Modul chorvachilik va parrandachilikda qo’llaniladigan mashina va dastgohlardan foydalanishda xavfsizlik chora-tadbirlari

Modul 8.  CHORVACHILIK VA PARRANDACHILIKDA 

QO’LLANILADIGAN MASHINA VA DASTGOHLARDAN 

FOYDALANISHDA XAVFSIZLIK CHORA-TADBIRLARI 

 

Darsning maqsadi: Ishlab chiqarish jarayonida foydalaniladigan mexanizm va 

mashinalardan foydalanishda xavfsizlikni ta’minlash talablari va uni ta’minlash 

usullari va vositalar turlari bilan tanishish.  

 

Darsning mazmuni: 

8.1 Texnika xavfsizligining umumiy tushunchalari va talablari; 

 

8.2 Xavfsizlikni ta’minlash usullari va vositalari;  

 

8.3 Transport  va  boshqa  turdagi  o’ziyurar  vositalardan  foydalanishda  xavfsizlik 

talablari;

 

8.4  Chorvachilik va parrandachilikda foydalaniladigan mexanizm va mashinalardan 

foydalanishda xavfsizlik talablari. 

 

Tayanch  iboralar:  Xavfsizlik  texnikasi,  texnika  xavfsizligi,  fizikaviy,  kimyoviy  va 

biologik  xavflar,  xavflar  doirasi,  cheklagich,  signalizatsiya,  saqlagich,  to’siqlar, 

avtomatik uzgichlar, tormoz, blokirator, xavfsizlik belgilari, silos shibbalsh, .    

 

Foydalanilgan adabiyotlar. 

Asosiy adabiyotlar 

1. X.E.Gayupov. “Hayot faoliyati xavfsizligi”. (Lotin alifbosi). Toshkent, “Yangi 

asr avlodi”. 2007. 

2. Муравей Л.А. Безопосность жизнедеятельности. Учебн. пособие. М. Изд.   

ЮНТИ, 2010.  

Xorij adabiyoti 

 

1. Phil Hughes and Ed Ferrett Introduction to health and safety at work  

ISBN: 978-0-08-097070-7 Fifth edition 2011. 

 

Internet ma’lumotlari 

 

1. 

www.Ziyo.net.uz

 

2. 

www.Lex.uz 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8.1  Texnika xavfsizligining umumiy tushunchalari va talablari 

 

      

Texnika  xavfsizligi  deganda,  ishlab  chiqarish  vositalari  (mexanizm,  mashina, 

uskuna,  agregat,  moslama,  qurilma  va  b.)dan  ishlab  chiqarish  jarayonida  yuzaga 

keladigan turli xavfli va zararli omillarning  kishilar sog’ligiga ta’sirini himoyalovchi 

vositalardan  foydalanish  evaziga    qisman  yoki  butunlay  istisno  qilingan  holatiga 

aytiladi. 

 

Xavfsizlik  texnikasi  deganda,  faoliyat  turidan  qat’iy  nazar,  o’z  vazifasi 

bajarishda,  faoliyatni  xavfsiz  usullarini  qo’llash  evaziga,  yuzaga  kelishi  mumkin 

bo’lgan  turli  xavfli  va  zararli  omillarning    kishilar  sog’ligiga  ta’sirini  qisman  yoki 

butunlay istisno qilingan holatiga aytiladi. 

      

Mehnat muhofazasining asosiy vazifalaridan biri ishlovchilarni xavfsiz mehnat 

sharoiti bilan ta’minlashdir. Zamonaviy qishloq xo’jalik ishlab chiqarishi  muntazam 

yangi  texnikalar,  mikrobiologik  va  kimyoviy  moddalar  etkazib  berishni,  chorva 

mollarini  katta  komplekslarga  va  mayda  fermerlik  xo’jaliklariga  birlashtirishni,  ish 

jarayonlarining  yiriklashuvini,  dehqonchilikdagi  ishlarni  brigada  va  oilaviy  pudrat 

asosida bajarishni, ayrim mehnat turlarini hamda vositalarini o’zgartirib borishni o’z 

ichiga oladi. 

      

Ishlab chiqarish sharoitida insonga jarohat etkazilishi mumkin bo’lgan xavflar 

asosan  fizikaviy, kimyoviy va biologik xavflar turlariga bo’linadi. 

      

Fizikaviy  xavfli  ishlab  chiqarish  omillari-bu  harakatdagi  mashinalar, 

uskunalarning  harakatdagi  elementlarining  to’silmaganligi,  qo’zg’aluvchi  ustki 

qismining yuqori yoki past haroratda bo’lishi, elektr tarmoqlarining xavfli kuchlanishi, 

yuqori bosimdagi havo va gazning portlagandagi energiyasi va boshqalar. 

      

Kimyoviy xavfli ishlab chiqarish omillari - odam organizmiga o’yuvchi, zaharli 

va  qichitadigan  moddalarning  ta’sir  qilishi,  va  ichki  organlari  yaralanishi    bilan 

ifodalanadi.  Muayyan  xavfli  ishlab  chiqarish  omillarning  kelib  chiqishi  texnologik 

jarayon, uskuna konstruktsiyasi va ishni tashkil qilinganlik darajasiga bog’liq bo’ladi. 

      

Biologik  xavfli  ishlab  chiqarish  omillari-odam  organizmiga  turli  yuqumli 

kasalliklarni  bakteriyalari  va  vitruslari  yuqishi  natijasida  sog’lig’i  va  ish  qobiliyatini 

yo’qolishi  bilan  ifodalanadi.  Muayyan  xavfli  ishlab  chiqarish  omillarning  kelib 

chiqishi  texnologik  jarayon,  ishlab  chiqarishdagi  muhit  va  himoya  vositalari  hamda 

kishilarni o’z vaqtida tibbiy ko’rikdan o’tishlarini tashkil qilinganlik darajasiga bog’liq 

bo’ladi. 

      

Ishlab  chiqarishda  vujudga  kelayotgan  va  kelishi  mumkin  bo’lgan  jarohat, 

shikastlanish va zaharlanishlarni oldini olish tadbirlari ancha murakkab  masala bo’lib, 

buni  hal  qilishda  muhandis-texnik,  tibbiy-gigiyenik,    ekologik    va  boshqa  sohadagi 

mutaxassislar e’tiborini jalb qilinishi kerak bo’lgan muammodir. 

      

Ishlab  chiqarish  jarayonida  kishilarni  hayoti  va  salomatligiga  ta’sir  etadigan 

xavfli ishlab chiqarish omillarini ba’zan yoki davriy ravishda sodir bo’lish maydoni 

xavfli  doira  deb  ataladi.  Xavfli  doira  mashina  va  mexanizmning    harakatlanuvchi, 

aylanuvchi  qismlarida,  yuk  yaqinida,  ko’tarib-tushiradigan  transport  vositalarida 

qo’zgatiladigan  yuk  atrofida  paydo  bo’lishi  mumkin.  Ishlovchilarning  kiyim  va 

sochlarini  uskunalarning  harakatdagi  qismlari  tortib  ketish  imkoniyatiga  ega  xavfli 

doira xavf-xatar tug’diradi. Juda ko’p jarohatlar ishchilardagi osilib yotgan kiyimlarni 

qishloq  xo’jaligi  mashinalarining  to’silmagan  uzatmalar  mexanizmi  o’rab  ketishi 

tufayli sodir bo’ladi. 

Ushbu maruza ish uskunalardan foydalanish bilan bog`liq bo'lib, ish uskunalar 

uchun  asosiy  talablarni  o'z  ichiga  oladi.  yangi  texnikani  yetkazib  berish  bo'yicha 

talablarni ham o'z ichiga oladi.  

Xodim  tomonidan  ishlatiladigan  har  qanday  uskunalar,  odatda  muddatli  ish 

uskunalar  hisoblanadi.  Uskunalarning  ko'lami  juda  keng  bo'lib,  qo'l  vositalari,  elektr 

vositalari,  narvonlari,  foto,  laboratoriya  apparati,  ko'tarish  uskunalar,  yuk  ko'targich 

yuk mashinalari  va (xususiy  emas)  motor  vositalarini o'z ichiga  oladi.  Xodimlarning 

o'z asbob-uskunalari, shu jumladan, bir ishni qilish uchun ishlatiladigan deyarli barcha 

uskunalar hech narsa bilan qoplanmagan. Shuningdek uskunalar to'xtatish, ta'mirlash, 

o'zgartirish, saqlash, tozalash transportini o'z ichiga oladi. Ish beruvchilar va agar zarur 

bo'lsa,  ishchilarni  ish  jihozlar  bilan  ta'minlash  kerak,  ularga  jihozlarning  mosligi 

tekshiriladi,  yetarli  ma'lumotlar  va  ko’rsatmalar  beriladi  va  faqat  yetarli  ta'lim  olgan 

odamlar tomonidan ishlatiladi. 

Barcha  hollarda  nazorat  ierarxiyasi  tomonidan  xavflarni  kamaytirish  uchun 

quyidagilar qo'llanishi kerak: 

■xatarlarni bartaraf etish; 

■Bunday  xavfsizlik  tizmilarga  xatarlarni  nazorat  qilish,  jismoniy  chora-tadbirlar 

ko`rish yuklatiladi; lekin xatarlar yetarlicha nazorat qilinishi imkoni yo`q. 

Foydalanish  uchun  mo'ljallangan  shaxslar  uchun  bunday  uskunalar 

foydalanishni  cheklaydi.  Ular  xavfsiz  asbob-uskunalar  yordamida  ishlarini  amalga 

oshirish mumkin, shunday qilib, bu odamlar etarli ma'lumotlar va ta'lim olgan bo`lishi 

kerak.  Ta'mirlash,  o'zgartirishlar  xizmati  yoki  xizmat  ko'rsatish,  shuningdek, 

tayinlangan  shaxslar  bilan  amalga  oshiriladi.  kerakli  malakalarga  ega  va  o'ziga  xos 

ta'lim  olgan  bo'lsa,    tayinlangan  shaxs  operator  bo'lishi  mumkin.  ayniqsa,  muayyan 

xizmat  vazifasini  amalga  oshirish  uchun  ta'lim  olgan  boshqa  shaxs,  operator 

bo'lmasligi mumkin. 

Mashinasozlik  bilan  bog'liq  boshqa  xavfga  qarshi  himoya  bilan  himoyalanadi. 

Biroq, shuningdek, zarur chora-tadbirlar zko`rnishlar otilishiga va issiqlikdan himoya 

sifatida o'sha boshqa xavfga qarshi himoya qilish uchun yordam berishi mumkin. 

Odamlar xavfsiz faoliyat uchun yetarli ma'lumotlardan foydalanish va qoldiq 

xavfi mavjud ish uskunalar, axborot va ko'rsatmalar operatsion va texnik 

qo'llanmalar shaklida ishlab chiqarish kerak. Ish beruvchi tushunishi oson bo’lishi 

uchun rasmlarga va standart ramzlarga tegishli bo'lgan mantiqiy malumotlarga 

ishonch hosil qilish uchun axborot, odatda, yaxshi tushunarli ingliz tilida bo'lishi 

kerak, lekin boshqa tillarda ba'zi hollarda zarur bo'lishi mumkin. 

Axborot va ko'rsatmalarning qanchalik uskunalar murakkabligi va uning 

foydalanish bilan o'ziga xos bog'liq bo'ladi.  

Ular quydagilarni qamrab olishi kerak: 

■barcha xavfsizlik va sog'liqni saqlash tomonlarini;  

■uskunalardan foydalanish bo'yicha hech qanday cheklovlar; 

■sodir bo'lishi mumkin bo'lgan har qanday muammolarni; 

■muammolari bilan shug'ullanish uchun xavfsiz usullarini; 

■ish uskunalardan foydalanishda har kim etarlicha tajribaga ega bo'lishi kerak.  

Talab bilan ishlab chiqarishning miqdori  o’zaro bir biri bilan bog’liq  bo’lishi 

kerak: 

■  uskunalarning  murakkabligi  darajasi  va  foydalanish  miqdori  xar  xil  bo’ladi; 

■Bu tajribada normal foydalanish yoki texnik ko’rinishda bo’lishi munkin. 

Kishining  ishga bo’lgan extiyoji turlicha bo’lishi munkin 

■yangi texnologiya yoki yangi uskunalar joriy qilishga qaratilgan; 

■ish tizmini o’zgartirishga qaratilgan; 

■huquqiy talablar ishlab chiqishga qaratilgan; 

■ko’nikma va malakalarni yangilab turishga qaratilgan; 

Ish uskunalar  xavfsiz va samarali foydalanish uchun uning to'g'ri ishlatilishi va 

saqlash qoidalariga qatiy amal qilish kerak. Ularni malum bir vaqtda texnik ko’rikdan 

xam o’tqazib turish inobatga olingan bo’lishi kerak. Texnik xizmat ko'rsatish miqdori 

ishlab  chiqaruvchining  ko'rsatmalariga  binoan  belgilanadi.  Shunga  qarab  ulardan 

foydalanish miqdori turiga bog'liq bo'ladi. Yuqori tezlikda, ishlatiladigan yuqori xavfli 

mashinalar juda oz talab qilinishi mumkin, oddiy qo'l vositasi uskunalaridan belkurak 

kabilar juda tez-tez talab qilinishi mumkin. 

Sog'liq va xavfsizlik xavfini oldini olish uchun muhofaza qilinishi kerak bo'lgan 

buyumlar haqida o'ylash uchun mo'ljallangan bir qator texnik metodlar.  

Ushbu metodlarni quyidagilarni o'z ichiga oladi: 

■  Planlashtirilgan  profilaktika    -  bu  detallar  va  sarf  almashtirish  yoki  komponent 

buzilish yoki vaqti-vaqti bilan zarur o'zgarishlar qilish ishlab chiqaruvchi tomonidan 

belgilanandi  va  avval  belgilanganlarni  xam  o'z  ichiga  oladi.  Avtomobillarda  odatda 

shu metotdan foydalaniladi.  

■Ahvoliga asoslangan xizmat  - bu muhim qismlar holatini monitoringi va aks holda 

sodir bo'lishi mumkin xavfni oldini olish uchun muljallangan, har doim zarur vaqtda 

amalga oshirni o'z ichiga oladi. 

■Bo’linishga asoslangan xizmat - xatolarimizni yoki uzilishlar ro'y bergan paytda bu 

metod amalga oshiriladi. Misol uchun, ortiqcha issiqlikni monitoring qurilma orqali 

aniqlash mumkin bo'lsa, u kutish xolatiga o’tib qolishi munkin va bunday xolatda 

odamlar uchun xavfli bo'lib qolishi munkin. Uni oldini olish uchun ta'mirlash amalga 

oshirish kerak deb xabar berilish kerak. 

Odamlarga  xavf  tug’ilishi  sog'liqni  saqlash  va  xavfsizlik  nuqtai  nazaridan, 

xizmat operatsion samaradorligi bilan, bog'liq emas. Bu texnik xizmat xavfsiz amalga 

oshirilishi mumkin unga ishonch hosil qilish muhim ahamiyatga ega.  

Bular quyidagilarni jalb etadi: 

■vakolatli yaxshi o'rgatilgan xizmatchi odamlar; 

■texnik  ishlar  amalga  oshirilishi  uchun    uskunalar  xavfsiz  amalga  oshirilmoqda. 

xizmat  ba'zan  kuzatish  va  keyinchalik  moslashtirish,  ularni  ta'mirlash  uchun  ichki 

narsalar  ketadi,  deb  ko'p  hollarda,  uskunalar  faoliyat  uchun  normal  kafolatlar  etarli 

bo'lmasligi mumkin. 

Uskunalar tashqaridan o'zgarishlar, qarash va kuzatish imkonini beruvchi ehtiyot 

choralar,  masalan,  tez-tez  uchrab  turishi  mumkin.  uskunalar  xavfsiz  qilish,  odatda, 

elektr  ta'minoti  uzilishi  va  keyin  esa  buzilishi  yoki  ish  vaqtida  boshlangan  vaqtida 

oldini olish talab qilinadi; 

■ishni  xavfsiz  tizimli  qilish  va  xavfsiz  uskunalar  texnik  vazifalarni  amalga  oshirish 

uchun  zarur  tartib  amalga  oshiriladi.  Bu  tez-tez  xavfsizlik  uchun  muhim  vazifalarni 

to'g'ridan  tog’ri  ketma-ketligini  amalga  oshirishda  va  barcha  zarur  xujatlarni  qabul 

qilish uchun ishonch hosil qilish; 

■odamlarga  xavfli  holatlarda  xizmat  ishlarini  bajarish  uchun  mavjud  bo'lgan  to'g'ri 

vositalari  va  xavfsizlik  uskunalar  misol  uchun    maxsus  yoritish  yoki  shamollatish 

uchun mo’ljallangan uskunalar talab qilinadi. 

Murakkab texnika  va  yuqori xavfli uskunalarni,  texnik jurnalini kerak bo'ladi 

va  xavfsiz  ishlashini  ta'minlash  uchun  yanada  qattiq  taftish  rejimini  talab  qilishi 

mumkin.  Uskunalar  vakolatli  shaxs  tomonidan  tekshiriladi  va  xavfsizlik  o'rnatish 

sharoitlari  uskunalari  muhim  xavfli  va  rivojlanayotgan  xavfli  vaziyatga  olib  kelishi 

mumkin bo’ladi, sabab bunaqa  sharoitda PUWER talab qilinadi. Bu holda vakolatli 

shaxs odatda bir xodim bo'ladi, lekin tashqi vakolatli shaxs ishlatiladigan holatlar ham 

bo'lishi mumkin. 

Qozonxonalar  va  havo  qabul  qiluvchi  qurilmalarni  tekshirish.  Bosim  tizimlari 

xavfsizlik  Nizomi  bo’yicha,  bosim  tarmoqlari  va  tizimlari  kelishilgan  holda,  sxema 

bo’yicha vakolatli shaxs tomonidan puxta ekspertizadan o’tkaziladi. Bu guvohnoma 

dasturlarida  ko’rsatiladi,  lekin  tez-tez  kichik  va  o'rta  ish  o'rinlari  uchraydi,  bu  bug' 

qozon, bosimli issiq suv zavodlari va havo qabul qilishni o'z ichiga oladi . 

Nizom  bo’yicha  joy  dizaynerlar  va  ishlab  chiqaruvchilarning  majburiyatlari 

ushbu  bo'limda  faqat  tarmoqlardan  foydalanishlari  ustidan  nazorat  o’tkazadi.  Ish 

beruvchi bug’qozonga havo qabul qilish bilan odatda, elektr energiyaga kompressor 

tushurishi kerak bo’ladi va bug ' qozonni bosimli issiq suv  va havo bilan ta'minlash 

kerak bo’ladi: 

■Bu 

to'g'ri 

yozilgan 

informatsion 

belgilar 

bilan 

belgilab 

boriladi; 

■uskunalarni 

to'g'ri 

o'rnatilganligiga 

ishonch 

xosil 

qilish; 

■ularni operatsion doirasida ishlatish; 

■vakolatli  shaxslar  tomonidan  sertifikatlangan  uskunalar  davriy  ko'rikdan  o'tkazish 

sxemasini ishlab chiqaruvchi tomonidan taqdim etiladigan, standart, bug 'qozonlari va 

havo qabul qiluvchi uskunalarning mavjud bo’lishi; 

■ vakolatli shaxs tomonidan uskunalar ko'rsatilgan muddat ichida yozilgan sxemaga 

muvofiq kelishi; 

■davriy 

ko'rikdan 

va 

hisobot 

ma'lumotlarning 

mos 

kelishi; 

■barcha 

malumotlarni 

xisobotda 

qayd 

etib 

borish; 

■ har qanday muhim xavfsizlik texnik xizmat hisobotida qayd etib borish.  

Bunday  hollarda  vakolatli  shaxslar  tomonidan,  odatda,  tashqi  taftish 

tashkilotdan  bir  mutaxassis  inspektor  etib  tayinlanadi.  Havfsiz  ish  joy  faoliyat 

elementlari  bilan  jihozlangan  bo'lishi  kerak  ish  asbobdan,  yoritilgan,  aniq  va  etarli 

belgilar  va  ogohlantirish  belgilari  bilan  ta'minlandi.  Bu  ish  uskunalar  barcha  turlari 

uchun amal qiladi va shu uskuna bilan qayd etiladi. 

Uskunalar 

samarali 

vositalar 

bilan 

ta'minlash 

kerak: 

■boshlang'ich 

yoki 

operatsion 

sharoitida 

muhim 

o'zgarish 

qilish;  

Uskuna 

nazorati 

quydagicha 

bo’lishi 

kerak: 

 - 

Uskuna 

operatsion 

pozitsiyada 

bo’lishi 

kerak 

 -  Uskunalarni  malum  bir  vaqtda  tehnik  ko’rikdan  o’tqazib  turish  kerak  

 - Harakati bir xil yo'nalishda harakat qilishini nazorat qilish 

- shakli va yo'nalishi rejimi bo'yicha farqlash 

-boshlash va tugatish tugmasi belgilarning aniq belgilangan bo`lishi 

 

■ 

uskunalar 

elementlari 

- 

dizayn 

xususiyatlari 

■ favqulodda xavf oldini olish uchun zaruriy to'xtatish. 

Bu operatorning har birini nazorat qilishi va bilish uchun oson bo’lishi, shunday 

qilib,  barcha  elementlari  ham,  aniq  ko'rinadigan  va  joylashtirilgan  bo'lishi  kerak. 

Belgilar aniq ko'ringan bo'lishi va ish joyida sharoitida shunday qolishi kerak. Bu faqat 

mo'ljallangan  nazoratini  amalga  oshirgandan  keyin  ish  uskunalardan  foydalanishni 

mumkin  bo'lishi  kerak.  Uskunalar,  shuningdek  boshlang'ich  uskunalar  oldin  ma'lum 

shart-sharoitlar  qondirish  uchun  nazorat  qilinadi  va  bir-biri  bilan  ketma-ketlikda 

bo'lishi  mumkin.  Shu  ketma-ketlikni  amalga  oshirilishini  nazorat  qilish  lozim. 

Ko'pchilik  holatlarda,  oddiygina  oldidan  yoqish  yoki  to’g’ridan-tog’ri  yoqish  yo'li 

bilangina uskunalar qayta ishga tushirish mumkin bo'ladi. 

Bunda tezlik, bosim yoki harorat sifatida ish sharoitlari uchun boshqa har qanday 

o'zgarish  uchun  mo'ljallangan  nazorat  yordamida  amalga  oshirilishi  lozim. 

Uskunalarni normal to'xtatish uchun harakat xavfsiz holatga olib kelinishi kerak. Ba'zi 

hollarda  zudlik  bilan  to'xtatish,  boshqa  xatarlarni  olib  kelishi  mumkin 

nazorat  ketma-ketlikda  bo'lishi  va  xavfsiz  yoki  operatsion  uskunalarni  olib  kelishi 

mumkin.  Bu  uskunalar  to'xtatilish  uchun  avval  xavfsizligini  taminlash  uchun  zarur 

ehtiyot  qismlar,  yaxshi  va  sifatli  extiyot  qismlar  kerak  bo’ladi.  Shuning  uchun  mos 

ravishda,  og'ir  sovutish  uskunlari  doimiy  ravishda  to’g’ri    ishlatish  uchun  to’g’ri 

to’xtatishni bilish kerak bo'ladi. 

Misol  uchun,  ayrim  hollarda,  gidravlik  tizimlarida  energiya  saqlanishi,  uning 

harakatini oldini olish uchun qoldiq gidravlik bosim halaqit qilmasligi lozim  bo'lishi 

kerak  bo’ladi.  Bu  barcha  saqlangan  energiyani  ajratish  uchun  mo'ljallangan  bo'lishi 

kerak qanchalik aylanishi, shunga bog’liq bo’ladi. 

Bu  favqulotda  stop  nazorati  favqulotda  holatlarda  yaniy  ishchilarning  xavfsizligiga 

ta'sir  ko'rsatishi  mumkin  bo'lgan  har  qanday  holatlarda  stop  tugmasi  bosilish  kerak. 

Favqulodda holat qayerda bo’lishidan qatiy nazar stop tugmasi bosilish kerak. Tegishli 

hollarda, bu tugmani bosishga ulgurmay qolish munkin, shuning uchun har bir nazorat 

nuqtasida va uskunalar atrofida boshqa joylarda favqulodda stop tugmasi bo'lishi kerak 

Favqulodda  stop  tugmalarini  osongina  farqlash  alohida  ahamiyat  kasb  etdi. 

Ularni  rangi  odatda  qizil  rangda  bo’ladi  va  foydalanilgandan  keyin  qayta  tekshirish 

kerak. Stop tugmalari nato'g'ri yoki xavfsizlik kaliti ham hisoblanadi. 

Sog'liqni  saqlash  va  xavfsizlik  (belgi  va  uzatish)  Nizomga    muvofiq  bo'lishi 

kerak.  Mazmuniga  ko’ra  bazi  uskunalar  shuningdek  nazorat  xavflar  tog’risidagi 

belgilar  bilan  belgilangan  bo'lishi  kerak.  Ogohlantirishlar  yoki  ogohlantirish 

qurilmalar,  masalan,  biron-bir  xavf  hatar  tug’ilganda  darhol  xabar  berishi    yoki 

odamlarni ogohlantirish uchun ayrim hollarda turli xil ovozlar chiqarish munkin. 

Ish  uskunalardan  foydalanuvchilar  uchun    Sog'liqni  saqlash  va  xavfsizlik 

qoidalarga binoan xodimlar uchun qo`yiladigan talablar: 

■ o'zlari va boshqalar uchun oqilona g'amxo'rlikka ta'sir ko'rsatishi mumkin;  

■Ish beruvchi bilan hamkorlik 

Nizomning  ko'rsatmasiga  binoan  xodimlardan  uskunalardan  to'g'ri  foydalanish  talab 

qilinadi. Ularda shuningdek, xavfli  vaziyatlarda kamchiliklar bo’lmasligi kerak. O'z-

o'zi bilan band bo'lgan foydalanuvchilar va ish beruvchi xodimlar o’rtrasida o'xshash 

vazifalar  bor.  Xodimlarni  ish  vositalari  bilan  ta'minlashda  ish  beruvchi  ham  ishchi 

uskunalarga mos kelishi kerak. 

 

8.2 Xavfsizlikni ta’minlash usullari va vositalari;

 

 

      

Har  qanday  ishlab  chiqarish  sohasida  etkazib  beriladigan  barcha  turdagi 

mashina,  agregat,  mexanizm  va  uskunalar  baxtsiz  hodisalarning  oldini  oladigan 

zamonaviy himoya vositalari bilan jihozlanadi. Ishlab chiqarish jarayonida, uskuna va 

mashinalarga  xizmat  ko’rsatishda  mehnat  xavfsizlik  quyidagi  vositalar  yordamida 

amalga oshiriladi: 

 

- to’siq; 

 

- tormoz,  

 

- blokirovka; 

 

- saqlash uskunalari; 

 

-signalizatsiya; 

 

-shaxsiy himoyalanish vositalari         

To’siq  vositalari.  Xavfli  hududlarni  himoyalash  uchun  oddiy,  ishonchli  va 

arzon to’siq uskunalar keng qo’lllaniladi. To’siqlar doimiy yoki vaqtinchalik bo’lishi 

mumkin.  Masalan,  traktor  orqa  ko’prigining  tasmali  uzatmalar  qutisining  korpuslari 

doimiy  to’suvchi  uskunalardir.  Doimiy  to’siqlarning  afzalligi  shundaki,  agregat 

ishlayotganda  ishchi  xavfli  hududga  kira  olmaydi.  Doimiy  to’siqlar  siljuvchan  va 

qo’zgalmas  bo’ladi.  Siljuvchan  to’siqlarni  olib  qo’yish  yoki  chekkaga  surib  qo’yish 

mumkin.  Vaqtinchalik  to’siqlar  korxona,  sex,  hudud  hududdagi  ishlarni  bajarish 

vaqtida  ishlatiladi.  Ularga  misol  sifatida  muhofaza  ekranlari,  metall  щitlar,  parda  va 

boshqalarni  keltirish  mumkin.  Sexda  payvandlash  ishlarini  bajarishda  atrofdagilarni 

elektr yoyning ravshan sho’lasi ta’siridan muhofaza qilishda, qurilish maydonchalari, 

xandaqlarni to’sishda, boshqa yer ishlarini bajarishda vaqtinchalik to’siqlar ishlatiladi. 

Himoya to’siqlari panjara to’rlardan iborat. Agar mexanizm ishini ko’z bilan kuzatib 

turish zarur bo’lsa, bunday hollarda to’siq shaffof material (organik shisha, selluloid 

va  boshq,)  dan  tayyorlanadi.  Bundan  tashqari  mexanizm  va  mashinalarning 

harakatlanuvchi  uzatmalarida  yechiluvchan  himoya  to’siqlardan  ham  keng 

foydalanadilar.  

 

 

 

8.1-rasm. Himoya to’siqlari turlari 

a) doimiy yoppasiga to’siq ; b) metall to’rli yechiluvchan to’siq