Salixodjaeva Umida Abduakbar qizi
Toshkent davlat iqtisodiyot universitet,
“Statistika” kafedrasi assistenti
Салиходжаева Умида Абдуакбар кизи
Ташкентский государственный экономический университет
ассистент кафедры «Статистика»
Salikhodjaeva Umida
Tashkent State University of Economics
assistant of the Department “Statistics”
AHOLI TURMUSH DARAJASI KO’RSATKICHLARI:
DAROMADLAR VA XARAJATLARNING STATISTIK TAHLILI
СТАТИСТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ ПОКАЗАТЕЛЕЙ УРОВНЯ ЖИЗНИ
НАСЕЛЕНИЯ: ДОХОДОВ И РАСХОДОВ
STATISTICAL ANALYSIS OF LIVING STANDARDS: INCOME AND
EXPENSES
Annotatsiya:
ushbu maqolada O‟zbekiston Respublikasida aholi turmush
darajasini baholash, turmush farovonligini oshirish, aholi daromadlari va iste‟mol
harajatlari orasidagi bog‟liqliklarni o‟rganish va mavjud holatni tahlil qilish
masalalari yoritilgan.
Аннотация:
в данной статье освещены вопросы оценки уровня жизни
населения в Республике Узбекистан, повышения благосостояния населения,
изучения взаимосвязи между доходами населения и расходами на
потребление и анализа существующей ситуации.
Annotations:
in this article, the issues of assessing the standard of living of
the population in the Republic of Uzbekistan, increasing the welfare of the
population, studying the linkages between the incomes and consumption
expenditures of the population and analyzing the current situation are covered.
Kalit so’zlar
: turmush darajasi, statistik baholash, aholi daromadlari,
birlamchi daromadlar, aholi xarajatlari, inson tarraqqiyot indeksi, inson kapitali.
Ключевые слова:
уровень жизни, статистическая оценка, доходы
населения, первичные доходы, расходы население, Индекс человеческого
развития, человеческий капитал.
Keywords:
standard of living, statistical evaluation, population income,
primary income, population expenditure, Human Capital Index, Human Capital.
O‟zbekistonning ijtimoiy yo‟naltirilgan bozor iqtisodiyotiga ơtishining asosiy
maqsadlaridan biri aholi turmush darajasini va sifatini oshirish hamda ijtimoiy
soha yơnalishlarini barqaror rivojlanishini ta'minlash hisoblanadi.
Dunyo mamlakatlarining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi tajribasidan ma'lumki,
mamlakatning iqtisodiyoti uni rivojlantirishning ob'ektiv qonuniyatlari, mavjud
iqtisodiy imkoniyatlar, ushbu davlatda yashayotgan xalqning ơziga xos turmush
tarzi, taffakkuri, milliy qadriyat va an'analari, iqtisodiy extiyojlaridan kelib
chiqgan xolda puxta ishlab chiqilgan iqtisodiy siyosat orqali amalga oshiriladi.
Mustaqillikning
dastlabki
kunlaridan
mamlakatimizning
ijtiomiy-iqtisodiy
tarraqiyotini belgilab olishda xar tomonlama tơg‟ri yo‟l tutilgani, xalqimizning
xayotiy manfaatlarini chuqur va xaqqoniy aks ettirgani bajarilayotgan ishlarining
natijasidir.
Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev ta‟kidlaganlaridek, yurtimizda yashayotgan
har qaysi inson millati, tili va dinidan qat'iy nazar, erkin, tinch va badavlat umr
kechirishi, bugungi hayotdan rozi bơlib yashashi – bizning bosh maqsadimizdir.
Mamlakatimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligi birinchi navbatda ijtimoiy
sohadagi islohotlarimiz samarasi bilan chambarchas bog‟liq. Yoshlarimizga
munosib ta'lim berish, ularning ilm-fanga bơlgan intilishlarini rơyobga
chiqarishimiz kerak. Shu maqsadda, maktabgacha ta'lim tizimini rivojlantirishimiz,
ơrta va oliy ơquv yurtlarining moddiy-texnik bazasini, ilmiy va ơquv jarayonlari
sifatini tubdan yaxshilashimiz kerak. Xalqimiz salomatligini mustahkamlash,
soğlom turmush tarzini qaror toptirish, biz uchun hayotiy muhim masaladir.
Nogironligi bơlgan shaxslar, boquvchisini yơqotganlar, yolğiz keksalar, umuman,
kơmakka muhtoj qatlamlarni qơllab-quvvatlash, albatta, ustuvor vazifamiz bơlib
qoladi.[1]
Ushbu kơzda tutilgan vazifalarni amalga oshirish uchun aholining ish xaqi va
daromadlarini izchil va oldindan oshirib borish xamda iste'mol bozorida narxlar
indeksining nomutanosib ơsishini oldini olishga doir chora-tadbirlarni qơllashimiz
zarur.
Aholining daromadlari aholi uchun shaxsiy ehtiyojlarini qondirishda, muhim
manba bơlib xizmat qiladi. Shu sababli statistikaning turmush tarzini tavsiflovchi
kơrsatkichlar kompleksida aholi daromadlari kơrsatkichlari aloxida ơringa ga.
Aholi daromadlariga quyidagilarni kiritishimiz mumkin:
- mexnati uchun olgan ish xaqi va boshka tơlovlar;
- individual mexnat xamda tadbirkorlik faoli tidan daromad;
- nafaqa, stipendiya va boshqa sotsial transfertlar, mulk daromadlari, renta,
divident, ijara daromadlari;
- tuqlar, vorislik,suğurta,qishloq xơjalik maxsulotlari sotishdan tushumlar va
boshqalar.
Aholi turmush darajasi sifatiga ta'sir kơrsatuvchi eng asosiy omillardan biri
aholining umumiy va jon boshiga tơğri keladigan daromadlari hisoblanadi.
Aholining umumiy daromadlariga pul daromadlari va natura kơrinishidagi
daromadlar kiradi. Xalqaro statistika amaliyotiga muvofiq, umumiy daromad
“birlamchi daromad” va “transfertlardan olingan daromadlardan” tashkil topadi.
Birlamchi daromad sa, ishlab chiqarishdan olingan daromadlar va mol-
mulkdan olingan daromadlarga bơlinadi. Transfertlardan olingan daromadlar ơz
ichiga ijtimoiy transfertlar (pensiya , stipendiya va x.k.) va boshqa joriy
transfertlarni qamrab oladi[2].
Ơzbekiston Respublikasida 2013 yildan 2018 yilgacha bơlgan aholi umumiy
daromadlari tarkibini ơrganib chiqamiz(1-jadval)[3].
