Reja : Mustaqil ta’limni tashkil etishning shakli va mazmuni

Mavzu : Mustaqil taʼlimning samaradorligini taʼminlash mexanizmlari va ularni tashkillashtirish. Mustaqil taʼlim topshiriqlarini tashkil etish printsiplari va na’munaviy koʼrsatmalar tayyorlash metodikasi.
REJA :
1. Mustaqil ta’limni tashkil etishning shakli va mazmuni .
2. Talabalarning mustaqil ishining mohiyati.
3. Mustaqil ish samaradorligining muhim shartlari.

Mustaqil ta’limni tashkil etishning shakli va mazmuni .
Mustaqil ishni bajarishdan asosiy maqsad, professor o‘qituvchilarning
bevosita rahbarligi va nazorati ostida talaballarni semestr davomida fanlarni
uzluksiz o`rganishini tashkil etish, olingan bilim, ko`nikmalarini chuqur o`rganib mustahkamlash, kelgusidagi darslarga tayyorgarlik ko`rish, aqliy mehnat madaniyati, yangi bilimlarni mustaqil ravishda izlab topish va qabul qilishni shakllantirishdan iborat. Mustaqil ishga mo‘ljallangan mavzular va topshiriqlar talabaning mustaqil ishini tashkil etish bo‘yicha kafedrada ishlab chiqilgan va muntazam yangilanib boradigan uslubiy qo‘llanmalarda keng yoritilgan. Mustaqil ishlar referat, slayd, vaziyatli masalalar, test, internet ma’lumotlari ko‘rinishlarida bajariladi.
Har bir o’quvchining ta’lim - tarbiya jarayonidagi faoliyati o’ziga xos bo’lib biri - birini takrorlamaydi. Shunday ekan ularning salohiyatini, iqtidori jarayonidagi harakatini bir xillikda baholash bir mavqeda ko’rish albatta noo’rin. O’quvchilarning mustaqil ishlari, fikrlashi salohiyatlarida ham farq katta. O’quvchilarda mustaqil ishlash, avvalo unga tayyorlash o’qituvchi tomonidan materiallarni muammoli tarzda bayon etish kabi yo’llar bilan hosil qilinadi. Bunda quyidagi topshiriqlarni muntazam ravishda tavsiya etish mumkin: materialni darslik asosida o’rganish, namunaviy mustaqil mashqlar, yangi turdagi topshiriqlar, ijodiy ishlarni o’rgatishni o’z ichiga oladi. Mustaqil faoliyat faollikni oshiradi, bo`sh o`zlashtiruvchi o`quvchilarni mustaqil ishlashga o`rgatish yaxshi samara beradi. Mustaqil faoliyat insonni ziyrak va hozirjavob qiladi. Bu faoliyat kichik yoshdagi maktab o`quvchilarida uyg`un holda rivojlanishi kerak. Buning uchun avvalo, o`quvchilarni mustaqil faoliyatga ruhan tayyorlash, ularda biror ishni qila olishga va shu ishni sifatli qilib bajarishga ishonch hosil qilish lozim.
Mustaqil ish turlarini qanday turlari bo`lishi kerak ? Avvalo, ish turlari o`qituvchi tomonidan puxta o`ylangan, ta`lim maqsadiga asoslangan va surunkali bo`lishi kerak. Bunda har bir o`quvchining imkoniyati hisobga olinishi, ularning yosh xususiyati, nimalarga qiziqishi ham e`tibordan chetda qolmasligi kerak. O`quvchilarni aqliy rivojlantirishning sifatlaridan biri topshiriqlarni to`la eslab qolib bajarishlaridir. Bunda bajariladigan ishning maqsadini tushungan (tasavvur qilgan) holda, uning rejasini belgilash va ish usulini tanlash yo`l qo`yilgan xatolarni mustaqil topa olish va uni tuzata bilishlariga alohida e`tibor beriladi. O`quvchilarning topshiriqlarni tez, to`g`ri bajarishlari uchun qulay usullarni tanlash, uni tashkil etish uchun doimiy yetakchi savollar berib tayanch so`zlar tavsiya etish foydalidir. O`quvchilarda mustaqil ishlarni sifatli qilib bajarishda qiyinchiliklar paydo bo`lishi tabiiy. Chunki hali ularning tasavvurlari yorqin, so`z boyligi yetarli emas. Ma`lumki bola ilk bor tarbiyani oiladan oladi. Oiladagi ijtimoiy muhit uning ichki tartib intizomi ongli ravishda bola tarbiyasiga ta’sir ko’rsatadi.
Ta’lim sohasida bo‘layotgan har bir o‘zgarish jamiyatimiz ravnaqiga ijobiy ta’sir qilishiga shubha yo‘q. Mamlakatning intellektual salohiyatini oshirish, davlat ta’lim standarti talablariga javob bera oladigan, yetuk, raqobatbardosh kadrlar tayyorlashda muhim omil hisoblanadi. Qaysi sohada bo‘lmasin bilimlarni mustaqil ravishda egallashga intilish – talaba faoliyatining ta’lim muassasasidagi eng ajralib turadigan xususiyati, mustaqil o‘qib, bilim orttirish asosi hisoblanadi. Ta’lim tizimida mustaqil bilim olish, nazorat qilish mustaqil ta’lim olishning asosiy omillaridan biri hisoblanadi. Mustaqil bilim olishda avvalo, talabalarda mustaqil ishlashga, erkin, ijodiy faoliyat yuritishga va eng asosiysi mustaqil fikrlashga ehtiyojni shakllantirish lozim. Mustaqil ta’limni o‘zlashtirishda talabalarga kun davomida o‘zlashtirish darajasi quyidagicha tushuntirib o‘tiladi:
Ertalabki soat 7.00 dan so‘ng ish qobiliyati oshadi, so‘ngra esa soat 9. 00 dan 11.00 gacha odamlardan eng yuqori daraja deb nomlangan optimal ish qobiliyati kuzatiladi. 12.00 13.00 larda qobiliyat pasayadi va soat 14.00 15.00 larda borib eng pastki darajaga tushadi.
Soat 15.00 dan keyin qobiliyat bir oz ko‘tariladi va shu holatda 17.00 19.00 gacha o‘zgarmaydi, ba’zi bir odamlarda soat 20.00dan so‘ng yana “Yuqori faollik darajasi” paydo bo‘ladi va u soat 10.00 gacha saqlanadi.
Ko'pgina talabalar mustaqil ish va amaliy mashg'ulotlarning turli shakllarini afzal ko'rishadi, chunki mustaqil ravishda olingan bilimlarning kuchi va qiymati bebahodir. Mustaqil ish bu maqsad, vazifa, ifoda shakli va natijani tekshirishga ega bo'lgan o'quvchilarning faoliyati. Talabalar mustaqil ishlashni xohlashadi va ishlaydilar. Ularni ushbu faoliyat turini tashkil qilish va rag'batlantirishga yordam berish o'qituvchining vazifasidir. Faqatgina o'qituvchi talabaning yoshini, uning shaxsiy fazilatlarini inobatga olishi, talabalar xotirasi va e'tiboriga yuklarni teng ravishda taqsimlashi, aspiranturadan keyin mustaqil ta'lim olish qobiliyatini shakllantirishga yordam beradi.
"Mustaqil ish" tushunchasi ko'p qirrali bo'lib, talabalarning mustaqil ishi muammolari bo'yicha katta miqdordagi pedagogik izlanishlarga qaramay, ushbu didaktik jarayonning mazmuni va mazmuniga yagona yondashuv mavjud emas. Turli xil talqinlar, birinchi navbatda, "mustaqil" so'ziga qanday tarkibiy qism kiritilganligiga bog'liq. Asosan, ushbu tushunchaning uchta ma'nosi bor: o'quvchi o'qituvchining bevosita ishtirokisiz ishni o'zi bajarishi kerak; talabadan mustaqil aqliy operatsiyalar, o'quv materialida mustaqil yo'naltirish talab etiladi; ish qat'iy tartibga solinmagan, talabaga topshiriqni bajarish tarkibi va usullarini tanlash erkinligi berilgan. Professor Pidkasisty P.I. Uning fikricha, "oliy ta'limda mustaqil ishlash bu o'ziga xos pedagogik vositadir".
Mustaqil ishning har xil turlari va turlarini aniqlash bo'yicha nazariy manbalarni o'rganish ularning xilma xilligi to'g'risida xulosaga olib keladi. Mustaqil ish turlari va turlarining xilma xilligi va tez tez o'zaro bog'liqligi ularni tasniflash uchun asos tanlash masalasida noaniqlikni keltirib chiqaradi. Mustaqil ishning usullari, texnikasi, usullari va vositalari har doim ham doimiy emas. Ular tashkiliy shakl va usullarning ketma ket murakkablashuviga qarab o'zgarishi va murakkablashishi mumkin, bu esa o'z navbatida individual xususiyatlar va o'quvchilarning tayyorgarlik darajasiga bog'liq. Mustaqil vazifalar, birinchi navbatda, talabaning bilimga bo'lgan ehtiyojini shakllantirish uchun zarur shart sharoitlarni yaratishi, ularni o'zlashtirish jarayonini tezlashtirishi, uni jaholatdan bilimga qadar o'z harakatining yo'lini anglashga undashi kerak.
Mustaqil ishning boshlang'ich vazifasi ta'limning pirovard maqsadi bo'lishi kerak. Mustaqil topshiriqlarning barcha turlarida ushbu elementning mavjudligi o'quvchining mustaqil faoliyat jarayonida takrorlanadigan va ijodiy kognitiv harakatlarining organik ravishda uyg'unlashishi uchun zarur shart sharoitlarni yaratadi va shuning uchun o'quv motivatsion sohasini bosqichma bosqich o'zgartirish uchun shart sharoitlarni yaratadi tashqi stimuldan tortib, o'quvchining qoniqishida ifodalangan. juda bilish jarayoni. Natijada, mustaqil ishlash jarayonida olingan bilim, ko'nikmalar, kognitiv tajriba samarali, moslashuvchan xarakterga ega bo'ladi, bu amaliy jihatdan talabalarning aqliy faoliyatini optimallashtirishga olib keladi.
Mustaqil ish - bu mustaqillik kabi muhim shaxsiyat fazilatlarini shakllantirish vositasi, talabalarning bilim faoliyatini tashkil etish shakli bo'lib, ular faoliyatning namoyon bo'lishini, vazifani bajarishda fikrlash, ijodkorlik, qat'iyatlilik va tashabbuskorlikni talab qiladi.
Talabalarning mustaqil ishlarining turli bosqichlarida ularning mustaqilligi oddiy takrorlash, taqlid qilishdan ijodiylikka qadar turli xil ko'rinishda namoyon bo'ladi. U yuzaga keladi, rivojlanadi va murakkablashadi, bajarilishi kerak bo'lgan vazifalarning murakkabligi oshadi. Talabalar mustaqilligining tashqi belgilari bu o'quv ishlarini rejalashtirish; o'quv adabiyotlarini, mustaqil ishlash uchun o'quv qo'llanmalarini tanlash; o'quv topshiriqlarini bajarish va o'qituvchining bevosita yordamisiz va batafsil ko'rsatmalarisiz qurol va texnika namunalari ustida ishlash; mashg'ulotlar, o'yinlar, jismoniy tarbiya paytida kasbiy vazifalarni mustaqil bajarish.
Talabaning turli xil fanlardan mustaqil ishlashi samaradorligi birinchi navbatda uning shaxsiy fazilatlari, intizomi, motivatsion munosabati, xotira, e'tibor, ixtiyoriy fazilatlar va boshqalar kabi aqliy fazilatlarga bog'liq, ammo samarali mustaqil ishlashning asosiy shartlaridan biri bu ko'nikmalarni shakllantirish va rivojlantirishdir.