Mavzu: neyrolingvistik dasturlashtirish texnologiyasi

---

1 
6-MAVZU: NEYROLINGVISTIK DASTURLASHTIRISH 
TEXNOLOGIYASI 
Reja: 
1. Neyrolingvistik dasturlashtirish – aloqa va shaxsiy faollik 
jarayonini o‘rganuvchi texnologiya sifatida. 
2. Neyrolingvistik dasturlashtirish texnologiyasining ta'lim 
jarayonida qo‘llanilishi. 
3. Neyrolingvistik dasturlashtirishning ayrim usul va texnikalari. 
Professor Jon Grinder tomonidan Santa Kruz universitetida kashf 
etilgan. Richard Bandler va Jon Grinderlarga ko‘ra, inson bu tizimli tarkib 
topgan, nevrologik jarayonlar 
(“neuro”)
, 
til 
(“linguistic”)
hamda 
o‘rganilgan xulq-atvor (bixevioristik strategiyalar)ning o‘zaro bog‘langan 
butun tizimdir. NLDga oid ko‘plab ta'riflar mavjud. Adabiy jihatdan NLD 

---

2 
“a'lo darajadagi kommunikativ san'at”, Diltga ko‘ra (1980) “subyektiv 
tajribaning strukturaviy ta'limi” kabi ta'riflanadi.
Shaxsdagi o‘zgarish va rivojlanishni o‘rganuvchi usul bo‘lib, NLD 
patalogik yo‘naltirilgan usul emas, balki o‘suvchi yo‘naltirilgan usul 
hisoblanadi. Neyrolingvistik dasturlashtirish insonlar o‘ta yaratuvchan va 
ijodkor, ular uchun eng muhim konstruktor holatlarda insonlar dunyoda 
mavjud ranglar bilan emas, balki o‘zlari tushungan va anglagan holda 
muayyan hodisani idrok qiladilar va shunday “ko‘radilar”. Korzibiskiy 
(1941) buni “chegarasiz xarita” deb ta'riflaydi. NLDda tajribalar 
mundarijasiga emas, balki muayyan hodisa yoki predmetni tushunish 
strukturasiga e'tibor berish kerakligi ta'kidlanadi (Bandler and Grinder 
1975). Dilt va de Loziers (2000) fikricha, NLD uch qatlam: 
epistemologiya, metodologiya va texnologiya yoki tajribalar “to‘plami” 
kabilarning o‘zaro bog‘lanmasidir. NLD uning kashfiyotchilari 
ta'kidlaganidek, “kichraytirilgan nusxa” metodologiyasi sifatida tanildi. 
Garchi, NLD ko‘pincha amaliyotda hosil qilingan shakllar to‘plami,
buyum va texnikalarga oid texnologiya sifatida tanilgan bo‘lsa-da, aslida 
bu insonlar qanday qilib ma'lumotni tushunishi, qanday ma'no sxemasini 
hosil qilishi, natijani mahorat bilan izohlay olishi sifatida tushuniladi. 
NLD metodologiyasi ortida epistemiologik nuqtai nazar, boshqacha qilib 
aytganda, biz idrok qilgan, bilgan va o‘rgangan jarayonlar haqidagi 
nazariya yotadi. NLDga oid adabiyotlarda, u nazariya sifatida emas, balki 
mantiqan bir-biriga uzviy bog‘langan prinsiplar ekanligi aniqlanadi. 
Insoniyatga yangi ta'lim mafkurasi, yangicha uslubdagi fanlararo 
aloqadorlik va inson rivojlanishining innovatsion dasturlarini ishlab 
chiqish zarur. Neyrolingvistika fani nuqtai nazaridan bir qator hodisalar 

---

3 
o‘zining odatiy murakkabliklar, individual kamchiliklar, salbiy va 
g‘ayritabiiy xususiyatlari maqomidan ajralib muhim va tipik qonuniyatlar 
ko‘rinishiga ega bo‘ladi va ularning kelib chiqish mohiyati talaba 
xarakterining o‘ziga xosliklariga emas, bosh miya fiziologiyasining turli 
tiplariga tegishli hisoblanadi. Aynan shu holat bir qator neyrofanlar: 
neyroanotomiya, 
neyromorfologiya, 
neyrobiologiya, 
neyropsixologiyaning yutuqlarini o‘zida mujassam etuvchi neyrofanlar – 
neyropedagogika va neyrolingvistikaning paydo bo‘lishiga turtki bo‘ldi. 
Talaba shaxsiga neyrolingvistik nuqtai nazardan yondashgan holda ta'lim 
berish boshqa pedagogik voqyeliklardan qator o‘ziga xos afzalliklariga 
ega bo‘lib, ma'naviy madaniyatni rivojlantirish nafaqat talabaning 
intellektual taraqqiyot darajasi, balki, uning individual imkoniyatlarini 
to‘liq ro‘yobga chiqarishni taqozo etadi. Bu esa o‘z navbatida bolaga 
rivojlanish 
uchun 
mavjud 
salohiyatdan 
to‘laqonli 
foydalanish 
imkoniyatini beradi hamda uning ijtimoiy-lashuvi yo‘lidagi sun'iy 
to‘siqlarni bartaraf etadi. Talabaning bosh miyasi tarkibiy tuzilishining 
o‘ziga xosliklarini tadqiq etuvchi neyrofanlar o‘qituvchilarni ta'lim 
muammosiga yangicha nazar tashlashga, odatiy tushunchalardan voz 
kechish va tafakkur turlarini o‘rganish asosida yangi pedagogik 
texnologiyalarni yaratishga o‘z ijodiy hissalarini qo‘shishga safarbar 
etadi. Tafakkur jarayoni inson ongining yuksak bosqichi hisoblanadi. 
Talabaning tafakkuri intellektual faoliyatning eng murakkab va yuksak 
shakli sifatida psixologiya va neyrofiziologiyaning tadqiqot predmeti 
bo‘lib xizmat qiladi. Neyropsixolog yoki biolog nuqtai nazarida tafakkur 
– bu neyronlar guruhining faollashuvidir. So‘nggi paytlarda jahon 
miqyosida ta'lim va tarbiya jarayonlari masalalarini talabaning bosh 

---

4 
miyasi tuzilishining o‘ziga xosliklari bilan bog‘lovchi ilmiy 
yo‘nalishlar:neyropsixologiya, 
neyrolingvistika 
yoki 
neyropsixolingvistika,psixolingvistika kabi yo‘nalishlar jadal sur'atlar 
bilan rivojlanmoqda. Amerikalik neyropsixologlar XX asrning 90-
yillarini «miya o‘n yilligi» deb atadilar va shu yo‘sinda pedagoglarning 
mazkur mavzuga nisbatan e'tiborini alohida ta'kidlab o‘tdilar. Amerikalik 
neyropsixologlar tomonidan berilgan ko‘rsatmalarda ta'kidlanishicha, 
o‘qituvchi ta'lim oluvchi-larni turli shakl va mazmunga ega bo‘lgan 
o‘quvbilish faoliyatiga jalb etish, turli ta'lim metodlari va usullarini 
qo‘llashning keng imkoniyatlaridan foydalanishi zarur. Ayni paytda ular 
bosh miyani bir paytning o‘zida bir qancha vazifalarni o‘tayotgan 
“parallel protsessor” deb atashadi – miyaga nisbatan haddan ziyod ko‘p 
yuklama ham, buning aksi hisoblanuvchi yetarli bo‘lmagan yuklama ham 
bosh miya rivojlanishiga salbiy ta'sir o‘tkazishi mumkin. Pedagogikada 
neyrofanlar ma'lumotlaridan foydalanish zaruriyati to‘g‘risidagi fikrlar 
olimlar tomonidan anchadan buyon ilgari surilmoqda, ammo pedagogik 
amaliyotda neyropsixologiya va neyrobiologiya fanlarining yutuqlaridan 
keng ma'noda foydalanish imkoniyati XX asrning oxirlarida paydo bo‘ldi. 
Bosh miya tuzilishi va tafakkur jarayonlarining o‘ziga xosliklari orasidagi 
aloqa jahon bo‘ylab qariyb yigirmadan ortiq mamlakatlar tadqiqotchi 
olimlarining ilmiy izlanishi o‘laroq o‘z isbotini topgan. O‘tgan asrning 
80-yillarida Yu.Lotman neyrofanlar muvaffaqiyatlari asosida semiotik va 
madaniyatshunoslikka doir tadqiqotlarni amalga oshirgan. U biri haddan 
tashqari mohiyatdan yiroqlashgan, boshqasi tashqi real voqyelik bilan 
birlashgan tarzda mazmun-mohiyatni ochishga xizmat qiluvchi 
raqobatbardosh ong turlarining navbati bilan faollashuvi haqidagi g‘oyani 

---

5 
ilgari suradi. Ushbu yo‘nalishning poydevori sifatida psixologlardan 
L.S.Vыgotskiy va A.Leontevlarning yosh davrlari va pedagogik 
psixologiya yuzasidan ilmiy izlanishlari va neyro-psixologiyaning0 
asoschisi hisoblangan A.R.Luriyaning tadqiqotlari xizmat qiladi. 
Ularning ilmiy tadqiqot faoliyatlari mahsuli bolalar neyropsixologiyasi 
vujudga kelishiga asos bo‘lib, unda normal va anomal rivojlanishning 
umumiy nazariy asoslari (V.V.Lebedinskiy), ontogenezda bosh miya 
psixik funksiyalari mexanizmlarini shakllanishi (A.V.Semenovich, 
Yu.M. Mikadze) o‘z ifodasini topgan. Pedagogik jarayonlarni inson bosh 
miyasida sodir bo‘ladigan nevrologik o‘zgarishlar nuqtai nazaridan 
o‘rganish, ya'ni nevrologiyaning pedagogika bilan sinergizmi 
neyropedagogikaning alohida fan sifatida yuzaga kelishiga va 
shakllanishiga olib keldi. Iqtisodiy xamkorlik va taraqqiyot tashkiloti 
(OeSD)ning Ta'limda tadqiqotlar va innovatsiyalar markazi (Centre for 
Educational Research and Innovation (CERI)) tomonidan tashkil qilingan 
“Miya va ta'lim” deb nomlangan xalqaro ilmiy loyiha ustida o‘ttizta davlat 
institutlarining neyrobiolog, pedagog, psixolog, sotsiolog va tibbiyot 
xodimlari ilmiy izlanishlar olib bordilar (Brain and Learning). Rossiyada 
Zamonaviy gumanitar akademiya qoshida Kognitiv neyrologiya instituti 
tashkil etildi. U yondosh profillar mutaxassislari uchun dastlabki 
neyropedagogika yuzasidan ishchi maydon vazifasini o‘tadi. Koginitv 
neyrologiya instituti Moskva davlat universiteti olimlari, Rossiya fanlar 
akademiyasi Inson bosh miyasi instituti, psixologiya instituti, 
neyrokibernetika ilmiy tadqiqot intstituti, Rostov davlat universitetini 
birlashtiradi. Mazkur yo‘nalish quyidagi pedagogic vazifalar bilan 
bevosita bog‘liq: ta'lim jarayonida o‘zlashtirish borasidagi muammolarni 

---

6 
hal etishda neyropsixologik bilimlarni qo‘llash (T.V.Axutina), individual 
tafovutlar 
neyropsixologiyasini 
rivojlantirish 
(V.A.Moskvin, 
ye.D.Xomskaya, I.V.yefimova). T.A.Dobroxotova bola bosh miya yarim 
sharlari assimetriyasi funksional jarayonlari va fikrlash faoliyati o‘zaro 
ta'sirini izohlashga qaratilgan bir qator tadqiqotlarni o‘tkazishdi. Har 
qanday shaxsda ma'naviyatning shakllanishi moddiy va ma'naviy 
ehtiyojlari bilan bog‘liq holda amalga oshadi. O‘z navbatida shaxsning 
ma'naviy ehtiyojlari uning milliy, diniy, g‘oyaviy-mafkuraviy jihatdan 
tarbiyalanganligi bilan uzviy bog‘liq. Shu bilan birgalikda moddiy ehtiyoj 
esa kishilarning turmush tarzi uchun zarur bo‘lgan moddiy ne'matlar bilan 
bog‘liq. Shu ma'noda inson ma'naviy madaniyatining shakllanish jarayoni 
moddiy va ma'naviy ehtiyojlarning uyg‘unlashib borishida yaqqol 
namoyon bo‘ladi. Ma'naviyatning shakllanish jarayoni insoniyat butun 
tarixi davomida qo‘lga kiritgan fan, madaniyat, ta'lim, axloqiy, estetik, 
siyosiy, huquqiy munosabatlar va boyliklarga asoslanadi. Insoniyat XX 
asrning so‘nggi o‘n yilligiga kelib dunyo yagona jamiyat sifatida to‘la 
barqaror rivojlanishi mumkinligini anglab etdi. “Bizning kunlarimizga 
qadar, insoniyat jamiyati yaxlit bir yagona jamiyat sifatida mavjud emas 
edi”, - deb yozgan edi sotsiolog Entoni Giddens. Ikki asr ya'ni XX va XXI 
asr chegarasida jahonda yuz bergan bir qator ijtimoiymafkuraviy holatlar, 
globallashuv va integratsiya jarayonlari dunyoni bir tomondan ko‘p 
qutbga ajratgan bo‘lsa, ikkinchi tomondan esa, bir-biriga uzviy bog‘lab 
qo‘ydi. Globallashuv bilan bog‘liq jarayonlar dunyo taraqqiyoti va 
mamlakatlar iqtisodiyoti, siyosati va ma'naviy hayotiga o‘tkazayotgan 
ta'siri barqarorlik va xavfsizlik masalalarini dolzarblashtirmoqda. 
Globallashuv jarayoni hozirgi zamon ijtimoiy taraqqiyotini ijtimoiy-

---

7 
iqtisodiy, siyosiy, ma'naviy va madaniy qamrab olgan sharoitda shaxs 
ma'naviy madaniyati rivojiga ehtiyojning oshib borishi tamoyillarini tahlil 
qilish maqsadga muvofiqdir. Haqiqatan ham, bu jarayon eng keng 
qamrovli va murakkab ijtimoiy hodisa hisoblanib, uning rivojlanishi va 
hayotga tatbiq qilinishining asosiy omillari: turli xalq va millatlar 
o‘rtasidagi baynalmilalchilik xususiyatlarini shakllantirishni; shaxs 
ma'naviy madaniyatini tinimsiz boyitish va yangi sifat darajasiga 
ko‘tarishni; shaxsning manfaati va ehtiyojlarini hisobga olishni; milliy va 
diniy qadriyatlarning xalq ma'naviyati riviojlanishiga kuchli ta'sirini 
inobatga olish zarur. Demak, shaxsning bu jarayondagi ishtirokining 
faolligi uning mavjud manfaat va ehtiyojlarni anglaganlik darajasi, 
ma'naviy madaniyatni rivojlantirishga ehtiyojining oshib borishi bilan 
bog‘liq bo‘ladi. Ma'lumki, filologik ta'limning asosini ramz, timsol, 
simvol, so‘z, tasvir ko‘rinishida ifodalanib, shaxsning intellekti, 
dunyoqarashi va tafakkurining rivojlanishiga xizmat qiladi. Albatta, 
mazkur jarayonda shaxsning narsa-hodisaga, voqyelikka shaxsiy 
munosabati muhim rol o‘ynaydi. M.Quronov ta'kidlaganidek, “O‘zaro 
suhbat yoki tarbiya, targ‘ibot maqsadlarida bilib yoki bilmasdan kishi o‘z 
fikri orqali o‘z munosabatlarini ham tarqatadi. Natijada bir kishining 
munosabati yuzlab kishilarning u yoki bu narsa, hodisaga munosabatiga 
aylanishi mumkin. Chunki kishi ko‘pincha yonidagi suhbatdoshini 
nimagadir ishontirishga, uning xulq-atvorini o‘zgartirishga, o‘z fikrini 
uning fikriga aylantirishga, o‘z istaklarini ko‘pning istaklariga, o‘z 
e'tiqodini ko‘pning e'tiqodiga aylantirishga harakat qiladi”. Bir so‘z bilan 
suhbatdoshini o‘z maqsadlari sari yetaklashga, o‘zining nuqtai nazariga 
ishontirish va inontirishga harakat qiladi. Zamonaviy fan nuqtai nazaridan 

---

8 
aytganda, neyrolingvistik dasturlash texnologiyalaridan foydalanadi. 
Filologik ta'limda aynan neyrolingvistik dasturlash texnologiyasini tatbiq 
etishga bugun alohida ehtiyoj tug‘ilmoqda. Neyrolingvistik dasturlash 
talabaning subyektiv tajribasini, uning fikrlash, hulq va kommunikativ 
jarayonlarini ifodalash usuli sifatida [atrof-olamni o‘zi va boshqalar 
tomonidan to‘g‘ri idrok qilishni, samarali muloqotni tashkil etishga 
yordam beradi. Neyrolingvistik dasturlash talabaning xulq-atvor 
strategiyasini tahlil etish asosida uni muvaffaqqiyat bilan qo‘llash 
imkonini beradi.
Neyrolingvistik dasturlash – ta'limning gumanitar texnologiyasi 
hisoblanib, uning asosiy vazifasi talabalarda ma'naviy madaniyatni 
rivojlantirishga doir kafolatlangan natijalarga erishish uchun unda 
samarali muloqot texnikasini shakllantirish, o‘zi va yon-atrofdagi 
kishilarning xulq-atvorini ongli ravishda o‘zgartirishga yo‘naltirilgan 
faoliyatga tayyorlashdan iboratdir.
“Neyrolingvitik dasturlashtirish” texnologiyasining mohiyati 
M.Quronovning “Biz anglayotgan haqiqat” kitobida quyidagi tarzda 
o‘zining qisqa va aniq ifodasini topgan: “Inontirish bu – bir kishiga biror 
g‘oyani boshqa kishi (yoki vosita) tomonidan hayajonli lahzalar hosil 
qilib yoki hamma tan oladigan manbalarga bog‘lab singdirish usuli. 
Inontirish ishontirishning oliy ko‘rinishi. O‘zini o‘zi inontirishda ham shu 
jarayon kechadi. Biroq bunda fikr, g‘oyani kiritishda tashqi omil emas, 
balki shaxsning o‘z his-tuyg‘ulari ishtirok etadi”. Neyrolingvistik 
dasturlashtirishning uchta asosiy elementi mavjud:
“neyro” – nerv tizimining miya va tana o‘rtasidagi aloqadorligini; 
“lingvistika” – so‘zlar va til vositadasi o‘zaro ta'sir ko‘rsatishni; 

---

9 
“dasturlashtirish” – fikr va harakatlarni ketma-ketlikda takrorlanib 
turishini tizimga solishni anglatadi. Demak, insonni til va so‘zlar 
vositasida 
fikri 
va 
xatti-harakatini 
boshqarish 
neyrolingvistik 
dasturlashtirishning asosiy mohiyatini tashkil etadi. Filologik ta'limda 
neyrolingvitik dasturlashtirishning xilma-xil usul va texnikalaridan 
foydalanish mumkin. Quyida ana shunday neyrolingvistik dasturlashtirish 
texnikalaridan ayrimlariga to‘xtalib o‘tamiz: 
1. Moslashish va boshqarish. Mazkur texnika lingvistik 
dasturlashtirishning asosini tashkil etib, talabaning ma'naviy xulqatvoriga 
muvaffaqiyatli ta'sir etish uchun uning harakatlari (holati, kayfiyati, ko‘z 
qarashi, gavdani tutishi, qo‘l va oyoqlarining holati)ga moslashish muhim 
ahamiyatga ega.
Talabaga aniq yo‘naltirilgan ta'sir ko‘rsatishda nafas olish ritmiga 
moslashish yaxshi samara beradi. Buning uchun talabaning nafas olishini 
kuzatish, nafas olgan vaqtida jim turish, aksincha u nafas chiqarayotganda 
ungi murojaat qilish lozim. Natijada talabaning ong osti holatida unga 
aytilayotgan gaplar xuddi o‘zi tomonidan aytilayotganidek, taassurot 
qoldiradi. Aytaylik, talabaning unga berilgan tanbehdan jahli chiqyapti. 
Mazkur holatda o‘qituvchi ham xuddi jahl qilgandek fiziologik holatga 
kirishi, ya'ni talabaning vaziyatiga moslashishi talab etiladi. Ana shu 
sur'atda suhbatni davom ettirish, asta-sekinlik bilan o‘qituvchi o‘z psixik 
holatini mo‘tadillashtirish zarur. Talaba o‘z navbatida o‘qituvchining 
tinch holatiga moslashadi va bosiqlik bilan vaziyatga yondashadi.
2. Stereotiplarni bartaraf etish. Ma'lumki, hamma insonlar singari 
talabalarning miyasi ham doimiy va o‘zgarmas informatsiyalar bilan 
ishlashga mo‘ljallangan. O‘zi istagan xatti-harakatni amalga oshirishga 

---

10 
to‘sqinlik qilinishi esa, ularda trans holatni yuzaga keltirib, ularning xulq-
atvoriga samarali ta'sir etish imkonini beradi. Mazkur holatda ayniqsa, 
daxldorlik, hamkechinmalilik, keskinlik va bartaraf etishga yo‘naltirilgan 
pedagogik vaziyatlardan foydalanish maqsadga muvofiq. Daxldorlik 
vaziyatida talabalarni zamonamizning dolzarb muammolari bilan 
bevosita 
aloqadorligini 
anglash, 
dunyoda 
yuz 
berayotgan 
voqyeahodisalarning hammasi uchun mas'uliyatni his qilish zarurati 
tuyg‘usi tarkib toptirilib, yon atrofdagi kishilar kayfiyati va manfaatlarini 
sezish va ular bilan hisoblashish malakasini ishlash bilan bir qatorda bu 
vaziyatda talabalarda ezgu maqsadga erishish vositalari haqida tasavvur 
hosil qilinadi. Hamkechinmalik vaziyatida o‘qituvchi talabalarni 
qandaydir ma'naviy tubanlik bilan bog‘liq voqyelik bilan to‘qnashtiradi. 
Mazkur holat emotsional (talaba u kishiga qanchalik qiyin ekanini 
tasavvur qiladi), mantiqiy (vaziyatlarni hal qilishning eng yaxshi 
yo‘llarini izlash), shuningdek faoliyatli (o‘z munosabatini belgilash va 
shu vaziyatda o‘z xulqatvor yo‘nalishini belgilash) darajalarida ro‘y 
beradi. Keskinlik vaziyati qandaydir uzoq muddat davomida shaxsning 
jiddiy ma'naviy-axloqiy his-tuyg‘ularini faol tarzda tutib turishga 
qaratilgan bo‘lib, mazkur holati talabalarni axloqiy barqarorlikni 
namoyon etishga majbur qiladi. Faoliyat qancha uzoq muddatli va keskin 
bo‘lsa, talabadan talab qilinadigan axloqiy ko‘rinishlar barqarorligi 
shuncha yuqori bo‘ladi. Keyinroq ma'naviyaxloqiy stereotiplarni bartaraf 
etish vaziyatidagi ko‘rinishlarga zarurat yuzaga keladi. Talabalar 
o‘qituvchining jahl qilishini, an'anaviy aytiladigan fikrlarni bildirishi, 
jiddiy ma'ruza qilishini kutishadi, biroq talabalardagi stereotiplarni 
bartaraf etish uchun mazkur xolatda ular kutmagan tarzda 

---

11 
sermulozamatda bo‘lish, nostandart vaziyatlarni o‘rtaga tashlash, ma'ruza 
o‘qish jarayonida kulgi-mutoyibadan foydalanish talab etiladi.
3. Buzg‘unchi mish-mishlarga qarshi kurash. Mazkur texnika 
profilaktik tadbirlar sirasiga kirib, talabalarni milliy ma'naviy merosimiz, 
milliy qadriyatlarimiz, tarixiy shaxslarga nisbatan axborot xurujlaridan 
muhofaza qilish imkonini beradi. Buning uchun talabalar ongi va qalbiga 
kirib, ularning islohotlarga ishonchini so‘ndirish maqsadida to‘qilgan 
mish-mishlar 
o‘qituvchi tomonidan ilmiy asosda o‘rganilib, 
tizimlashtirilib, zararsizlantirilishi kerak. M.Quronovning fikricha, 
mishmishlarga qarshi targ‘ibotda o‘qituvchi-murabbiy qarshisida ikki 
yo‘l paydo bo‘ladi: 1) indamay qo‘ya qolish (bu esa tarqalgan mish-
mishga nisbatan harakatsizlikni yoki uni rag‘batlantirishni anglatadi); 2) 
fosh qilish (lekin bu ham fosh qilinayotgan vayronkor mish-mishlarning 
yanada tarqalishiga sabab bo‘lishi mumkin-da!). Olim o‘z fikrini davom 
ettirib, targ‘bot-tashviqot tarixida buning yechimi sifatida mish-mishni 
to‘g‘ridanto‘g‘ri fosh qilish emas, uni faktlar yordamida titib tashlash 
kerak, deb izohlaydi. Demak, talabalar o‘rtasida ma'naviy tahdid 
ko‘rinishidagi mishmishlar paydo bo‘lsa, o‘qituvchi uning buzg‘unchi 
ta'sirini yo‘qotuvchi trening mashg‘ulotlari, videorolik va ko‘rgazmali 
vositalardan samarali foydalanish lozim.
4. Loqaydlik – irodasizlikning oldini olish. Mazkur texnika talabalar 
ongida yangi g‘oya va istaklarni, bunyodkorlik tuyg‘usini qaror 
toptirishga yo‘naltirilgan bo‘lib, ikkilanish va iroda energiyasining 
sustligini bartaraf etishga xizmat qiladi. Buning uchun o‘qituvchi eng 
avvalo, talabalarda o‘z kuch va imkoniyatlariga ishonchni qaror toptirishi 
lozim. Ishonch esa o‘z-o‘zidan hosil bo‘lmaydi. Buning uchun talabalarga 

---

12 
aytilayotgan fikrlar amaliyot bilan bog‘lab qayta-qayta eshittirilishi, 
ko‘rgazmali, obrazli tarzda taqdim etilishi, sinovdan o‘tgan misollar 
asosida singdirilishi maqsadga muvofiq. Ishonch esa, o‘z navbatida istak 
va niyatni paydo qiladi va harakat manbai – irodaga energiya beradi. 
Talabalar orasida irodali, faol, o‘rtamiyona, loqayd, befarq – turfa xil 
ta'lim oluvchilar uyraydi. Ammo ularning barchasini birdek harakatga 
keltirish uchun hamma tez va oson tushunadigan maqsad va g‘oyani taklif 
qilish, uning ahamiyati katta ekanligiga ishontirish lozim.
5. “Bilimlarni o‘zlashtirishda tanlov erkinligi” mashqi. Mazkur 
texnika asosida talabalar nimalarni o‘rganishni istagida ekanligi, ularni 
bunga undayotgan sabablar, o‘qib-o‘rganishni xohlagan va xohlamagan 
vaziyatlarining oqibatlarini anglash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Mashq 
talabalarga o‘qib-o‘rganishga ongli va mas'uliyatli munosabatda 
bo‘lishga doir ichki qarama-qarshiliklardan unumli foydalanishga yordam 
beradi. Buning uchun o‘qituvchi talabalarga bilimlarni o‘zlashtirishda 
tanlov erkinligi ro‘yxatini tuzishni taklif etadi. Ro‘yxatni tuzishdan avval 
talabalardan quyidagi savollarga javob berish talab etiladi: 1) mening 
o‘qib-o‘rganishim yoshimga mos keladimi?; 2) o‘zlashtirayotgan 
bilimlarim hajmi va sifati hayotiy maqsadlarimga mos keladimi?; 3) 
mavjud bilimlarim kundalik hayotiy vaziyatlarga javob beradimi? 
Mashqni bajarish jarayonida o‘qituvchi talabalardan qanday axborotlarni 
o‘qib-o‘rganishga haqqi yo‘q ekanligini ham yozishni so‘raydi hamda 
savollarga javob berish jarayonida o‘z fikrlariga asos keltirishlari 
lozimligini ta'kidlab o‘tadi. Ro‘yxatni tuzish jarayonida hayotiy 
qiyinchiliklarni yengib o‘tishga yordam beradigan kompetensiyalar 

---

13 
ro‘yxatini tuzish, yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan muammolar va ularni 
hal qilish yo‘llarini bayon etish so‘raladi.
6. “Hayotiy tajribani o‘zlashtirish” mashqi. Mazkur texnika 
talabalarga boshqa kishilarning hayotiy tajribalarini o‘rganish va o‘z 
hayotiy maqsadlarini aniqlashtirish imkoniyati beradi. O‘qituvchi dastlab 
talabalardan daftarlariga o‘zlariga tanish kishilarning hayotiy tajribalari 
majmuini tuzishni so‘raydi. So‘ngra ular vaqti-vaqti bilan o‘zaro 
daftarlarini almashtirib turishlari, har safar bittadan o‘zlarining hayotiy 
tajribalarini misollar asosida yozishlari lozimligini tushuntiradi.
Nazorat savollari:
1. Neyrolingvistik dasturlash texnologiyasining mazmuni?
2. Neyrolingvistik dasturlashtirishga oid qanday texnika va usullar 
mavjud? 
3. Texnologiyaning amalga oshirilishi necha bosqichdan iborat?
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. Heap M. Neuro-linguistic programming // In M. Heap Hypnosis: 
Current Clinical, Experimental and Forensic Practices. London: Croom 
Helm, 1988. Pp 268-280. 
2. Roderique-Davies Gareth. Neuro-linguistic programming: Cargo 
Cult Psychology. Journal of Applied Research in Higher Education 
Volume 1,Number 2. 2009. pp. 57–63.