo’luvchi so’zlar sifat deyiladi.

Barcha mustaqil so’z turkumlari singari morfologik, semantik, sintaktik xususiyatlarga ega.

Gray
White
Black

Sifatning ta’rifi va leksik – grammatik xususiyatlari

Sifatning xuxusiyatlari
Leksik xususiyatlari
Grammatik xususiyatlari
Sifatlarning ma’no guruhlari :
1.Xususiyat sifatlari.
2.Rang-tus sifatlari.
3. Ma’za-ta’m sifatlari.
4.Hajm- o’lchov sifatlari.
5.Hid bildiruvchi sifatlar.
.Makon-zamonni bildiruvchi sifatlar
morfologik
sintaktik
1.Belgining darajasini ko’rsatadi.
2. Otlashadi.
1.Sifatlovchi aniqlovchi.
2.Ravish holi.
3.Ot kesim.

Sifat darajalari

Asliy sifatlar	Nisbiy sifatlar
Belgini to’g’ridan to’g’ri ifodalaydigan va uni daralalab ko’rsatish imkoniga ega bo’lgan sifatlar asliy sifatlar deyiladi.	Belgini to’g’ridan to’g’ri emas, balki boshqa bir tushunchaga nisbatlagan holda ifodalaydigan va daraja ko’rsatish imkoniyatiga ega bo’lmagan sifatlar nisbiy sifatlar deyiladi.
go’zal, chiroyli, shirin, oq, aqlli, yuzaki, qora, keng, uzun	qishki, ko’chma, derazali, devoriy, soyaki, chillaki, do’ppili, paxtali
Asliy sifatlarni aniqlashda sifatlarning daraja ko’rsatuvchi - roq qo’shimchasini qo’shib ko’rish mumkin: keng - kengroq, shirin - shirinroq. Demak bu sifatlar asliy sifatlar hisoblanadi.	Devoriy - devoriyroq deb bo’lmaydi, do’ppili - do’ppiliroq deb bo’lmaydi, shuning uchun bu sifatlar nisbiy sifatlardir.

Sifat darajalari:

Oddiy daraja

Belgining odatdagi me’yorda ekanini bildiruvchi va boshqa darajalar uchun asos bo’lib xizmat qiluvchi sifat shakli odddiy daraja deyiladi . Oddiy darajaning qo’shimchasi yo’q : qizil, shirin,toza.

Qiyosiy daraja

Qo’shimchasi : - roq. Belgining me’yordan biroz oz yoki ko’p ekanligini qiyosan ifodalaydigan daraja shakliga qiyosiy daraja deyiladi .

Tilimiz dag’alroq, lekin juda boy, rangli, ohori to’kilmagan ertak, doston va qo’shiq ko’p.

Belgining ortiq yoki kamlik jihatidan farqlanishi sifat darajalari , ana shunday ma’no ifodalovchi shakllar esa daraja shakllari deyiladi.

Ozaytirma daraja

Ozaytirma daraja

Belgining me’yordan kam ekanini bildiruvchi shakli sifatning ozaytirma daraja shakli hisoblanadi .

- ish, - mtir, - imtir qo’shimchalari bilan hosil qilinadi. Ular ayrim rang -tusni bildiruvchi sifatlarga qo’shiladi.	qoramtir, ko’kimtir, oqimtir, ko’kish, oqish, sarg’ish, sarg’imtir, qizg’ish, qizg’imtir
Sal, biroz , picha, xiyla, nim so’zlarini sifatning oddiy daraja shakli oldiga qo’shish orqali hosil qilinadi	sal shirin, xiyla kichik, nimpushti,nimqorong’u, och sariq, biroz katta, picha uzun

Ozaytirma daraja shakllarining sinonimiyasi

-roq shakli - (i) mtir, - (i) sh shakllari bilan sinonimlik hosil qiladi: qoraroq - qoramtir ko’kroq - ko’kish sariqroq - sarg’ish

- roq qo’shimchasi biroz, sal , ba’zan nim, och so’zlari bilan sinonim bo’lib keladi : qizilroq - sal qizil kattaroq - biroz katta sariqroq - och sariq

SIFAT

SIFAT

Belgining me’yordan ortiq ekanligini bildirgan sifat shakli orttirma daraja deyiladi.

Orttirma darajaning hosil qilinishi
1) oddiy daraja shaklidagi sifat oldidan eng, g'oyat, juda, nihoyatda, bagʻoyat so'zlari keltiriladi.	juda qizil, gʻoyat shirin, behad shod, eng zo'r, nihoyatda uzun, bagʻoyat ajoyib
2) oddiy daraja shaklidagi sifatning birinchi bo'g'ini tovush o'zgarishi bilan takrorlanadi.	bus-butun, kap-katta, to'ppa-to'g'ri, koʻm-koʻk, yam-yashil, oppa-oson, yap-yangi, qup-quruq
3) sifatning tarkibidagi birinchi yoki ik- kinchi unlini cho'zish orqali hosil qilinadi.	issiq – i:ssiq, achchiq - a:chchiq,. uzun - u:zun, chiroyli - chiro:yli

Sifatlarning yasalishi

Sifatlar yasalishiga ko’ra uch turga bo’linadi:

1. Morfologik usul: suvli, ishchan, keskir

2. Sintaktik usul:

1. qo’shma sifatlar: ishbilarmon, olachipor

2. juft sifatlar: qing’ir-qiyshiq, yakka-yu yagona

3. Takroriy sifatlar: katta-katta, lo’ppi-lo’ppi

E’tiboringiz uchun rahmat!