Qalbaki mahsulotlar uchun qonuniy javobgarlik kuchaytiriladi

Qalbaki mahsulotlar uchun qonuniy javobgarlik kuchaytiriladi

Mamlakatimizda kontrafakt mahsulotlar aylanmasini oldini olish, intellektual mulk obyektlaridan noqonuniy foydalanganlik uchun qonuniy javobgarlikni kuchaytirish boʻyicha samarali ishlar amalga oshirilmoqda.
Adliya vazirligi huzuridagi Intellektual mulk agentligi hamda “Havas food” MCHJ kompaniyasi oʻrtasida kontrafakt mahsulotlar savdosining oldini olish va isteʼmolchilarning huquqlarini himoya qilish sohasida hamkorlik oʻrnatish hamda kompaniya tarmogʻiga kiruvchi supermarketlarni kontrafaktsiz hududga aylantirish maqsadida hamkorlik memorandumi imzolandi.
Shu oʻrinda kontrafakt soʻziga taʼrif berib oʻtsak. Bu — asl mahsulot brendini oʻzlashtirib, intellektual mulk huquqlarini jiddiy ravishda buzib chiqarilgan mahsulotdir. Afsuski, soʻnggi paytlarda savdo doʻkonlarida kontrafakt mahsulotlar turi koʻpayib bormoqda. Bu esa tegishli tartib-qoidalarni poymol qilish bilan birga, isteʼmolchilarning salomatligiga ham jiddiy zarar yetkazmoqda. Yuqorida imzolangan memorandum shu boisdan ham har tomonlama dolzarbdir.
Agentlikning kontrafakt mahsulotlar savdosi oldini olish yoʻlida olib borayotgan tashabbusiga oʻziga ishongan tadbirkorlar hamkorlikka qoʻshilishi va bu borada oʻz takliflarini bildirishi mumkin. Sababi ushbu tashabbus halol tadbirkorlik faoliyatini olib borayotgan taraf manfaatlari uchun xizmat qiladi.
⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕
Markirovkalash amaliyoti O‘zbekistonga nega kerak?
Markirovkalashning asosiy maqsadi – aholini qalbaki mahsulotlardan himoya qilish, yashirin ishlab chiqarish faoliyati va qalbaki tovarlar tarqalishiga qarshi turishdir.
Markirovkalash amaliyoti O‘zbekistonga nega kerak?
Zamira Tasheva ushbu mualliflik maqolasida markirovkalashning davlat uchun, tadbirkor hamda xaridor uchun keltiradigan foydasi va maqsadi, shuningdek, Qozog‘iston, Rossiya va O‘zbekiston tajribalarini keltirgan.
Markirovkalash – bu mahsulotda maxsus shifrlangan belgi bo‘lib, u ishlab chiqaruvchi, mahsulot seriya raqami kabi ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi.

Tegishli ravishda, keng ko‘lamli markirovkalash ishlab chiqarish zanjirining barcha ishtirokchilariga (ishlab chiqaruvchilar, distribyutorlar, ulgurji va chakana savdo nuqtalari, iste’molchilar) bir-biri bilan tezroq va ishonchli aloqada bo‘lishga yordam beradi.

Markirovkalashning asosiy maqsadi – aholini qalbaki mahsulotlardan himoya qilish, yashirin ishlab chiqarish faoliyati va qalbaki tovarlar tarqalishiga qarshi turishdir. Xalqaro tajriba shuni ko‘rsatadiki, ushbu mexanizmning joriy etilishi nafaqat tovarlarning ishlab chiqarish/importidan to oxirgi sotish va muomaladan chiqarilishigacha bo‘lgan hayotiy siklini kuzatish, balki byudjetga soliq tushumlarini ko‘paytirish imkonini beradi.

Markirovkalashning foydasi

Mahsulot tarkibi: mahsulot yorlig‘i xaridorga nima iste’mol qilayotganini bilish imkonini beradi. Bu iste’molchiga mahsulot qanchalik sog‘lom yoki nosog‘lom ekanligini bilish, mahsulot asl ishlab chiqaruvchiga tegishli ekanligini o‘rganish imkoniyatini yaratadi.

Tovarlarni raqamli markirovka qilish tizimida ishtirok etuvchi qonuniy ishlab chiqaruvchilar va importchilar bozorda qalbakilashtirish va kontrabanda ulushining kamayishi hisobiga daromadning oshishiga va raqobatbardoshlikning oshishiga olib keladi.

Biznes mahsulotlarning harakatini kuzatishi va logistikani tejashi, mavsumiylik, intensivlik va sotish geografiyasi bo‘yicha dolzarb statistik ma’lumotlarga asoslanib, ta’minot va ombor zaxiralarini optimallashtirish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Natijada xarajatlar kamayadi va mehnat unumdorligi oshadi.

Davlat darajasida tovarlarning raqamli markirovkasi “qora” bozorini kamaytiradi, soliq to‘lovlari va bojxona to‘lovlarini oshiradi, tovar bozorlarini nazorat qilishni tashkil etish xarajatlarini kamaytiradi.

Markirovkalashning foydalari

Xaridor uchun

• 
  Tovar qayerda va qachon ishlab chiqarilgan, amal qilish muddati qanday, qayerda va qanday sotilgan, partiya raqamini bilish imkonini beradi;
  
• 
  Sotib olingan mahsulot qalbakilashtirilmaganligiga ishonch hosil qilinadi;
  
• 
  Hayot va sog‘liq uchun xavfsizlik darajasini bilish imkoni bo‘ladi.
  

Tadbirkorlar uchun

• 
  Raqobat muhiti yaxshilanadi, qalbaki mahsulot sotish, soliq to‘lashdan qochish hollari kamayadi;
  
• 
  Ta’minot zanjirini tahlil qilish, yetkazib berish xarajatlarini optimallashtirish, ombor zaxiralarini kamaytirish imkoni paydo bo‘ladi;
  
• 
  Mahsulotlar harakati to‘g‘risidagi ma’lumotlar ishlab chiqarish sikllarini rejalashtirish va uning aylanmasini ko‘paytirish imkoni bo‘ladi.
  

Davlat uchun

• 
  Xufyona iqtisodiyotga qarshi kurashiladi;
  
• 
  Soliq va bojxona ajratmalari ko‘payadi.
  

Qozog‘iston tajribasi

Qozog‘istonda majburiy markirovkalash tizimi 2018 yildan boshlab joriy qilingan. Mamlakatda mo‘ynali kiyimlar, filtrli sigaretalar va boshqa tamaki mahsulotlari majburiy markirovka qilinadi.

Bundan tashqari, hozirgi kunda Qozog‘istonda poyafzallarni markalash va kuzatib borish bo‘yicha pilot loyiha ishga tushgan. Agar poyabzal Qozog‘istonda ishlab chiqarilgan bo‘lsa, markirovka mahalliy ishlab chiqaruvchi tomonidan o‘z-o‘zidan amalga oshiriladi. Agar poyabzal chet elda yoki Evropa Ittifoqi mamlakatlarida ishlab chiqarilgan bo‘lsa, import qiluvchi tovarlarga belgi qo‘yishga mas’ul bo‘ladi. Bunda yoki ishlab chiqaruvchi o‘zi Qozog‘iston tashqarisidagi ishlab chiqarish maydonida markirovkalab beradi, yoki importchi markirovka kodlarini oldindan buyurtma qilib, import tovarlari deklaratsiyasida ko‘rsatadi.

Shuningdek, Qozog‘istonda 2019 yil 1 iyundan spirtli ichimliklar uchun, 2019 yil 9 sentyabrdan dori vositalari bo‘yicha va 2020 yil 1 oktyabrdan sut mahsulotlari uchun pilot loyihalar ishga tushirilgan. Bu turdagi mahsulotlarni keying 2-3 yilda to‘liq markirovkalash tizimiga o‘tish rejalashtirilgan.

Rossiya tajribasi

Rossiyada 2017 yil 31 dekabrda tovarlarni majburiy markalashni nazarda tutgan qonun ishga tushgan. 2021 yil boshiga kelib 9 ta mahsulot guruhi markalanadi va kuzatiladi. Ro‘yxat 2024 yilga borib asta-sekin kengaytiriladi.

Keyingi bosqichda zargarlik buyumlari – 2021 yil 1 iyuldan, sut mahsulotlari – 2021 yil 1 sentyabrdan majburiy markirovkalash yo‘lga qo‘yiladi. Velosipedlar, qadoqlangan suv, nogironlar aravachalari, pivo, biologik faol oziq-ovqat qo‘shimchalarini markirovkalashning pilot bosqichi davom etmoqda.

O‘zbekiston tajribasi
Vazirlar Mahkamasining 2020 yil 20 noyabrdagi 737-sonli “Ayrim turdagi mahsulotlarni majburiy raqamli markirovkalash tizimini joriy etish to‘g‘risida”gi, 2020 yil 31 dekabrdagi 833-sonli “Ayrim turdagi mahsulotlarni majburiy raqamli markirovkalash tizimi bosqichma-bosqich joriy etilishini ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi, 2021 yild 20 aprelagi 322-sonli “Majburiy raqamli markirovkalanishi lozim bo‘lgan mahsulotlar ro‘yxatini kengaytirish bo‘yicha tajriba loyihalarini amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorlariga muvofiq O‘zbekistonda ham bosqichma-bosqich majburiy markirovkalash tizimiga o‘tilmoqda.

O‘zbekistondagi mahsulotni markirovkalash va kuzatishga mo‘ljallangan “Asl Belgisi” milliy tizimi yaratildi. Markirovkalash va mahsulotni kuzatishni monitoring qilish bo‘yicha milliy axborot tizimi davlat va xususiy sheriklik asosida ishlaydi. Tizim tomonidan taqdim etilgan maxsus raqamli kod tovarlarning haqiqiyligi va sifatini kafolatlashga qaratilgan. Tizimning asosiy vazifasi – fuqarolarning xavfsizlik darajasini oshirish, soxta va sifatsiz analoglariga qarshi kurash hisoblanadi.

Ushbu tizim nima beradi?

Bunday raqamli belgilarni qo‘llash mahsulot haqidagi barcha ma’lumotlarni olish imkoniyatini beradi. Jumladan, ishlab chiqaruvchining nomi, ishlab chiqarilgan yoki sotiladigan joy, sana va vaqt, yaroqlilik muddati, standart raqam kabi ma’lumotlar maxsus kod ostiga joylashtiriladi. Ma’lumotlar davlat axborot tizimida saqlanadi. Bu barcha turdagi noqonuniy mahsulotlarning (qalbaki, kontafakt, kontrabanda va boshqalar) tarqalishini kamaytiradi.

O‘zbekistonda nimalar markirovkalanadi?
Bugungi kunda mahsulotlarini sotib olayotganda, xaridor ularning haqiqiyligini tekshirish imkoniyatiga ega. Buning uchun “Asl Belgisi” bepul mobil ilovasini yuklab olish va Data Matrix kodini skanerlash kerak. Tovarlarning raqamli pasportida ishlab chiqaruvchi yoki importyorning nomi, tovar vazni va o‘lchamlari va ishlab chiqarilgan sanasini bilib olish mumkin. Lekin eng muhimi, mahsulotning haqiqiyligiga ishonch hosil qilish va halol ishlab chiqaruvchi foydasiga tanlovni amalga oshirish imkoni yaratilmoqda.
Bundan tashqari, tajriba loyiha doirasida, yaqin kunlarda xaridor ma’lum turdagi dori-darmonlar, alkogolsiz ichimliklar va suv, shuningdek, maishiy texnikaning haqiqiyligini tekshirish imkoniyatiga ega bo‘ladi.

Milliy katalog loyihasi

“Asl belgisi” milliy raqamli markirovkalash tizimining bir qismi bo‘lgan Milliy katalog aynan katalogda ishlab chiqaruvchilar va import qiluvchilar markirovkalashni rejalashtirgan mahsulotlar to‘g‘risida ma’lumotlar to‘planadi va tekshiriladi. Belgilash kodini olishdan oldin ishlab chiqaruvchi (yoki import qiluvchi) mahsulotlarga tegishli barcha ma’lumotlarni Milliy katalogga kiritadi. Tovarlar haqida ma’lumotni Milliy katalog veb-saytida ham, shtrix-kodlarni skanerlash va yorliqli tovarlar to‘g‘risida ma’lumot olish imkonini beruvchi “Asl belgisi” mobil ilovasida ham topish mumkin bo‘ladi.

“Asl Belgisi” tizimini yo‘lga qo‘yish iste’molchiga qonuniy tovarlarni sotib olishga ishonchni orttirish, insonlar hayoti va salomatligini muhofaza qilish, jamoat nazorati va iste’molchilar huquqlarini himoya qilish imkonini beradi. Biznes uchun daromadlarning o‘sishi va rasmiy biznesning raqobatbardoshligini oshirish, jarayonlarni optimallashtirish va xarajatlarni kamaytirish, ta’minot zanjiri bo‘ylab mahsulotlarning harakatlanishi to‘g‘risidagi ma’lumotlarga kirishga imkon yaratadi. Davlat esa xufyona bozorni pasaytirish, mehnat unumdorligini oshirish, soliq va bojxona to‘lovlarining ko‘payishi, tovar bozorlarini nazorat qilishni ta’minlash uchun byudjetni tejashdan foyda ko‘radi.

Zamira Tasheva

“CRPT TURON” MChJ matbuot xizmati rahbari

⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕
Kontrafakt mahsulotlariga qarshi kurash kuchaytiriladi
Oliy Majlis Qonunchilik palatasida 19-iyun kuni O’zbekiston hududiga kontrafakt mahsulotlari olib kirilishining oldini olish yuzasidan ko’rilayotgan chora-tadbirlar ko’rib chiqildi.
Qonunchilik palatasi
19-iyun kuni Oliy Majlis Qonunchilik palatasining Xalqaro ishlar va parlamentlararo aloqalar qo’mitasining Sanoat mulkini muhofaza qilish bo’yicha Parij Konvensiyasi 1967-yil 14-iyundagi Stokgolm aktining hamda Adabiy va badiiy asarlarni muhofaza qilish to’’g’risidagi Bern Konvensiyasi 1971-yil 24-iyuldagi Parij aktining normalari bo’yicha O’zbekiston Respublikasi hududiga kontrafakt mahsulotlari olib kirilishining oldini olish yuzasidan ko’rilayotgan chora-tadbirlarga doir qismining Toshkent shahrida ijro etilishiga bag’ishlangan kengaytirilgan yig’ilishi bo’lib o’tdi.

Qonunchilik palatasi axborot xizmatining xabariga ko’ra, tadbirning maqsadi Toshkent hududiga kontrafakt mahsulotlari kirib kelishining oldini olish va nazoratni amalga oshirish vakolatiga ega idora va tashkilotlarning huquqni qo’llash amaliyotini o’rganish hamda bu yo’nalishda amaldagi qonunchilikni takomillashtirishdan iborat edi.

Poytaxtda kontrafakt mahsulotlarni olib kirish va tarqatish holatlarini aniqlash hamda ularga chek qo’yish bo’yicha muayyan ishlar amalga oshirilmoqda. Bu yo’nalishda bojxona xizmatlari, soliq idoralari va boshqa vakolatli organlar izchil harakat qilmoqdalar. Qonunchilik xususiyatiga ega choralar tufayli hududiy farmnazorat idoralarining sifatsiz yoki qalbaki dori vositalari va tibbiyot uchun mo’ljallangan buyumlarni tayyorlash va sotish holatlarini aniqlash hamda ularga chek qo’yish bo’yicha faoliyat samaradorligi sezilarli darajada oshdi.

Shu bilan bir vaqtda Toshkent shahrining iste’mol bozorida kontrafakt va qalbaki iste’mol tovarlari muomalasi davom etmoqda. Ular orasida kiyim-kechak va poyafzal, oshxona jihozlari, mayda maishiy texnika va boshqalarni sanab o’tish mumkin. Bu esa bunday qonunbuzarliklarga qarshi kurash borasida yanada samarali choralar ko’rish zaruratidan dalolat beradi.

Yig’ilish ishtirokchilari Toshkent shahar hokimligi tomonidan poytaxtda xizmat ko’rsatish belgilari, tovar kelib chiqqan joy nomlari, firma nomlari, mualliflik huquqi va turdosh huquqlar sohasidagi qonunchilikning ijro etilishini ta’minlash, Toshkent shahri hududi savdo majmualarida kontrafakt mahsulotlarning erkin savdo qilinishi, bu sohadagi huquqbuzarliklarga qarshi kurashda davlat organlari va mutasaddi idoralarning faoliyatini muvofiqlashtirish yuzasidan chora-tadbirlar belgilash borasida ishlarni kuchaytirish lozimligi haqida ta’kidlab o’tdilar.

Shuningdek, muhokama jarayonida hududiy bojxona, soliq idoralari, “O’zstandart” organlari, Intellektual mulk agentligi va boshqa nazorat qiluvchi instansiyalarning Toshkent shahar ichki iste’mol bozorlariga kontrafakt mahsulotlar kirib kelishini aniqlash hamda oldini olish bo’yicha ishlarini yanada muvofiqlashtirish, kontrafakt mahsulotlarning yashirin ishlab chiqaruvchilari faoliyatini aniqlash va unga chek qo’yish bo’yicha yanada samarali nazorat o’rnatish, bu sohadagi tizimli nazoratni amalga oshirishda “O’zstandart” va Davlat soliq qo’mitasining Bozorlar va savdo majmualari faoliyati ustidan nazorat qilish bosh boshqarmasi sa’y-harakatlarini yanada muvofiqlashtirish yuzasidan takliflar bildirildi.

Tadbirda ushbu sohani huquqiy tartibga solishni hamda huquqni qo’llash amaliyotini yanada takomillashtirish lozimligiga e’tibor qaratildi. Jumladan, yig’ilish ishtirokchilari amaldagi qonunchilikda «kontrafakt tovar», «kontrafakt mahsulot» va boshqa tushunchalarga huquqiy jihatdan ta’rif berilmaganligi, «Tovar belgilari, xizmat ko’rsatish belgilari va tovarlar kelib chiqqan joy nomlari to’g’risida» va «Firma nomlari to’g’risida»gi qonunlarni amalga oshirishning protsessual mexanizmlarini belgilash lozimligi ko’rsatildi.

Bundan tashqari, nazorat-tahlil yakunlari muhokamasi jarayonida tadbir ishtirokchilaridan qonunchilikda kontrafakt, ya’ni qalbaki mahsulotni olib kirish, ishlab chiqarish va tarqatish uchun javobgarlikni kuchaytirish, audio va video yozuvlar, adabiy asarlarning elektron nusxalarini ishlab chiqarish va tarqatish sohasida intellektual mulk huquqlarini himoya qilishga qaratilgan qonun hujjatlarini yanada takomillashtirish lozimligi qayd etildi.

Muhokama natijasida qo’mita tomonidan kontrafakt mahsulotlarni mamlakat hududiga, shu jumladan Toshkent shahriga olib kirishning oldini olishga qaratilgan xalqaro hamkorlik faoliyatini kuchaytirishga doir ishlarni rivojlantirish, huquqiy asos va huquqni qo’llash amaliyotini takomillashtirishga qaratilgan tavsiyalar ishlab chiqildi va tegishli qaror qabul qilindi.

⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕
Kontrafakt mahsulotlari aylanmasi – nohalol raqobat manbai
Mamlakatning innovatsion va iqtisodiy jihatdan taraqqiy etishida, birinchi navbatda, intellektual mulk obʼektlarining qay darajada huquqiy jihatdan himoyalanganligi muhim oʼrin tutadi.

Аmaldagi qonunchilikka muvofiq, kontrafakt mahsulotlarni olib kirish va tarqatish holatlarini aniqlash hamda ularga chek qoʼyish boʼyicha muayyan ishlar amalga oshirilmoqda. Bu yoʼnalishda bojxona xizmatlari, soliq idoralari va boshqa vakolatli organlar izchil harakat qilmoqdalar.

Shu bilan bir vaqtda isteʼmol bozorida kontrafakt va qalbaki isteʼmol tovarlari muomalasi davom etmoqda. Ular orasida kiyim-kechak va poyafzal, oshxona jihozlari, maishiy texnika va boshqalarni sanab oʼtish mumkin. Bu esa bunday qonunbuzarliklarga qarshi kurash borasida yanada samarali choralar koʼrish zaruratidan dalolat beradi.

Kontrafakt tovarlar savdosini cheklash va nohalol raqobatni bartaraf etish maqsadida Oʼzbekiston Respublikasi Prezidentining “Intellektual mulk sohasida davlat boshqaruvini takomillashtirish chora-tadbirlari toʼgʼrisida”gi 2019 yil 1 fevraldagi PQ-4168-son qarori, “Oʼzbekiston Respublikasi Аdliya vazirligi huzuridagi intellektual mulk agentligi faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari toʼgʼrisida”gi 2019 yil 1 iyuldagi PQ-4380-son qarori, “Huquqbuzarliklar profilaktikasi va jinoyatchilikka qarshi kurashish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari toʼgʼrisida”gi 2017 yil 14 martdagi PQ-2833-son qarori, Oʼzbekiston Respublikasi Bosh vaziri tomonidan 2017 yil 5 dekabrda tasdiqlangan 08/1-512-son “Intellektual mulk huquqlari buzilish holatlarini oldini olish boʼyicha chora-tadbirlar”da belgilangan vazifalari bajarib kelinmoqda. Xususan, Idoralararo ishchi guruhga yuklatilgan vazifalarni ijrosini taʼminlash maqsadida 2019 yilning 15 yanvar kuni Idoralararo ishchi guruhi tomonidan yigʼilish oʼtkazilib “Intellektual mulk sohasidagi huquqlarni buzilishini profilaktika tadbirlarni oʼtkazish” boʼyicha yillik Reja-jadvali tasdiqlandi.

27-28 iyun kunlari Xorazm viloyati Urgench buyum savdo bozori va Urgench dehqon bozorida intellektual mulk huquqlarni buzilish holatlarini oldini olish boʼyicha profilaktika tadbirlari oʼtkazildi.

2019 yil davomida amalga oshirilgan profilaktika ishlari yuzasidan Ichki ishlar va Davlat soliq idoralariga 5302 ta (shundan 5225 kontrafakt) mahsulotlar (lazer disklar) hamda 8 ta kompyuter xotirasida 77484 ta kontrafakt audiovizual asarlar, fonogrammalar va EHM uchun yaratilgan dasturlar boʼyicha 35 ta mualliflik-huquqiy xulosalari berildi va ularga chora koʼrildi.

Albatta, kontrafakt mahsulotlar aylanmasi oldini olish aholida intellektual mulk ob’ektlariga hurmat ruhini shakllantirish, nohalol raqobat bilan kurashish, tadbirkorlarga teng imkoniyatlar yaratish, iqtisodda tovar va xizmatlar tushumini oshirishga xizmat qiladi.
⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕
Soxta mahsulotlarga qarshi kurash: qonunchilik muammolari

O’zbekistonda “qalbakilashtirishsiz oy” intellektual mulk huquqlarining buzilishi bilan bog’liq vaziyatni o’zgartira olmaydi.

O’zbekistonning ichki bozori soxta mahsulotlar bilan to’lib toshgan. Sifati shubhali mahsulotlar mahalliy ishlab chiqariladi va boshqa mamlakatlardan faol import qilinadi. Oziq -ovqat mahsulotlari, maishiy kimyo, kosmetika va farmatsevtika mahsulotlari ko’pincha taqlid qilinadi – bu mahsulotlarni qalbakilashtirish va nusxalashning eng oson yo’li.

Jinoyatchilar asl mahsulot bilan assotsiatsiya tuzadilar va shu bilan xaridorlarni yo’ldan ozdiradilar. Iste’molchilar ko’pincha e’tibor bermaydilar va farqni sezmaydilar, ko’pincha qalbaki mahsulotlarni past narx jalb qiladi.

Soxta mahsulotlar – bu intellektual mulk huquqlarini buzgan holda ishlab chiqarilgan va sotilgan tovarlar.

Qalbaki tovarlarni ishlab chiqarish va sotish nafaqat asl ishlab chiqaruvchilarning intellektual mulk huquqlarini buzadi, balki iste’molchilarning hayoti va sog’lig’iga xavf tug’diradi.

Har yili 15 fevraldan 15 martgacha O’zbekistonda “Soxtasiz oylik” o’tkaziladi. Tadbirdan ko‘zlangan maqsad respublika bo‘ylab kontrafakt mahsulotlar savdosiga qarshi samarali kurashishdan iborat.

Davlat organlariga kontrafakt mahsulot aylanishiga qarshi kurashish funktsiyalari yuklangan:

O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzuridagi Iqtisodiy jinoyatlarga qarshi kurashish departamenti tomonidan “yashirin iqtisodiyot”ning shakllanish faktlari aniqlanmoqda, yashirin ishlab chiqarishlar faoliyati va kontrafakt mahsulotlar chiqarilishiga chek qo‘yilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo‘mitasi kontrafakt mahsulotlarning kontrabandasiga va olib o‘tishiga, shu jumladan parallel olib kirishga qarshi kurashish vakolatiga ega.
Chakana savdo shoxobchalarida qalbaki, qalbakilashtirilgan va noqonuniy olib kelingan tovarlarning sotilishiga yo’l qo’ymaslik choralarini ko’rish O’zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo’mitasiga yuklatilgan.
Adliya vazirligi huzuridagi Intellektual mulk agentligi tomonidan intellektual mulk obyektlarining huquqiy muhofazasini, mualliflar va boshqa huquq egalarining huquqlarini himoya qilishni ta’minlash bo‘yicha chora-tadbirlar ko‘rilmoqda.
2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida ham Monopoliyaga qarshi qo‘mita, “O‘zstandart” agentligi, Adliya vazirligi, O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi va O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasiga kontrafakt mahsulotlar aylanishiga qarshi kurashish bo‘yicha dasturlarni ishlab chiqish vazifasi yuklangan. Savdo va sanoat.
Ko’rinishidan, vakolatli organlar juda ko’p, ammo bozorda kontrafakt mahsulotlar soni kamaymayapti. Biroq, amaldagi qonunchilik O’zbekistonda soxta mahsulotlar aylanishiga qarshi kurashishning haqiqiy mexanizmlarini nazarda tutmaydi.

Vakolatli organlar faqat manfaatdor tomonlarning iltimosiga binoan harakat qiladi.

Vijdonli ishlab chiqaruvchilar bozorni mustaqil ravishda kuzatishga majbur. Qoidabuzarlarni toping, xaridlarni amalga oshiring, savdo nuqtalari va ishlab chiqarish joylarining manzillarini bilib oling – ya’ni. Huquqni muhofaza qiluvchi organlar zimmasiga yuklangan tezkor-qidiruv ishlarini olib borish.

Vijdonli ishlab chiqaruvchilar va tovar belgilarining egalari uchun mavjud qonuniy choralar huquqbuzarlik darhol tugatilishiga yo’l qo’ymaydi.

Avval siz ma’lum bir vaqt uchun ko’rib chiqilgan ariza bilan murojaat qilishingiz kerak. Va ko’rib chiqish paytida, soxta mahsulotlar bozorlarda erkin sotilishi mumkin. Mualliflik huquqi egasi xarajatlarni o’z zimmasiga oladi va vaqtni yo’qotadi, vijdonsiz ishlab chiqaruvchi esa noqonuniy daromad olishda davom etmoqda.

Soxta tovarlarni sudgacha bo’lgan choralar doirasida olib qo’yish yoki sotishdan olib tashlash mexanizmlari yo’q.

Kichik ma’muriy jarimalar huquqbuzarlarni to’xtatmaydi.
Amalda, qalbaki mahsulot ishlab chiqaruvchilar va sotuvchilarni javobgarlikka tortish mumkin bo’lsa ham, maksimal jazo 5 dan 20 gacha BRV miqdorida ma’muriy jarima hisoblanadi. Bu miqdorni vijdonsiz ishlab chiqaruvchilar qalbaki mahsulot sotishdan oladigan daromad bilan solishtirib bo’lmaydi.

Eksklyuziv intellektual mulk huquqlarini buzganlik uchun qonuniy pul kompensatsiyasi mavjud emas.

Shunday qilib, vijdonli ishlab chiqaruvchilar va tovar belgisi egalariga etkazilgan zarar qoplanmaydigan vaziyat yaratiladi. Qonun zararni qoplashni talab qilishga ruxsat beradi, lekin intellektual mulk huquqlari buzilgan hollarda etkazilgan zarar miqdorini aniqlash qiyin.
Vijdonsiz ishlab chiqaruvchilar buxgalteriya hisobini yuritmaydilar va sotilgan tovarlar hajmini aniqlaydigan hujjatlarga ega emaslar.

Muqobil variant – intellektual mulk huquqlarining buzilishi aniqlangan har bir fakt uchun kompensatsiya to’lash. Uning hajmi O‘zbekistonda hali amalga oshirilmagan qonun bilan belgilanishi kerak.

Sud va vakolatli organlar qarorlari ijrosini nazorat qilish va nazorat qilishning samarali mexanizmlari mavjud emas
Mualliflik huquqi egalari.

Amalda, faqat kontrafakt mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotishni taqiqlash, shuningdek, kichik ma’muriy jarimaga erishish mumkin. Biroz vaqt o’tgach, xuddi shu qoidabuzarlarning yangi yoki bir xil soxta tovarlari yoki yangilari paydo bo’ladi. Mualliflik huquqi egasi yana vakolatli organlarga murojaat qiladi. Vaziyatning bema’niligi shundaki, bir xil bahsli masalani sud organlariga qayta-qayta qo’llash mumkin emas.

Amaliy holat

Mahalliy kompaniya 2017 yilda savdo belgisi huquqlarini buzgan holda mahsulot ishlab chiqarishni va sotishni boshlaydi. Mualliflik huquqi egasi qonunbuzarlikni to’xtatishni talab qilib, iqtisodiy sudga murojaat qiladi.

Xo‘jalik sudi qaror qabul qiladi, uning doirasida tovar belgisiga bo‘lgan huquqlar buzilganligi fakti aniqlanadi. Sudlanuvchi tovar belgisiga bo’lgan huquqlarning buzilishini, kontrafakt mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotishni to’xtatishga majburdir. Mualliflik huquqi egasi yo’qotishlar uchun kompensatsiya yoki kompensatsiya olmaydi, chunki ularning miqdorini isbotlash deyarli mumkin emas.
Ikki yil o’tgach, 2019 yilda sudlanuvchi bir xil kontrafakt mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotishni boshlaydi. U chakana savdo nuqtalarida erkin sotiladi.

Sud qaroriga qaramay, soxta mahsulotlarni yana bozorlardan olib tashlash uchun mualliflik huquqi egasi vakolatli organlarga murojaat qilishi kerak. Endi sudga protsessual tarzda borish mumkin emas, nizo hal qilindi, sud qarori rasman ijro etildi, ijro ishi yopildi.

Mahsulotlar qalbaki, lekin ularni ishlab chiqarish va sotish uchun javobgarlik yo’q. Mualliflik huquqi egasi Adliya vazirligi huzuridagi Intellektual mulk agentligiga murojaat qilgan, u ogohlantirish berish bilan cheklangan, chunki agentlik huquqni muhofaza qiluvchi organ emas. O’zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzuridagi Iqtisodiy jinoyatlarga qarshi kurashish boshqarmasi mualliflik huquqi egasining bayonotiga ishlab chiqarish va sotish faktini tasdiqladi va materiallarni Agentlikka topshirdi, biz buni takrorlaymiz. Chakana savdo shoxobchalarini aniqlash, qalbaki mahsulotlarni olib qo’yish yoki olib qo’yish.

O‘zbekistonda eng asosiysi qonuniy kuchga kirgan sud qarorini mensimaslik. To’g’ridan-to’g’ri vazifalari kontrafakt mahsulotlarni sotishga qarshi kurashni o’z ichiga olgan huquqni muhofaza qilish organlarining to’liq harakatsizligi. Va eng muhimi, tovar belgisiga bo’lgan huquqlarning takroran buzilishi va qalbaki ishlab chiqarish uchun haqiqiy javobgarlik yo’q.

O‘zbekistondagi eksklyuziv huquq egalari uchun bu amalda ularning huquqlarini himoya qilishning imkoni bo‘lmasligidan, sud qarori esa bir xil shaxslar tomonidan takroran buzilishlarning oldini olmasligidan dalolat beradi.

Hozircha qonunda kontrafakt mahsulotlarni chiqarish, sotish va olib kirish uchun ma’muriy va jinoiy javobgarlikni nazarda tutuvchi bevosita normalar mavjud emas.

Mahalliy kontrafakt mahsulotlar bilan bir qatorda bozor sifati va kelib chiqishi shubhali bo’lgan import qilinadigan mahsulotlar bilan to’lib-toshgan. O‘zbekistonda to‘g‘ridan-to‘g‘ri soxta va kontrafaktlarni parallel ravishda olib kirish va olib kirish masalasi ochiqligicha qolmoqda.

Muammoning ikkinchi tomoni – bu huquqbuzarlardan olingan foyda va mualliflik huquqi egalari foydasiga kompensatsiyaning yo’qligi. Soxta mahsulotlarni jazosiz ishlab chiqarish, sotish va import qilish mumkin ekan, hatto ular: “Soxtalashtirilmagan yil” deb e’lon qilsalar ham, vaziyat o’zgarmaydi.(7)

⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕
Rossiyada kontrafaktga qarshi kurash
20 noyabr 2020 yil
Margarita Sazonova
Soxta mahsulotlarni sotish bozori 2020 yilda ta’sirchan ko’lamga yetdi. Rossiya FCS savdo cheklovlari, valyuta va eksport nazorati bo’limi boshlig’i Sergey Shklyarovning so’zlariga ko’ra, joriy yilning 9 oyi davomida bojxona xizmati tomonidan 8 million donadan ortiq kontrafakt mahsulot aniqlangan, bu ikki baravar ko’pdir. Oldingi yilda. Bunday kontrafakt tovar aylanmasi nafaqat kichik va o’rta biznesga, balki butun mamlakat iqtisodiyotiga katta darajada zarar etkazadi. Tegishli omillar bu jarayonda davlat idoralari, tadbirkorlar va iste’molchilarni o’z ichiga olgan soxta mahsulotlar aylanishiga qarshi kurashning yangi usullarini izlash uchun katalizator hisoblanadi.
Rossiya qonunchiligi nuqtai nazaridan qalbaki

Qalbaki (fransuzcha kontrafaktdan – “soxta”) umumiy ma’noda intellektual mulkning asl ob’ektini qalbakilashtirish tushuniladi. Fuqarolik qonunchiligiga binoan, noqonuniy joylashtirilgan tovar belgisi yoki unga o’xshash belgi noqonuniy joylashtirilgan tovarlar, yorliqlar, qadoqlash soxta hisoblanadi (Rossiya Federatsiyasi Fuqarolik Kodeksining 1515 -moddasi 1 -bandi).

Soxta material – bu ishlab chiqarish, tarqatish yoki boshqa usulda (masalan, olib kirish, tashish yoki saqlashda) intellektual faoliyat natijasini yoki individuallashtirish vositasini ifodalovchi ommaviy axborot vositalari (Fuqarolik Kodeksining 1252 -moddasi 4 -bandi). Ushbu moddiy vositalardan foydalanish bunday natijaga yoki bunday vositaga bo’lgan mutlaq huquqning buzilishiga olib keladi, sud qarori bilan ular muomaladan olib tashlanishi va hech qanday tovon to’lanmasdan yo’q qilinishi kerak. Bunda mualliflik huquqi yoki turdosh huquqlar egasining iltimosiga binoan asarlar va fonogrammalarning musodara qilingan nusxalari unga o’tkazilishi mumkin (Ma’muriy kodeksning 32.4 -moddasi 3 -bandi).

Musodara qilish (musodara qilish) mutlaq huquqlarni himoya qilish usullaridan biri bo’lib, bunday talab kontrafakt mahsulotni ishlab chiqaruvchi, import qiluvchi, saqlovchi, tashuvchi, sotuvchi, boshqa distribyutor, vijdonsiz sotib oluvchiga qo’yiladi (moddaning 4-bandi 1-bandiga muvofiq). Rossiya Federatsiyasi Fuqarolik Kodeksining 1252-moddasi). Shu bilan birga, huquqbuzarning aybining yo’qligi uni intellektual huquqlarning buzilishini to’xtatish va qalbaki material tashuvchilarni qo’lga olish va yo’q qilish choralarini ko’rish majburiyatidan ozod qilmaydi, bunda tegishli harakatlar uning hisobidan amalga oshiriladi (band). Rossiya Federatsiyasi Fuqarolik Kodeksining 1250-moddasi 5-bandi).

Tadbirkorlar tomonidan kontrafaktga qarshi kurash

Rossiya FAS Rossiya nazorat va moliya boshqarmasi boshlig’ining o’rinbosari Natalya Isaevaning so’zlariga ko’ra, soxta bozorning o’sishi qonuniy tovar ishlab chiqaruvchilarning ahvoli yomonlashishiga to’g’ridan -to’g’ri proportsionaldir. Soliqlarning yo’qligi kabi omillar, shu jumladan aktsiz solig’i (tovarlarning ayrim toifalari bo’yicha, masalan, benzin, sigaret, spirtli ichimliklar), soxta ishlab chiqaruvchilar uchun qonuniy ishlab chiqaruvchilardan ustunlikdir. Ekspertning ta’kidlashicha, Rossiya FAS bu muammoni monopoliyaga qarshi tartibga solish bozoridagi eng jiddiy muammolardan biri deb biladi.

Buzilgan huquqlarni himoya qilishning eng keng tarqalgan usullaridan biri bu fuqarolik qonunchiligining ma’nosida o’zini himoya qilishni anglatuvchi bahsli mahsulotni sotib olish maqsadida chakana savdo-sotiq shartnomasini tuzish jarayonining audio va video yozuvlarini ishlab chiqarishdir. (Rossiya Federatsiyasi Fuqarolik Kodeksining 12 -moddasi, 14 -moddasi). Sudlar ushbu yondashuvni tegishli dalil sifatida bir necha bor e’tirof etgan . Shunday qilib, 2012 yilda, sud arizachiga ayblanuvchidan qalbaki tovarlar sotib olinganligining isboti sifatida sotib olingan videotasvirni taqdim etishni taklif qildi ). Boshqa holatda, sud qaroriga ko’ra, hamma uchun ochiq va ravshan bo’lgan, video yoki videotasvirdan foydalanish qonun hujjatlarida istisno qilinmagan joylarda video yozib olish (jumladan, yashirin kamera) o’zini himoya qilish elementi hisoblanadi. Keyinchalik, agar huquq egasi soxta tovarlar nusxasini sotib olganini videotasvirga olish orqali eksklyuziv huquq buzilishi faktini tuzatish choralarini ko’rsa, kompensatsiyani undirish yoki uning miqdorini kamaytirish to’g’risidagi da’volarni qondirishdan bosh tortishning iloji yo’qligi yuqori organlar tomonidan tasdiqlangan. Shu bilan birga, chekda tovar nomining yo’qligi, qalbaki material tashuvchilarning noqonuniy tarqatilishi faktini audio yoki video yozuv yordamida tasdiqlash yo’li bilan qoplash mumkin (Rossiya Federatsiyasi Oliy sudi Plenumining qarori). 2019 yil 23 apreldagi 10 -son “Rossiya Federatsiyasi Fuqarolik Kodeksining to’rtinchi qismini qo’llash to’g’risida”). Tegishli dalillarni maqbul deb e’tirof etish uchun ular o’ziga nisbatan qilingan shaxsning audio yoki video tasvirga olishga roziligi talab qilinmaydi, chunki fuqaro tomonidan qalbaki mahsulotlar tarqatilganligi to’g’risidagi ma’lumotlar uning shaxsiy hayoti to’g’risidagi ma’lumot emas, shu jumladan shaxsiy yoki oilaviy sirni tashkil etuvchi ma’lumotlar.
Tovarlarni raqamli markalash kontrafakt sotishga qarshi kurash usuli sifatida

“Soxta narsalarga qarshi kurash milliy iqtisodiyotning o’sish nuqtasi” RBC konferentsiyasi davomida ta’kidlanganidek, soxta mahsulotlar aylanmasini ko’paytirish muammosi nafaqat mualliflik huquqi egalari va iste’molchilariga, balki davlatga ham ta’sir qiladi. Vladislav Zaslavskiy, Rossiya sanoat va savdo vazirligining tovarlarning raqamli markirovkasi va mahsulot aylanishini legallashtirish tizimi direktori o’rinbosari, Rossiya sanoat va savdo vazirligi soxtalashtirish muammosini ko’rib chiqayotganiga e’tibor qaratdi. Umuman sanoat mahsulotlarining noqonuniy aylanishiga (shu jumladan soxta va soxtalashtirilgan mahsulotlar, hisobga olinmagan tovarlar) qarshi kurashish nuqtai nazaridan: tegishli mahsulotlarning aylanmasi umuman Rossiya iqtisodiyotiga zarar etkazadi. Shu bois ekspert kontrafakt savdosi muammosini hal etish milliy iqtisodiyotning o‘sishiga bevosita ta’sir qiladi, degan bayonot bilan birdam edi.

Soxta mahsulotlar tarqalishiga qarshi kurashishning eng samarali usullaridan biri Vladislav Zaslavskiy sanoat mahsulotlarining noqonuniy aylanishiga qarshi kurashish davlat komissiyasi faoliyatini chaqirdi. Komissiya federal ijroiya organlarining hududiy organlari, Rossiya Federatsiyasining ta’sis sub’ektining ijro etuvchi organlari va mahalliy hukumatlarning sanoat mahsulotlarini noqonuniy olib kirish, ishlab chiqarish va aylanmasiga, shu jumladan soxta mahsulotlarga qarshi kurashish, shuningdek monitoringini muvofiqlashtiruvchi organ hisoblanadi. Va Rossiya Federatsiyasi hududida ushbu sohadagi vaziyatni baholash1. Mutaxassis taʼkidlaganidek, komissiya tomonidan tovarlarning noqonuniy aylanishiga qarshi kurashishga xizmat qiluvchi qator tizimli qarorlar qabul qilingan. Mutaxassis tovarlarning raqamli markalanishini joriy etishni eng muvaffaqiyatli chora-tadbirlardan biri deb atadi.

Eslatib o’tamiz, 2019 yil 1 yanvarda “Rossiya Federatsiyasida savdo faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish asoslari to’g’risida” 2009 yil 28 dekabrdagi 381-FZ-sonli Federal qonun (keyingi o’rinlarda savdo to’g’risidagi qonun deb yuritiladi) qoidalar bilan to’ldirildi. Iste’mol tovarlarini majburiy markalash to’g’risida. Identifikatsiya vositalari bilan belgilangan tovarlar – bu identifikatsiya vositalari qo’llaniladigan va ishonchli ma’lumotlar tovar aylanmasini monitoring qilish davlat axborot tizimida mavjud bo’lgan tovarlar (Tijorat to’g’risidagi qonunning 2 -moddasi 1 -bandi). 1 iyuldan dori vositalari, poyabzal va tamaki mahsulotlarini, 1 oktyabrdan esa parfyumeriya mahsulotlarini majburiy markalash joriy etildi.

Shu bilan birga, hukumat organlari raqamli markirovkani joriy etishning ijobiy ta’sirini qayd etishdi: masalan, Vladislav Zaslavskiy yig’ilgan aktsiz solig’ining o’sishiga e’tibor qaratdi, uning o’sishi 2020 yilda 54 milliard rubldan oshdi.

Shu bilan birga, bunday chora-tadbirlarning samaradorligi haqidagi fikr har doim ham qo’llab-quvvatlanmaydi. Masalan, Rossiya huquqshunoslari assotsiatsiyasining tadbirkorlar hamjamiyati bilan o‘zaro hamkorlik va biznesni huquqiy himoya qilish komissiyasi raisi Gulnora Sergeevaning aytishicha, aksariyat tadbirkorlar tashabbusni ma’qullamayapti. Asosiy tashvishlar davlat va biznes uchun xarajatlarning oshishi bilan bog’liq edi. RF Savdo-sanoat palatasi Intellektual mulk bo’yicha kengashi raisi Ivan Bliznets tegishli dalilga qo’shildi. Uning fikricha, tamg‘alashni davlat tomonidan majburlash mexanizmi kichik va o‘rta biznesning ahvoliga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, tadbirkorlar, birinchi navbatda, kontrafakt mahsulotlar tarqalishiga qarshi kurashish masalalarini o‘zlari hal qilishlari kerak. Bundan tashqari, ekspert bunday tartib kontrafaktga qarshi kurashning samarali usuli bo’lmasligidan xavotir bildirdi. Uning so’zlarini qo’llab -quvvatlab, Ivan Bliznets 2010 -yillarda, Rossiya JSTga a’zo bo’lgan paytda qalbakilashtirishga qarshi kurash usuli sifatida markirovkadan foydalanish misolini keltiradi. Tegishli tashabbus muvaffaqiyatli bo’lmadi: bunday belgilar noqonuniy ishlab chiqaruvchilar tomonidan sotib olingan, ular ham brendlarni sotib olgan va qonuniy ishlab chiqaruvchining roziligisiz tovarlarni aniqlash uchun ishlatilgan.

_____________________________
1 Komissiya faoliyati to’g’risida batafsil ma’lumotni Rossiya hukumatining rasmiy veb -saytida topish mumkin.
2 Tovarlarning majburiy markirovkasi haqida qo’shimcha ma’lumotni “Halol ZNAK” raqamli iqtisodiyotda global loyihalarni amalga oshirish uchun yaratilgan, Raqamli markirovka va tovarlarni kuzatib borish milliy tizimining rasmiy veb -saytida topish mumkin. .
Tegishli hujjatlar:

Rossiya Federatsiyasi Fuqarolik Kodeksi

Rossiya Federatsiyasining Ma’muriy huquqbuzarliklar to’g’risidagi kodeksi
Agar soxta nusxalar sotuvchi tomonidan uchinchi shaxslardan olingan bo’lsa ham, bu uning aybi yo’qligini ko’rsatmaydi

DIP joyida bo’lmagan hamkasbining tovarlarini sotgan yakka tartibdagi tadbirkorga da’vo bo’yicha ishni ko’rib chiqib, shunday xulosaga keldi.

Roszdravnadzor noqonuniy onlayn dorixonalar haqidagi xushmuomalali bayonotlar bilan veb -sahifalarni bloklamoqchi
Tegishli buyruq loyihasi federal normativ -huquqiy hujjatlar loyihalari portalida joylashtirilgan.
1 oktyabrdan boshlab Rossiya Federatsiyasida elektron sigaretalar va kalyan uchun chekish aralashmalarini markalash bo’yicha tajriba boshlash taklif qilinmoqda.
Normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari federal portalida joylashtirilgan Rossiya Federatsiyasi hukumati qarori loyihasini jamoatchilik muhokamasi 9 sentyabrda yakunlanadi.
Dori vositalarini markalash tizimi bilan ishlashning soddalashtirilgan tartibi

Bu 2020-yil 1-iyuldan boshlab vujudga kelgan huquqiy munosabatlarga nisbatan qoʻllaniladi.

⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕
Soxta mahsulotlar, ilgari
Jami, hayot va sog’liq uchun xavf
Odamlar, biznesning daromadlari va byudjetini yo’qotish, aholining hukumatga bo’lgan ishonchini susaytirishi va
Tovar ishlab chiqaruvchilar. Soxta ishlab chiqarish natijasida etkazilgan zarar milliardlab AQSh dollari bilan o’lchanadi, shuningdek katta miqdorda
Foydalanilgan adabiyotlar
7. Intellektual mulk bo’yicha advokat, patent vakili Madina Tursunova