|
Mavzu: Sirka kislotasini ishlatish bo’yicha hisoblar.
Reja:
1. Sirka kislotasining haqida qisqacha ma’lumotlar.
2. Sirka kislotasining konserva sanoatidagi ahamiyati va ro’li.
3. Sirka kislotasi va sirka essentsiyasi haqida misollar va masalalar yechish
4. Xulosa qismi .
5. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
Sirka kislota (metankarbon kislota), CH3COOH — o'tkir hidli, rangsiz, nordon, bir asosli karbon kislota.
Suvsiz (aniqrog'i 98— 99% li). Sirka kislota muzga o'xshaganligi uchun "muz" kislota deb xam ataladi. Suyuqlanish temperaturasi 16,75%, qaynash temperaturasi 118,1°, zichligi 1055 kg/m³ (15°da).
Suv, spirt, efir va benzolda yaxshi eriydi, uglerod sulfidna erimaydi. Sirka kislota — insoniyatga qadimdan maʼlum boʻlgan kislotalardan (vino achiganda sirka holida hosil boʻladi). Atsetaldegidnn oksidlab olinadi. Sirka kislota turli sohalarda, mas, atsetilsellyuloza, plastmassa, sirka angidrid, organik erituvchilar, insektitsidlar, farmatsevtik preparatlar (aspirin, fenatsetin), atseton, sintetik boʻyagichlar va gazlamalarni boʻyashda ishlatiladi. Sirka kislota bugʻlari nafas yoʻllari shilliq pardasini yalligʻlantiradi. 30% dan ortiq konsentratsiyali sirka kislota terini kuydiradi.
Kundalik foydalanishda sirka kislotasi deb ham ataladigan sirka kislotasining kimyoviy nomi etanoik kislotadir. Sirka kislotasidan foydalanish maydonining kengayishi ushbu kislota turini boshqa kimyoviy kislotalardan yoki kimyoviy moddalardan ajratib olishga sabab bo’ldi.
Kimyoviy formulasi CH3COOH bo’lgan sirka kislotasi organik kislotaning bir turi. Karboksil kislota turlaridan biri bo’lgan sirka kislotasi bu kislota turlarining eng kichiklaridan biri hisoblanadi. Karboksil kislotalarning eng kichigi chumoli kislotasi.
Shuningdek, sintetik usulda sanoatda biologik kislota bo’lgan sirka kislotasini ishlab chiqarish mumkin. Tabiiy ravishda ishlab chiqarilgan sirka kislotalari odatda uglevodlarning oksidlanishidan hosil bo’ladi.
Yuqorida aytib o’tganimizdek, sirka kislotasi, shuningdek, kundalik foydalanishda sirka kislotasi yoki uksus deb ham ataladi, bu organik birikma holidadur.
Sof sirka kislotalari o’tkir hidga ega va odatda rangsiz yoki juda och rangga ega. Qaynatish nuqtalari 118 C, muzlash nuqtalari -16,7 C. Sirka kislotalari terini va metallarni ko’chirishi mumkin. Shu bilan birga, suvni o’ziga tortadigan biologik kislota bo’lgan sirka kislotasini kerakli nisbatda suv bilan aralashtirish mumkin. Sirka kislotasi sabzavot, meva, baliq marinadlari hamda baliq gazak konservalari ishlab chiqarishda qo’llanadi. Sirka kislotasi sirka essensiyasi, spirt yoki meva sirkasi ko’rinishida
ham ishlatiladi.
Kimyoviy sof sirka kislotasi past haroratda kristall holatida bo’ladi va muz holidagi sirka kislotasi deb ataladi.U suvda xohlagan nisbatda 16,7 C haroratda eriydi. Sirka kislotasi suvdagi eritmasi o’z xususiyatlariga ega. 78-80% -li eritmasi 20 C haroratda 1,070 g/sm3 zichlikka ega. Bu eng yuqori zichlikdir. Kontsentratsiyasi kamroq yoki ko’proq eritma kamroq zichlikka ega. Uning bu xususiyatiga qarab amalda qanday kislota ekanligi haqida mulohaza yuritiladi.
Masalan, agar o’tkir kislotaga ozroq suv qo’shilsayu uning zichligi oshsa unda kislota 78% - lidan yuqori, zichligi kamaysa u holda kislota 78% -lidan pastroq bo’ladi. Sirka kislotasining kontsentratsiya va zichligi orasidagi bog’liqlik keltirilgan. Turli konserva ishlab chiqarilganda turli sirka kontsentratsiyasiga ega
suyuqlik (bankaga quyiladigan), sous, marinad ishlatiladi.
Konservada kislotalilik standartga javob berishi uchun suyuqlikka qancha sirka essensiyasi yoki sirka solinishini hisoblash uchun maxsus formula chiqaramiz. Quyidagi belgilarni qabul qilamiz:
Y- 100 kg suyuqlikka qo’shiladigan sirka essetsiyasi yoki sirka;
N – bankadagi konserva massa netosi, kg;
S – qadoqlashda suyuqlik miqdori, massa nettoda %;
– standart yoki texnik shart bo’yicha konservadagi sirka kislotasi miqdori %; – essentsiya yoki sirka tarkibidagi sirka kislotasi miqdori, %.
Avval bankada qancha 100% -li sirka kislotasi miqdori bo’lishi kerakligini topamiz: kg. % - miqdorda sirka kislotali qancha essentsiya yoki sirka kerakligini topish uchun: , yoki kg. formulalar misol bo’la oladi. Bir bankadagi suyuqlikda shuncha sirka kislotasi bo’lishi kerak, ya’ni massada kg. Bu ifodadan 100 kg suyuqlikda qancha sirka bo’lishi kerakligini topish qiyin masala emas. - Y – 100
Y= 100 * kg, (63)
Do'stlaringiz bilan baham: |
