“Moddalarning eruvchanligi. Eritmalar” dars ishlanmasi Dars maqsadi:  Ta`limiy

Dars turi: yangi bilimlarni shakllantiruvchi 

Dars metodi: interfaol 

Dars borisi: 

I. 

Tashkiliy qism 

II. 

Uyga vazifa so`rash 

III. 

O`tgan mavzu yakuni 

IV. 

Yangi mavzu bayoni 

  

O`qituvchi 

 

Eritmalar - hayotimizda muhim rol o'ynaydi, har birimiz kundalik 

hayotda ham, ishda ham doimo ularga duch kelamiz. Darhaqiqat, inson tanasida 

turli moddalar mavjud. Keling, hal qilishning o'ziga xos xususiyatlarini, 

shuningdek ulardagi turli xil moddalarning xossalarini ko'rib chiqaylik.( 1-ilova)  

O`quvchilar darsni o`rganish uchun maqsad qo'yadilar. 

“Eritma” terminini tushuntirish: 1) eritmani aniqlash, 2) eritmaning asosiy 

xususiyat va belgilari, nimani eritma deb atash mumkin, eritma tarkibi. 

Eritmalar — nisbiy miqdorlari keng oraliqda oʻzgarishi mumkin boʻlgan 2. va 

undan ortiq komponent (tarkibiy qism)lardan tashkil topgan qattiq yoki suyuq 

gomogen sistemalar.

 

---

1.   

 Har qanday eritma erigan modda va erituvchidan iborat; undagi molekula 

yoki ionlar baravar tarqalgan boʻladi. Eritmada erituvchi bilan erigan 

moddalarni bir-biridan farqlash zarur. Odatda, erituvchi sifatida sof holda 

ham, eritmada ham agregat holati oʻzgarmagan modda olinadi. Masalan, 

biror tuzning suvdagi eritmasidagi erituvchi suv. Agar 2 modda bir-birida 

erigunicha suyuq agregat holatda boʻlsa, eritmada miqdori koʻproq 

komponent erituvchi sifatida qabul qilinadi. Suv bilan spirt eritmasida bu 

moddalarning qaysi biri eritmada moʻlroq boʻlsa, shuni erituvchi deb 

olinadi. Eritma tarkibining bir xilligi ularni kimyoviy moddalarga 

yaqinlashtiradi. Baʼzi moddalar erituvchilarda eriganida issiqlik ajralishi 

yoki yutilishi ular orasida kimyoviy taʼsir mavjudligiga dalil boʻladi. Eritma 

tarkibining oʻzgarib turishi ularning kimyoviy birikmalardan farq qilishini 

koʻrsatadi 

 

2. 

Asosiy xususiyati – oddiy fizikaviy usullar – sovutish, qizdirish, bug`latish 

orqali eritmani tarkibiy qismlarga ajratish mumkin

.  

3.  Eritmalarga gomogen aralashmalar (o`quvchilar misollar keltirishadi) va 

o'zgaruvchan tarkibli  kimyoviy birikmalari sifatida qaraladi. Temir va 

oltingugurt reaksiyasida , temir (II) sulfid FeS

x

   hosil bo'lib, ushbu 

reaksiyada hosil bo'lgan modda tarkibiga reaksiya sharoitlariga bog'liq va , 

0.98 

turadi. 

O`quvchilar  reaksiya tenglamasini yozadilar: 

Fe + Х S ––> FeS

х

  qattiq eritma. 

Hamma eritmalar erituvchi va eruvchi komponentlaridan iborat bo`ladi  

Ko'pincha eritma ikki komponenti deb hisoblansa, eritma tayyorlash uchun massa 

yoki hajmi ko'proq olinadigan modda erituvchidir deyiladi.  

-Bu fikr to`g`rimi?( o`quvchilar o`z fikrlarini bildirishadi. 

 Mana misol: Agar siz 500 ml aseton va 10 ml spirtli eritmani tayyorlashni 

istasangiz,  erituvchi va erigan modda nima? (Spirt – erigan modda va aseton 

erituvchi  hisoblanadi).  

Yana bir misol: (98 ml spirt va 2 ml suv, erigan modda nima?) SUV - har doim 

erituvchi bo`ladi. 

Eritmalarning agregat holatiga ko`ra necha xil bo`ladi? (o`quvchilar javob 

berishadi - doskada sxemalar tuzishqadi) 

Eritmalar : 

1. Suyuq : 



 

 Ikki suyuqlikning eritmasi 



 

• suyuq va gazli moddlar eritmalari 



 

• suyuq va qattiq moddalar eritmalari. 

---

2. Qattiq: 



 

• Qattiq moddalarning eritmalari 



 

• Gazning qattiq moddadagi eritmalari. 

.

 Sinfga  v

azifa : har bir  eritma turiga misollar keltirish  va Venn diagrammasi 

orqali taqqoslash( juftlikda ishlash).