Shahristoniy, Muhammad ibn Abd al-Karim ash-Shahristoniy (1075 -1153)

SHAHRISTONIY, Muhammad ibn Abd al-Karim ash-Shahristoniy (1075 -1153) -
shofi’iylik mazhabi faqihi, ash’ariylar, oqimiga mansub ilohiyotchi, din va diniy-falsafiy
ta’limotlar tarixchisi, faylasuf U Eronning Xuroson viloyatidaga Shahriston sh.da
tug‘ilgan. Sh. 10 dan ortiq asar yozgan ulardan ash’ariylar ilohiyot tizimining bayoni,
Qur’onga sharhlar (ismoiliylar ruhidagi sharhlar)dan parchalar saqlanib qolgan. Uning
Ibn Sino bilan bahs, shuningdek "Dinlar va mazhablar haqida kitob" ("Kitob al-milal va-
n-nihal") asari (1127) din tarixiga oid eng mashhur va e’tiborli kitoblardan biridir. Muallif
o‘z asarining 1-qismida islom tarixini, 2-qismida esa, O’rta yer dengizi atrofi va Sharq
xalqlari e’tiqodlari va diniy-falsafiy ta’limotlarini bayon etgan.

Kitob 1127-yilda yozilgan boʻlib, islom falsafiy ratsionalistik fikrning birinchi qadamlari haqida yangi maʼlumot manbaʼga ega[1]. “Al-Milol va an-Nikhala” dinlar va diniy-falsafiy ta'limotlar tizimli ravshan o'rganilgan birinchi asar hisoblanib, uning muallifi o'rta asrlar din tarixchilarining eng yirigi bor.

Ash-Shahrosoniyning asari ikki qismdan iborat (asl nusxada bu qismning o'ziga xos nomi yo'q). SM Prozorov “Islom” tarjimasida birinchi qism islom tarixi haqida hikoya qiladi. Ikkinchi qism (SM Prozorov bo'yicha - "Qadimgi dinlar va e'tiqodlar") islomgacha bo'lgan turli dinlar va ta'limotlarni, shu iudaizm, zardushtiylik, braxmanlik, nasroniylik, manixeylik, Yaqin Sharqdagi turli butparast kultlarni ko'rib chiqishga bag'ishlangan. Qadimgi, Eron sehrgarlari, oldingi yunon va musulmon faylasuflarining ta'limotlari.

Shu bilan birga, ash-Shahrosoniy oʻzidan oldingilar kabi tushuntirilgan taʼlimotlarni “inkor etish” bilan shugʻullanmaydi, balki turli eʼtiqod va taʼlimotlar asoslarini xolisona bayon qilinadi[4]. U koʻ manbalarga (ham arab va fors adabiyotida topilgan) tayanadi, turli islomiy va noislomiy mazhablarni tahlil qilishda sud maʼlumotlarini koʻrsatadigan koʻrinishdagi, natijaviy mafkurasi oʻxshashlik va farqlarni izlaydi Mohiyatan, bu birinchi oʻrta asrlarda Yaqin Sharq va Oʻrta yer dengizi xalqlarining dinlar va diniy-falsafiy taʼlimotlarining qisqacha qomusidir. Ash-Shahrastoniy ijodi oldingi mualliflarning tarixnavislik asarlaridan turli aqidalarni ifodalashda xolislik va sodiqlik bilan ajralib turadi.

Rus tiliga birinchi marta tarjima qilingan ushbu risolaning birinchi versiyasi islom dinning ichki tarixi tavsifi, musulmon mazhablari ta'limotlari ko'rgazmasi berilgan. Risolaning uzunligi uzunligi yahudiylar, nasroniylar, manixeylar, zardushtiylar, sobiylar, brahmanlarning eʼtiqodlari va diniy-falsafiy taʼlimotlari, koʻzga koʻringan yunon va musulmon (Abu Soli Ibn Sino) faylasuf qarashlari, turli butparast qarashlari tarafdor. Tarjimondan boshqa kasbiy bilim talabning qismidan risolaning ushbu izohli tarjimasi keyinroq amalga oshirish.

Tarjima islomshunoslar, musulmon olamini o'rganuvchi sharqshunoslar, din olimlari, faylasuflar uchun mo'ljallangan, shu bois qator mashhurlar tarjima va sharhsiz qo'yish. Matnning o'ziga xos inobatga olib, izoh va eslatmalarda dogma8 ga e'tibor qaratishni bilish mumkin deb bildik.

Muqaddima

risolaning mazmuni va mazmunini ochib berish va chuqurlashtirish tariqat va diniy-siyosiy arboblar haqidagi atama va ma'lumotlar.
Tarjima islomshunoslar, musulmon olamini o'rganuvchi sharqshunoslar, din olimlari, faylasuflar uchun mo'ljallangan, shu bois qator mashhurlar tarjima va sharhsiz qo'yish. Matnning o'ziga xos inobatga olib, izoh va eslatmalarda dogma8 ga e'tibor qaratishni bilish mumkin deb bildik.

Muqaddima

risolaning mazmuni va mazmunini ochib berish va chuqurlashtirish tariqat va diniy-siyosiy arboblar haqidagi atama va ma'lumotlar.
Nashrda “Sharq adabiyoti yodgorliklari” turkumida qabul qilingan transliteratsiyadan foydalanilgan. Qur'ondan iqtiboslar I.Yu.Krachkovskiy tarjimasida, bizning fikrimizcha, tarjimada zarur bo'lgan hollar bundan mustasno
Al-Shahrastani Isma'ili da'i va o'rta asr Nizari Isma'ili davlatining asoschisi Xasan-i Sabbāh boshlagan "yangi va'z" (da'vah jadidah) o'ziga jalb qilganlar qatorida edi. Bu va'z insoniyat doimo xato va ilohiy ta'limotga muhtoj, degan fikrni tarqatishga harakat qildi. Bu fikrni faqat ilohiy tayinlangan yo'ldoshgina ta'minlashi mumkin. Al-Shahrastoniy buni sir tutishga urindi, ammo buni uning talabasi Al-Sam'ani oshkor qildi. Uning asarlari orasida Isma'ili terminologiyasi bilan to'ldirilgan Qur'on sharhi ham bor. Unda u o'zining "taqvodor bandasi" tomonidan o'z konvertatsiyasiga ishora qilib, unga Qur'onning ezoterik (batin) ma'nosini topishni o'rgatgan
Al-Shahrastani o'zining Kitob Al-musara'ah (kurash musobaqasi kitobi)da Avicennaning Xudo dunyoning bebosh zaruriy sababi, degan e'tiqodini tanqid qiladi. Shuningdek, u Ismoiliy tezisini qo'llab-quvvatlaydiki, Alloh mavjud bo'lishdan tashqari va nonbeing
«Kitab baynalmilal va al-Nihal»da al-Shahrastani islom qissasini davom ettirayotganda pravoslav tamoyillariga juda yaqin xristianlik tasvirini qayd etadi:
"Xristianlar. Ular Masih, Iyso ibn Maryamni ham hidoyat qilgan edilar. U Musodan keyin tushirilgan, soʻngra Tavrotda eʼlon qilingan zotdir. Ularga ochiq-oydin oyat-belgilar bordir. Oʻliklarni ham tiriltirish, koʻrlarni va teri kasalligini ham oʻrab olgan zotning oʻzi.
Uning tabiati va tabiati (fitra) uning rostgo'yligining mukammal belgisidir; ya'ni uning oldingi urug'siz kelishi va oldindan ta'lim bermasdan gapirishi. Yana Barcha Paygʻambarlar uchun oyat-moʻʼjizalar kelganidan keyin qirq yil yoʻl oʻtgan. Lekin unga kelganida, u nifoqga binoan oʻttiz yoshga kirganida, unga vahiy keldi.
Uning (payg'ambarlik) missiyasi (da'va)ning muddati uch yilu uch oy uch kun bo'lgan