M a ' r u z a №10 mеtallarni bolg'alash, shtamplash va usullari

---

M A ' R U Z A № 10 
MЕTALLARNI BOLG'ALASH, SHTAMPLASH VA USULLARI.
 
R E J A: 
1.
Bolg'alash haqida umumiy ma`lumot. 
2.
Hajmiy shtamplash haqida umumiy ma`lumot. 
3.
List shtamplash haqida umumiy ma`lumot. 
Bolg'alashda asosan, plastik holatgacha qizdirilgan metallar turli asboblar bilan zarblab yoki 
presslab kutilgan shakl va o'lchamdagi mahsulotlarga aylantiriladi. 
Metallarni erkin bolg'alash usuli mexanizasiyalashtirish darajasiga qarab dastaki va
mashinalarda bolg'alash hamda presslash turlariga ajratiladi. 
Dastaki bolg'alashda mayda pokovkalar olinib, temirchi qizdirilgan metall zagotovkaning 
bir uchini qisqich bilan qisgan holda sandonga qo'yib, bolg'acha bilan urib bosqon bilan urish 
joyini shogirdiga ko'rsatadi. Operasiyalarni bajarishda turli asboblardan (sumba, tekislagich va 
boshqalar) foydalaniladi. 
Metallarni erkin bolg'alashda foydalaniladigan uskunalarga bolg'alar va presslar kiradi. 
Bolg'alarda zagotovkaga dinamik zarb kattaroq tezlikda (6-7 m

s) berilsa, presslarda esa sekin 
statik tezlikda (0,1-0,3 m/s ) beriladi. 
Bolg'alash uskunalarining konstruksiyasi oddiy, ixcham,oson rostlanadigan bo'lib, ularni 
boshqarish qulay. 
Sanoatda ko'proq tarqalgan bolg'alarga bug'-havo, pnevmatik, ressorli bolg'alar kirsa, 
presslarga gidravlik, bug'-havo, krivoship va friksion turlari kiradi. Ularning qaysi biridan 
foydalanish olinuvchi pokovka materialiga, xiliga va massasiga bog'liq. Masalan, mayda 
pokovkalar olishda pnevmatik bolg'alardan, o'rtacha pokovkalar olishda bug'-havo bolg'alaridan, 
yirik 
pokovkalar 
olishda 
gidravlik 
presslardan
foydalaniladi. 
9.1-rasm. Ikki stoykali 
bug'-havoda ishlovchi 
bolg'a sixemasi: 
1-richak, 2-tortqi, 3-zolotnik, 
4-taqsimlovchi 
mexanizm, 
5-silindr, 
6-porshen, 
7-
yo'naltiruvchi, 8-shtok, 9-
stanina (stoyka), 10-baba, 
11-ustki boyoq, 12-pastki 
boyoq, 
13-shabot 
(po'lat 
plita). 
9.1-rasmda siqilgan bug'-
havoda 
ishlaydigan 
ikki 
stoykali bolg'a sxemasi keltirilgan.Bolg'ani ishga solish uchun richag 1 ni, u bilan bog'langan 

---

tortqi 2 ni yuqoriga yoki pastga o'tkaziladi. Bug' taqsimlovchi mexanizm 4 orqali 0,7 –0,9 MПa 
siqilgan havo yoki bug' silindr porsheni tagiga yoki ustiga kiradi-da, porshenni, u bilan 
bog'langan shtok 8, baba 10 va ustki boyok 11 ni yuqoriga yoki pastga harakatlantiradi. 
Malumki, porshen pastga harakatlanganda u bilan bog'langan detallar massasiga bug' yoki 
havo bosimi qo'shilib, pastki boyok muhrasi ustidan zagotovkani zarblaydi. Bolg'a harakati va 
uning qay holatda saqlanishi zolotnikli taqsimlovchi mexanizm yordamida rostlanadi. Bu 
bolg'alarning pastga tushuvchi detallari massasi 1-8 t bo'ladi. Bunday bolg'alarda massasi 
o'rtacha (20-350 kg) va bazan 2 t gacha bo'lgan pokovkalar olinadi. Odatda mayda pokovkalar 
(20 kg gacha) olishda pnevmatik bolg'alardan foydalaniladi. 
Pokovkalarni tayyorlash uchun avval tayyorlanuvchi detal chizmasi asosida pokovka 
chizmasi chiziladi. Bunda uni soddalashtirish bilan mexanik ishlash uchun belgilangan quyim 
qiymatlari hisobga olinadi. Keyin esa uning massasiga ko'ra tegishli o'lchamlari aniqlanadi. 
Yirik pakovkalar uchun quyma, kichik pokovkalar uchun prokat zagotovkalar olinadi. 
Yirik po'lat pokovkani tayyorlashda quyma zagotovka massasi quyidagi formula bo'yicha
aniqlanadi: 
;
.
.
2
k
t
kuy
q
ch
pok