Mavzu: Qat’iymas mantiqiy xulosaga asoslangan “Fuzzy” boshqaruv tizimlarining “bilimlarni bazasini” qurish usullari. Reja: 1

O’ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI
NAMANGAN MUHANDISLIK-QURILISH INSTITUTI
«Sanoatni axborotlashtirish» fakultеti
«Informatika va axborot tеxnologiyalari» kafеdrasi
“Intellektual boshqarish nazariyasi” fanidan

MUSTAQIL ISHI
Bajardi: 15-IAT-18 guruhi talabasi
Ergashev Ibrohimjon
Qabul qildi: dots. S.Hoshimov
Namangan-2021

Mavzu: Qat’iymas mantiqiy xulosaga asoslangan “Fuzzy” boshqaruv tizimlarining “bilimlarni bazasini” qurish usullari. Reja:

1. Kirish 2. Bilimlarni taqdim etish usullari. 3. Bilimlarni ajratib olish metodlarni tasniflash. 4. Bilimni egallash bosqichlari 5. Xulosa 6. Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish Intellektual informatsion tizimlarda bilim - bu ob'yektning amaliy faoliyati va professional tajriba asosida olingan qonuniyati hisoblanib, mutaxassislarni ushbu yo‘nalish sohasida masalalarni yechaolishligi, ya’ni strukturalangan ma’lumotlar yig‘indisi hisoblanadi va mantiqiy javob bera oladigan ma’lumotlardir. Shuni aytish kerakki, ETni qurishdagi eng murakkab masalalardan biri bilimlar bazasi tizimini qurish va uni to‘ldirish hisoblanadi. Bu ikki bosqich o‘zaro yo‘nalishli (bir biriga bog‘liq), ikkinchi bosqichdan birinchi bosqichga o‘tish mumkin, shu bilan birga, ekspertdan olingan bilim boshlangich BBga mos tushmasligi mumkin. U faqat faktlar, tavsiflangan muammolar maydoni, shuningdek, bu faktlarni o‘zaro aloqasidan iborat. Bilimlar bazasi markazida qoidalar joylashadi.

Bilimlar bazasi - bu ETning soxa bilimidan iborat qismidir. Sun’iy intelekt va kognitiv psixologiya bo‘yicha ko‘plab mutaxassislar intelektning asosiy xususiyati - inson ongida barcha tushunchalarning ma’lum tarmoq yordamida birlashganlgi deb hisbolaydi. Shuning uchun bilimlar bazasida faqatgina atamalar emas balki ensiklopediya - atamalar izohi va ularning bir-biri bilan bog‘lanishi muhimdir. Ushbu jarayonda bilimlar muhandisi oldidagi asosiy muammolardan biri suhbu bog‘lanishni o‘rnatishdir. ekspert va muhandis ish jarayonida kognitiv psixologiya natijalariga mos keluvchi tushunchalar iyerarxiyasini yaratishdan iboratdir.

Bilimlarni taqdim etish usullari ETni asosini Feygenbaum, S. Osuga, R. Forsaytlar qo‘yishgan. Ekspert tizimi uning qismlari bilan o‘zining uzviy bog‘liqligini ko‘rsatadi: • Bilimlar bazasi - BB; • Mantiq chiqarish mashinasi - MChM; • Ifodalash ichki tizimi - IIT; • Bilimlar bazasi tahrirlagichi; • Bilimlarni egallash (o‘rganish) moduli.

1 rasm. Bilimni egallash jarayoni.
2 rasm. Metodlarni tasniflanishi

2 rasmda ko‘rinib turibdiki, tasniflashda asosiy printsip bilim manbaasiga bog‘liq. Kommunikativ uslub bilimlarning jonli manbaasi ekspert bilan, tekstologik uslublar esa xujjat, hisobot, darsliklar maxsus adabiyotlar kabi bilimlar manbaasiga bog‘liq. Yuqori bosqichda bu guruhlarga tasniflanishi ularning qarama-qarshiligi hisobga olinmagan, odatda muhandis bu uslublarning kombinatsiyasidan foydalanadi, masala, avval adabiyotlarni o‘rganadi, keyin ekspert bilan munozaralashadi yoki teskari. O‘z navbatida, kommunikativ metodlarni ikkiga bo‘lish mumkin: faol va nofaol. Nofaol metod orqali bilimlarni ajratib olishda asosiy rolni ekspert bajaradi, bilimlar bo‘yicha muhandis esa ekspertning real ish jarayonida tadbiq etgan qoida va uslublarini qayd etib boradi yoki ekspert tomonidan kerakli deb baholanganlarnigini yozib oladi.

Ekspertdan bilimni olish va uni qulay shakldagi tuzilmaga keltirish ET qurishdagi eng muhim masalalardan biridir. Bugungi kunda bu masalani hal etishda mukammal avtomatlashgan vosita mavjud emas. Bilimlar muhandisi oylab uni davom etadigan tizimli intervyular jarayonida ekspertdan oladi. Intervyu - shunchaki suhbat emas, ekspert ayni sohadagi muammoni qanday hal etishini kuzatish hamdir. Unga “eshitga fikrlar protokoli” yordam beradi. Jadvalda ekspertan bilimlarni olish metodlari berilgan. Tajribali bilimlar muhandisi o‘z gipotezalarini ekspert fikrlari asosida rivojlantiradi va ularni aniqligi hamda to‘g‘riligini tekshiradi. Bunda bilimlarni ekspertdan olishning bir necha bosqichlari mavjud:

Bilimni egallash bosqichlari.

Hozirgi kunda bilimlarni olishning avtomatlashgantizimi mavjud emas. Turli strategiyalarni qo‘llash orqali ekspertdan intervyu olish metodilari TEIRESIAS timini qurish jarayonida ishlatilgan (1984). Bular yordamida avtomatik intervyu olish imkoniyatlari tadqiq etilmoqda. KRIPTON tizimi (1987) da bilimlarni olishda 2 ta manbaa qo‘llaniladi: ekspert va xujjatlar. ekspertdan bilimlarni olishda intervyu metodi, xujatdan olishda esa protokollashgan tahlil metodi qo‘llaniladi, lekin bunda xujjat, kitob yoki yo‘riqnomada bilimlar yaxshi tizimlashgan bo‘lishi kerak.

Xulosa Intellektual tizimlar fanini o‘rganish natijasida men ko’pgina bilim, malaka va ko‘nikmaga ega bo‘ldim. Men ushbu mustaqil ishida Intellektual informatsion tizimlarda bilim tushunchasini o’rganib chiqdim, Xulosa o’rnida shuni aytish joizki, Bilimlar bazasi qandaydir mantiqiy xulosaga olib keladigan yo‘lni aniqlash uchun qo‘llanilishi kerak. Har qanday ob'yektlarni va uning atrofidagilarni bilim bazasi modeli shaklida ko‘rish, ya’ni noaniq va to‘liq bo‘lmagan ma’lumotlar paytida to‘g‘ri xulosa chiqarish kerak bo’ladi.

Foydalanilgan adabiyotlar * Intellektual boshqarish nazariyasi * Hozir.org * Ziyonet.com