O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti

• O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
• OLIY VA O’RTA TA’LIM VAZIRLIGI
• TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI
• BIOLOGIYA TA`LIM YO’NALISHI
• 2-BOSQICH 420- GURUH TALABASI
• Norboyeva Madinaning
• Botanika fanidan tayyorlagan
• TAQDIMOT ISHI
•  
•  
• TERMIZ-2022

Tropik mintaqa

• REJA:
• Tropik mintaqa - Shimoliy va Janubiy yarimsharlarda joylashgan subtrpik va subekvatorial mintaqalar orasida joylashgan 2-geografik mintaqa. Tropik mintaqaning materik qismi uchu cho'l va chalacho'l landshafti, okeanlarga esa suvning sho'rligi (37 %) va doimiy o'rtacha va yuqori harorat 18°C dan 36°C gacha xosdir. Tropik mintaqada quyosh nurlari tik tushgani va bulutning kam bo'lganidan quyosh radiatsiyasi ko'proq bo'ladi. Natijada harorat yil bo'yi yuqori bo'ladi. Eng issiq oyning o'rtacha temperaturasi quruqliklarda 30-35°C da eng sovuq harorat 10°C dan pastga tushmaydi.

• 1-savol. Moyli va efir moyli o`simliklar haqida umumiy ma’lumot

• Mevasi yoki urug’i moyga boy bo`lgan o`simliklar moyli o`simliklar deb yuritiladi. Ular turli tuman maqsadlarda ishlatiladi. Moyli o`simliklar qo`llanishiga ko`ra quyidagi guruhlarga bo`linadi:

• 1. Moyga boy bo`lgan urug’ mevalar olish maqsadida ekiladigan o`simliklar: kungaboqar, maxsar, kanakunjut, burama zig’ir, xantal, raps surepka, zardug’, kunjut, ko`knori, lyalyematsiya, pyerilla va boshqalar.

• 2. Tola olish maqsadida ekiladigan, ammo urug’i va mevasidan moy olinadigan o`simliklar: uzunchoq zig’ir, kanop, nasha.

• 3. Meva olish uchun ekiladigan, ammo urug’ efir moylariga boy, efir moylaridan ham ko`p miqdorda o`simlik moylari (moyli yog’lar) ga ega bo`lgan o`simliklar: kashnich, anis, zira, arpabodiyon, sedana.

• Tropik mintaqa - o'simliklarning qiziq va noyob dunyosi.
• Insoniyat, Yer biosferasining muhim, kattaroq qismi haqiqiy yashil o'simliklar dunyosi bilan o'ralgan. O'simliklar inson va tabiat hayotida muhim rol o'ynaydi. Qayta ishlab chiqarilmasdan, sayyoramizdagi yashil o'simliklar mavjud bo'lmaganida ayot ham to'xtab qolar edi. Bular hayot beruvchi kislorod bilan ta'minlab, yashil o'simliklar barcha jonzotlarni boqish, organik moddalarning ajralmas qism sifatida muhim rol o'ynaydi. Shu bilan birga ular ekologik muhitning bir qismi bo'lib , ularsiz hayotning, insoniyatning yashash imkoniyati yo'q.

• 3-savol. K u n g a b o q a r

• Kungaboqar gullari: a- trubkasimon;
• b- qirrasi (meva bermaydigan).

• Kungaboqar urug’lari: a- moy uchun;
• b- chaqiladigan; v- ikkalasi uchun ham ishlatiladigan;

• Meva qobig’i qirqim ko`rinishi: a-pantsirsiz qatlam
• b- pantsirli qatlam bilan; 1-pantsirli qatlam.

• Kungaboqar kuyasi qurtlari bilan
• zararlangan kungaboqar urug’lari

• 4-savol.

• Tropik dengizlar qirg'oqlari bo'ylab tarqalgan bu ajoyib o'simlikni - okean qirg'og'ining malikasi deb atashadi. Bu o'simlik kokos mevasi - Cocos nucifera L. Hisoblanadi. Aralia yoki Ming aralia - tropik o'simliklar Osiyo-janubi-sharqida, Tinch okeani orollarida va Karib dengizida joylashgan. Salqin iqlim sharoitida ularni yopiq o'simliklar sifatida etishtirish mumkin, va harorat kamdan-kam 40 darajadan past bo'lgan iliq iqlim sharoitida ular ochiq soyali o'simliklar kabi yaxshi ishlaydi.

• Kungaboqardan olingan kunjara va shrot qimmatbaho kontsentrlangan yem hisoblanadi. Uning yanchilgan savatchasi, qipig’i, poyasi kaliy tuzlariga boy bo`lib potash olishda ishlatiladi.

• Kungaboqar Rossiya, Ruminiya, Vengriya, Bolgariya, Argentina, Braziliya, Meksika va boshqa mamlakatlarda ko`p miqdorda etishtiriladi.
• Janubiy Amerika kungaboqarning vatani hisoblanadi. XVI asrda esa u Evropaga keltirilgan va dastlab manzarali o`simlik sifatida ekilgan.

• Kungaboqar (Heliathus) murakkabguldoshlar oilasiga kiradi.

• 5-savol. Morfologik tuzilishi va botanik tasniflanishi

• Bu o`simlikning kuchli o`q ildizi yerga chuqur botgan, shu boisdan kungaboqar qurg’oqchilikka chidamli hisoblanadi.

• Barglari yirik va uzun bandlarda joylashgan.

• Uning bir yillik va ko`p yillik turlari mavjud.

• Poyasi uzun ayrim navlarda 3 m gacha bo`ladi.

• Kungaboqar kuyasi va shumg’iya (tekinxo`r o`simlik kungaboqar ildizida rivojlanadi va uning hosildorligini keskin pasaytiradi) zararlashiga chidamli kungaboqar navlarini yaratish borasida olib borilgan ilmiy tadqiqotlar natijasida yan­gi kugaboqar navlari yaratildi. Bu kungaboqar navlari syermoyligi, zararlanishga chidamliligi bilan alohida ajralib turadi.

• 6-savol. Kungaboqar navlari. Kungaboqar
• urug’iga qo`yilgan standart talablari

• Eng ko`p ekiladigan kungaboqar navlari haqida ma`lumot.

Nav nomi	Urug’ shakli, hajmi va rangi	Moylilik darajasi, %	Qipiq-dorlik, %
VNIIMK 6540	Uzunchoq, o`rtacha yiriklikda, qoramtir kulrang	39-43	27-33
VNIIMK 1646	Uzunchoq, o`rtacha yiriklikda, qoramtir-kulrang	40-46	28-32
Predovik	Uzunchoq, o`rtacha yiriklikda, qoramtir-kulrang	44-52	22-28
Saratovsk 169	Uzunchoq-ovalsimon, o`rtacha yiriklikda, qoramtir kulrang, yo`l-yo`l	30-38	34-39
Jdanovsk 8281	Uzunchoq, o`rtacha yiriklikda qoramtir-kulrang, yo`l-yo`l	33-42	33-39
Saratovsk 10	Saluzunchoq, o`rtacha yiriklikda, kulrang yo`l-yo`l	38-43	34-39
VNIIMK 8931	Uzunchoq, o`rtacha yiriklikda qoramtir-kulrang, yo`l-yo`l	40-49	25-31

• 7-savol. Maxsar (saflor), Zig’ir (lyon), G’o`za, Nasha (kanop),
• Kanakunjut, Xantal, efir moyli ekinlar urug’i, Anis, Qora zira.

• Maxsar donlari

• Zig’ir poyasining ko`ndalang kesimi:
• 1,2 i 3 – mag’zi; 4-tolalar bog’lami;
• 5-o`zak mag’zi; 6-poya o`zagi

• Zig’ir urug’i va urug’ qutichasi.

• Zig’ir turlari: a- novcha zig’ir;
• б ва в –oraliq zig’ir; г- sershox zig’ir

• Kanakunjut: a- barglari bilan birga poyaning yuqori qismi;
• b- gullayotgan poya panjasi; v- urug’li quticha.

• Mevalar: a- kashnichniki;
• b-arpa bodiyonniki: v-ziraniki

Эътиборингиз учун рахмат