Kinematika mexanik harakat. Moddiy nuqta, trayektoriya, ko‘chish, yo‘l tushunchalari

---

KINEMATIKA 
1. Mexanik harakat. Moddiy nuqta, trayektoriya, ko‘chish, yo‘l tushunchalari 
 
Vaqt o‘tishi bilan jismning fazodagi vaziyatini boshqa jismlarga nisbatan 
o‘zgarishiga mexanik harakat deyiladi.
Mexanikaning, 
shu 
jumladan 
kinematikaning asosiy vazifasi harakat qilayotgan jismning istalgan paytdagi 
vaziyatini (o‘rnini) aniqlashdan iborat. Kinematikada jismning harakati, bu harakatni 
yuzaga keltiruvchi sabablar hisobga olinmagan holda o‘rganiladi. 
Jismning mexanik harakatini o‘rganishda absolyut (mutloq) qattiq jism va 
moddiy nuqta kabi tushunchalaridan foydalaniladi. Harakati o‘rganilayotgan 
sharoitda, jismning shakli va o‘lchami o‘zgarishsiz qolsa, bunday jismga 
absolyut 
qattiq jism
deb ataladi. Shuningdek, ko‘p hollarda harakat qilayotgan jismning 
o‘ichamlari hisobga olinmaydi. Masatan, Toshkentdan biror tezlik bilan Samarqand 
shahriga jo‘nagan avtomobilning ikki soatdan keyingi o‘rnini aniqlashda 
avtomobilning o‘lchami hisobga olinmaydi. Chunki, avtomobilning o‘lchami uning 
ikki soat davomida bosib o‘tgan masofasiga nisbatan hisobga olinmas darajada 
kichik. Harakati o‘rganilayotgan jism o‘lchamining kattaligi va shakli kuzatilayotgan 
sharoitda hech qanday ahamiyatga ega bo‘lmasa, bunday jismga 
moddiy nuqta
deb 
aytiladi. Yuqorida keltirgan misolimizdagi avtomobil harakatini moddiy nuqtaning 
harakati deb qarash mumkin. Jismning mexanik harakati davomida uning ikkita 
nuqtasini tutashtiruvchi to‘g‘ri chiziq kesmasi o‘z-o‘ziga parallel ko‘chsa, jismning 
bunday harakatiga 
ilgarilanma harakat
deyiladi. To‘g‘ri yo‘lda ketayotgan 
mashinaning harakatini ilgarilanma harakat deb qarash mumkin. Moddiy nuqtaning 
harakatini o‘rganishga yordam beradigan ba'zi (trayektoriya, ko‘chish, yo‘l kabi) 
kattaliklar bilan tanishaylik.