Mavzu: Ish haqi va mehnat munosabatlari

Mavzu:

Ish haqi va mehnat munosabatlari

Reja:

• 1.Taqsimot munosabatlarida ish haqining mohiyati.Nominal va real ish haqi.
• 2.Ish haqini tashkil etish shakllari va tizimlari.
• 3.Ish kuchi bozorining alohida modellarida ish haqi darajasining aniqlanishi.Inson kapitaliga investitsiyalar.
• 4.mehnat munosabatlarining iqtisodiy mazmuni va uni tartibga solishda kasaba uyushmalar ro’li.

1.Taqsimot munosabatlarida ish haqining mohiyati.nominal va real ish haqi

Nominal ish haqi miqdori.

Iste’mol tovarlari va xizmatlariga bozor baholari darajasi

Ish haqi

Iqtisodiy resurs hisoblangan ishchi kuchi bozorida

Iqtisodiy kategoriya sifatida

Ishchi kuchi talab va taklif nisbati asosida shakllanadigan baho sifatida chiqadi.

Yalpi milliy mahsulotni ishlab chiqarishda qatnashuvchilarning sarflangan mehnatining miqdori,sifati va unumdorligiga qarab undan oladigan ulushining puldagi ifodasidir.

Real ish haqi darajasini belgilab beruvchi omillar:

• Real ish haqi boshqa sharoitlar o’zgarmay qolganda nominal ish haqi miqdoriga to’g’ri mutanosiblikda, iste’mol tovarlari va xizmatlar narxi darajasiga teskari mutanosiblikda o’zgaradi.

Nominal ish haqi

Real ish haqi

Ma’lum vaqt oralig’ida pul shaklida olingan ish haqining umumiy summasidir.

Nominal ish haqining sotib olish layoqati yoki nominal ish haqiga sotib olish mumkin bo’lgan tovarlar va xizmatlar miqdori.

*Mamlakatning iqtisodiy rivojlanish darajasi.

*Mehnatning asosiy kapital bilan qurollanish darajasi.

*Mehnatning tabiiy resurslar bilan ta’minlanganligi.

*Mavjud ishlab chiqarish texnologiyasi.

*Mehnatning umumiy malakaviy darajasi.

*Taqsimotning tarkib topgan tizimi va boshqa iqtisodiy-ijtimoiy omillar.

2.Ish haqini tashkil etish shakllari va tizimlari.

Mamlakatda ish haqining umumiy darajasini belgilab beruvchi omillar:

Ish haqi shakllari:

Vaqtbay ish haqi

Ishbay ish haqi

Bunda ish haqi ishning davomiyligiga,ya’ni ishlangan vaqtga qarab to’lanadi.

Ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori yoki bajarilgan ishning hajmiga qarab belgilanadi.

*Mehnatning natijalarini aniq hisoblab bo’lmaydigan sohalarda; *Mahsulot ishlab chiqarish hajmi bevosita xodimlar mehnatiga bog’liq bo’lmagan,ya’ni texnologik jarayonlarning borishi bilan belgilanadigan sohalarda. *Lavozimdagi yoki aniq xizmat vazifasini bajaruvchilar uchun.Masalan,muhandis-texnik xodimlar,turli darajadagi boshqaruvchilar,xizmatchilar va boshqa shu kabilar.

Vaqtbay ish haqi qo’llaniladi:

Ishbay ish haqi

1.Oddiy ishbay

2.Ishbay mukofotli

3.Ishbay progressiv

Bunda ish haqi mahsulot birligi uchun belgilangan yagona ratsenka bo’yicha to’lab boriladi.

Bunda ishlab chiqarishning natijalari va boshqa ko’rsatkichlar uchun mukofot berish nazarda tutiladi.

Bunda ishlab chiqarishning me’yorlashtirilgan hajmi uchun belgilangan ish haqi to’lanadi.

3.Ish kuchi bozorining alohida modellarida ish haqi darajasining aniqlanishi.Inson kapitaliga investitsiyalar.

Mehnatning alohida turlariga talab va ish haqi darajasini belgilovchi omillar:

Aniq mehnat turining unumdorligi;

Aniq mehnat turi ishlab chiqargan mahsulotlarning bozor baholari;

Birgalikda foydalaniladigan resurslarning bahosi va unumdorligi.

Inson kapitaliga investitsiyalar:

• *Ta’limga va malakaviy tayyorgarlikka investitsiyalar;
• *Sog’liqni saqlashga investitsiyalar;
• *Ishchi kuchi qo’nimligini ta’minlashga investitsiyalar.
• 4.Mehnat munosabatlarining iqtisodiy mazmuni va uni tartibga solishda kasaba uyushmalari ro’li.
• Mehnat munosabatlari-bu bir tomondan ish beruvchilar boshqa tomondan ishga yollanuvchilar hamda davlat va kasaba uyushmalari o’rtasida ishchi kuchini yollash yuzasidan vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlardir.

Davlatning mehnat munosabatlariga ta’sir ko’rsatish usullari va yo’llari;

Mehnat munosabatlarining barcha tomonlari qamrab oluvchi qonunchilik faoliyati.

Maqsadli ijtimoiy dasturlarni (kam ta’minlangan oilalarga yodam,ishsizlik bo’yicha nafaqa,turli ijtimoiy to’lovlar,pensiya ta’minoti) ishlab chiqarish.

Ish haqining eng kam darajasi(minimal ish haqi)ni aniqlash va o’zgartirish.

Davlat ta’lim tizimi orqali ishchilarni o’qitish va qayta tayyorlashni tashkil qilish.

Kasaba uyushmalarining mehnat munosabatlariga ko’zlangan asosoiy maqsadlari

• Ishsizlikni ijtimoiy kafolatlash
• Mehnat sharoitlarini yaxshilash
• Ish haqini oshirish

E’tiboringiz uchun rahmat