O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus talim vazirligi urganch davlat universiteti filologiya fakulteti

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TALIM VAZIRLIGI
URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
FILOLOGIYA FAKULTETI

“Turkiy tilllarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi”

KURS ISHI
MAVZU: “Hibat ul-haqoyiq” asarining morfologik xususiyati


Bajardi: Saparbayeva A
Qabul qildi: Davletov I


Komissiya raisi:
Komissiya a’zolari:

Urganch-2022


Reja:
I. Kirish


II. Asosiy qism:

1. Qadimgi turkiy tilning o‘ziga xosliklari

2. “Hibat ul-haqoyiq” asarining tarixiy qimmati va tadqiqi xususida
3. Asarning morfologik til xususiyatlari.
4. “Hibat ul-haqoyiq” lug‘aviy birliklaridagi grammatik shakllar
III. Xulosa
IV. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.


KIRISH


Kurs ishi mavzusining dolzarbligi.
Biz yashayotgan dunyo eski kitoblarda bitilganidek chindan ham “ko‘hna”dir. Umuman, Turkiston tuprog‘i, xususan, bugun biz yashab turgan O‘zbekiston ko‘hna dunyoning inson zoti vujudga kelgan eng qadim maskanlaridandir. O‘zbeklarning millat sifatida shakllanishi uzoq tarixga ega. O‘zbeklar qadimgi turkiylarning avlodlaridir. Turkiylar keyinchalik mustaqil millat va xalq sifatida shakllangan o‘zbek, qoraqalpoq, qirg‘iz, turkman, uyg‘ur, ozarbayjon kabi xalqlarning ajdodlaridir. Shuning uchun ham qadimgi turkiylar qoldirgan ulkan madaniy va adabiy meros bu xalqlarning mushtarak yodgorliklari hisoblanadi. ¹Mushtarak yodgorliklarda xalqimizga xos milliy g‘oyalar, milliy ruh va vatanparvarlik yaqqol aks etgan. Buning asosida yosh avlod qalbiga milliy qadriyatlar: an’ana va haqiqatlar, vatan tuyg‘usi, e’tiqod kabi yuksak tushunchalar singdiriladi.² Ta’lim mazmuni bo‘yicha berilgan va berilayotgan barcha ma’lumotlar jamiyat va taraqqiyot uchun nisbiyligicha qolaveradi. Chunki odamlar yashaydigan jamiyat doimiy rivojlanishda, takomillashishda davom etadi va ijtimoiy taraqqiyot qonunlari asosida beto‘xtov ilgarilab boradi. Shuning uchun muhtaram Prezidentimiz Sh. M.Mirziyoyev “Hayotimizga katta kuch bo‘lib kirayotgan yangi avlodimizni kamol toptirish uchun davlatimiz tomonidan barcha imkoniyatlar safarbar etiladi” – degan edilar. Har bir til, u qabila tilimi yoki milliy tilmi, kam taraqqiy etgan tilmi yoki yuqоri darajada rivоjlangan tilmi, o‘zining ma’lum miqdоrdagi so‘z bоyligi, til birliklariga ega bo‘ladi. Darhaqiqat, o‘zbek tilshunosligi sohasida milliy g‘oya va milliy qadriyatlarni tiklash uchun harakat kuchaydi. Keyingi yillarda o‘zbek tili masalalarini ilmiy asosda tadqiq etishning qator yo‘nalishlari rivojlandi. Ayniqsa, badiiy adabiyot tili va uning tahlili masalalariga bag‘ishlangan qator asarlarning yuzaga kelganligi buni yaqqol ta’kidlaydi³. Badiiy asarning bosh unsuri so‘z, umuman, til ekan, ana shu asarning chinakam san’at darajasiga ko‘tarila olishida uning tili, muallifning til vositalarini qay darajada qo‘llay olishi asosiy omildir. Shoirlar ijodining til xususiyatlarini o‘rganish mazkur manbalarning, aniqrog‘i, shoirlar ijodining ilmiy va badiiy qiymati bilan birga, adabiy til hamda o‘zbek shevalarining o‘zaro munosabatini tahlil qilishning imkonini yaratadi va xalq tarixi, etnografiyasiga oid muhim ma’lumotlar beradi.
Mustaqillikka erishganimizdan keyin o‘zbek tili ta’lim tizimida ko‘plab o‘zgarishlarni ko‘rishimiz mumkin. Bunday o‘zgarishlarni quyidagilar asoslab beradi: Lotin alifbosiga asoslangan yangi o‘zbek yozuvining joriy etilishi, yoki shu alifbo asosida ishlab chiqilgan yangi imlo qoidalari.
O‘z navbatida O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimovning tilshunoslik haqidagi fikrlari ham ayni haqiqatdir: "Mubolag`asiz aytish mumkinki, fanimiz aql-zakovat, salohiyatimizning noyob va go‘zal binosiga bundan ko‘p asrlar muqaddam, poydevor solingan edi. Mamlakatimiz fani juda qadim zamonlardan yuksala boshlaganini, uning chuqur va qudratli ildizlari borligini ayta olamiz. U asrlar davomida o‘zbek millatiga,butun insoniyatga tabiat sirlarini o‘rganishda tibbiyot, falsafa, huquqshunoslik, ilohiyot, adabiyotshunoslik va tilshunoslikka ishonchli xizmat qilib kelmoqda”
Istiqlol – xalqimizning ulkan yutug`i bo‘lib, u o‘z taqdiriga egalik qilish huquqi, ma’naviy qadriyatlar va milliy an’analarga tayanib yashash va yurtimiz boyliklaridan xalqimiz va Vatanimiz manfaatlari yo‘lida foydalanish imkoniyati ekanligi bugungi kunda barchamiz anglayotgan haqiqatdir.
Istiqlol – xalqimizning ulkan yutug‘i bo‘lib, u o‘z taqdiriga egalik qilish huquqi, ma’naviy qadriyatlar va milliy an’analarga tayanib yashash va yurtimiz boyliklaridan xalqimiz va Vatanimiz manfaatlari yo‘lida foydalanish imkoniyati ekanligi bugungi kunda barchamiz anglayotgan haqiqatdir.Mustaqillik yillarida aholi ong va tafakkurini o‘zgartirishning zarurligini hisobga olish doimo ustuvor bo‘lib keldi. Yurtboshimizning: “Ong va tafakkur o‘zgarmasa, hayot o‘zgarmaydi’’,-⁴ degan g‘oyasi amalda o‘z isbotini topmoqda. Zero, mustaqillikni chuqur anglash, uni qadrlash, uning uchun qayg‘urish, avvalo, ongni, tafakkurni yangilash va sog‘lomlashtirishdan boshlanadi. Yangicha hayotni eskicha ong va tafakkur, qarashlar bilan qurib bo‘lmasligini anglab yetish odamlar dunyoqarashining o‘zgarishiga olib keladi.