Ma’ruza № Kirish. Kon mashinalari va komplekslari fanining maqsad va vazifalari

Ma’ruza № 1.
Kirish.Kon mashinalari va komplekslari fanining maqsad va vazifalari.
Mashg’ulot rejasi:

1. 
   Fanning maqsadi va dasturi
   
2. 
   Tog` jinsini fizik-mexanik xossalari.
   
3. 
   Tog` jinsini massivdan ajratib olish usullari. Tog` jinslariga ta’sir etuvchi omillar.
   

Ma’lumki, xalq xo’jaligining asosiy tarmoqlaridan biri konchilik sohasidir. Kon korxonasining qanchalik rivojlanganligini, uning qanchalik quvvatliligini albatta shu korxonada qo’llanilayotgan ishlab chiqarish mashina va mexanizmlari orqali izohlanadi. Bu borada ishlab chiqarish jarayoni kompleks mexanizatsiyalashgan va avtomatlashtirilgan texnologiyalarga suyanadi.

SHuning uchun har bir konchi mutaxassisdan konchilikda ishlatiladigan mashina-mexanizmlar to’g’risida yetarli bilimlarga ega bo’lish talab etiladi.
Fanni o’qitishdan asosiy maqsad foydali qazilmalarni qazib olishga tayyorlash, qazib olish jarayonlarini, yer osti bo’shliqlarini o’tish, mustaxkamlash, qazib olinayotgan tog’ jinslarini transport vositalariga yuklash, tog’ jinslarini turli ag’darmalar va skladlarga to’plash kabi jarayonlarni bajaruvchi mashina va mexanizmlarni o’rganishdir.
Fanning asosiy vazifasi talabalarga kon mashinalari turlari, ishlash nazariyasi va tuzilishini o’rgatishdir, ularni ma’lum kon-geologik sharoitlar uchun munosibligini tanlab, hisoblashni o’rgatishdir.
Kon jinslarining asosiy xususiyatlarini ikki guruxga bo’lish mumkin:
- fizik xususiyatlari — zichlik, g’ovaklilik, namlilik, tovush, elektr va issiqlik o’tkazuvchanlik va boshqalar;
- mexaniq xususiyatlari — mustahkamlik, qattiklik, tirnovchanlik, plastiklik, deformatsiyalanuvchanlik, qovushqoqlik, mo’rtlik.
Jinslarning mustahkamligi – massivga ta’sir qiluvchi har qanday turdagi buzuvchi kuchlarga nisbatan kon jinslarining kompleks qarshiligi ko’rsatgichidir. Masalan, burg’ilash, portlatish va kon bosimi ta’sirida buzilishga ko’rsatadigan qarshiliklari.
Turli kon jinslarini parchalanuvchanliklari bo’yicha taqqoslash uchun prof. M.M.Protodьyakonov tomonidan kon jinslarining nisbiy mustahkamligi ko’rsatgichi – mustahkamlik koeffitsienti (f) taklif qilingan. Ya’ni kon jinslarining buzilishga chidamlilik hususiyati mustahkamlik koeffitsienti (f) bilan belgilanadi. Koeffitsient birligi uchun gilning mustahkamlik koeffitsienti qabul qilingan bo’lib ular parchalanishga nisbatan kompleks qarshiligi o’rtacha 100 kg/sm² ga teng.
Uning birligi uchun kon jinsini 100 kgk/sm² (yoki 10 MPA) kuch bilan siqilgandagi qiymati (yoki ) qabul qilingan. SHu soxada ilmiy izlanishlar o’tkazgan prof. M. M. Protodьyakonov barcha kon jinslarini 10 ta kategoriyaga f = 20 (I kategoriya) dan to f = 0,3 (X kategoriya) gacha bo’ladi. f ning qiymatiga qarab kon jinslarining burg’ulanuvchanligini, qaziluvchanligini, portlatish moddalari sarfi baholanadi.