Mavzu: Litosfera va Yer relyefi

Mavzu: Litosfera va Yer relyefi

Litosfera – (yunoncha “litos” – tosh, qattiq, “sfera” – qobiq) Yer po’sti va yuqori mantiyaning bir qismini egallaydi. Qalinligi 200 km.
Yer po‘sti va yuqori mantiyaning bir qismini egallaydi. Yer po‘sti bilan yuqori mantiya oralig‘idagi chegarani 1914-yilda yevropalik olim Moxorovichich aniqlagan.
Yer po‘sti tuzilishi va qalinligiga ko‘ra ikki tipga bo‘linadi. Yer po‘stining kontinental tipi materiklarda tarqalgan bo‘lib, tekisliklarda 35 – 40 km, yosh tog‘larda 55 – 70 km qalinlikka ega. Pomir va Hindukushda 60 – 70 km, Himolay tog‘larida 80 km ga boradi.
Yer po‘stida platforma va geosinklinal hududlar ajraladi
Platformalar Yer po‘stining o‘ta mustahkam qismlari bo‘lib, tog‘ burmalanishlari, kuchli zilzila va vulqon harakatlari kuzatilmaydi. Ularga Sharqiy Yevropa, Hindiston, Sibir va boshqa platformalar tegishli. Platformalar tekisliklarga to‘g‘ri keladi.
Geosinklinal mintaqalar Yer po‘stining o‘ta serharakat joylari: ularga kuchli zilzilalar, harakatdagi vulqonlar, tog‘ burmalanishlari xos. Tinch okean „olovli halqasi“, O‘rta dengiz, Himolay, Sharqiy Afrika, Markaziy Amerika geosinklinal mintaqalari Yer po‘stining eng faol qismlaridir.
Okean po‘sti 5-10 km qalinlikka ega. So‘nggi tadqiqot ishlari natijasida bazaltli qatlamdan pastda joylashgan va qalinligi 3,5-5 km bo‘lgan magmatik jinslar borligi aniqlandi. Demak, okean po‘sti ham uchta qatlamdan tuzilgan. Lekin unda granitli qatlam uchramaydi.
Litosfera okean tubida 50-60 km gacha, quruqliklarda 100-200 km gacha qalinlikka ega.
Tog’lar 40 %
Tekisliklar 60 %
Jomolungma
8848 m
O’lik dengizi
– 405 m
Shelf (200 m gacha)
Batial (3000 m gacha)
Abissal (6000 m gacha)
Okean botig’i
(6000 m dan chuqur)
Okean tagi relyefi
Atama va tushunchalar
Litosfera – Yerning tosh qobig’i
Platforma – Yer po’stining o’ta mustahkam qismi
Geosinklinal – Yer po’stining o’ta serharakat joylari
Yer po’sti – Litosferaning yuqiri qismi
Astenosfera – Yer po’sti bilan mantiya oralig’idagi qatlam (“Astenos” – kuchsiz)
Relyef – Yer yuzasining kattaligi, kelib chiqishi, yoshi va rivojlanish tarixi turlicha bo’lgan shakllaridir
Shelf – Okeanlarning 200 m chuqurlikkacha bo’lgan qismi
Batial – Okeanlarning 3000 m chuqurlikkacha bo’lgan qismi
Abissal – Okeanlarning 6000 m chuqurlikkacha bo’lgan qismi
Okean botig’i – Okean tubining 6000 m dan past bo’lgan qismlari