Mavzu: ттм асосидаги ва-эмас мантикий элементини тадкик этиш

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI

"Kompyuter injiniring " Fakulteti talabasi

Narzillayev Javohirning

13-Labaratorya ishi



Mavzu: ТТМ АСОСИДАГИ ВА-ЭМАС МАНТИКИЙ ЭЛЕМЕНТИНИ ТАДКИК ЭТИШ.

Транзистор – транзисторли мантиқ (ТТМ) элементлар кенг тарқалган ва кўп ишлаб чиқариладиган РИС ҳисобланади. Содда инверторли ТТМ схемаси

Мураккаб инверторли ТТМ МЕ схемаси.

Резистор Р4 ток чеклагичи бўлиб, у чинқиш тасодифан умумий нуқтага уланганда ўзаро кетма – кет уланган ВТ2 транзистор ва ВД диод орқали оқиб ўтувчи ток қиймати ортиб кетишидан ҳимоялайди. Бошқа томондан, чиқиш каскадининг қайта уланиш вақтида, яъни ВТ2 транзистор энди очилаётган, ВТ3 транзистор эса ҳали беркилиб улгурмаган вақт моментида кучли қисқа импулслар пайдо бўлиши олдини олади. Элемент қайта уланиш вақтида юклама сиғими СЮ тўйинган ВТ3 транзисторнинг кичик қаршилиги орқали разрядланади. Бу билан элементнинг юқори тезкорлиги таъминланади.
Рақамли техникада иккита ҳолатга эга бўлган, нол ва бир ёки “рост” ва “ёлғон” сўзлари билан ифодаланадиган схемалар қўлланилади. Бирор сонларни қайта ишлаш ёки эслаб қолиш талаб қилинса, улар бир ва нолларнинг маълум комбинатсияси кўринишида ифодаланади. У ҳолда рақамли қурилмалар ишини таърифлаш учун махсус математик аппарат лозим бўлади. Бундай математик аппарат Бул алгебраси ёки Бул – мантиқи деб аталади. Уни ирланд олими Д. Бул ишлаб чиққан.
Умумий ҳолда, мантиқий ифодалар ҳар бири 0 ёки 1 қиймат олувчи х₁, х₂, х₃, …х_н мантиқий ўзгарувчилар (аргументлар)нинг функцияси ҳисобланади. Агар мантиқий ўзгарувчилар сони н бўлса, у ҳолда 0 ва 1 лар ёрдамида 2^н та комбинатсия ҳосил қилиш мумкин. Масалан, n=1 бўлса: х=0 ва х=1; n=2 бўлса: х₁х₂=00,01,10,11 бўлади. Ҳар бир ўзгарувчилар мажмуи учун у 0 ёки 1 қиймат олиши мумкин. Шунинг учун n та ўзгарувчини та турли мантиқий функцияларга ўзгартириш мумкин, масалан, n=2 бўлса 16, n=3 бўлса 256, n=4 бўлса 65536 функция.
n ўзгарувчининг рухсат этилган барча мантиқий функцияларини учта асосий амал ёрдамида ҳосил қилиш мумкин:
- мантиқий инкор (инверсия, эМАС амали), мос ўзгарувчи устига “–” белги қўйиш билан амалга оширилади;
- мантиқий қўшиш (дизъюнксия, ЁКИ амали), “+” белги қўйиш билан амалга оширилади;
- мантиқий кўпайтириш (конъюнксия, ҲАМ амали), “·” белги қўйиш билан амалга оширилади.
Ифодалар эквивалентлигини ифодалаш учун “=” белгиси қўйилади.
Мантиқий функциялар ва амаллар турли ифодаланиш шаклларига эга бўлишлари мумкин: алгебраик, жадвал, сўз билан ва шартли график (схемаларда). Мантиқий функцияларни бериш учун мумкин бўлган аргументлар мажмуидан талаб қилинаётган мантиқий функция қийматини бериш етарли. Функция қийматларини ифодаловчи жадвал ҳақиқийлик жадвали деб аталади.
2.1, 2.2 ва 2.3 – жадвалларда иккита ўзгарувчи х₁, х₂ учун мантиқий амалларнинг алгебраик ва жадвал ифодаси келтирилган.