Laboratoriya ishini bajarish va rasmiylashtirish tartibi

Windows ning yo’l boshlovchisi: fayllar ochish; diskni shakllantirish; papkalarni yaratish; papkalar va fayllarni qayta nomlash, nusxa ko’chirish papka va fayllarni qidirib topish

1

Mundarija

Laboratoriya ishini bajarish va rasmiylashtirish tartibi .......................................... 3

1-Laboratoriya ishi ...................................................................................................... 4

Operatsion tizimlar ..................................................................................................... 5

I.Mavzuning qisqacha nazariy amaliy tushunchalari ........................................... 6

2.Operatsion tizimning tizimli papkalari, vazifalari va interfeysi ..................... 7

3.Fayllar tizimini asosiy operasiyalari: fayllar tizimini navigasiyasi, dasturni yuklash, xujjatni ochish, papka yaratish, fayl va papkalarni nusxalarini yaratish, siljitish, qayta nomlash va yorliqlar tuzish ...................................................................... 8

4.Diagnostika va monitoring vositalari. Kommunikasiya va xavfsizlik vositalari ............................................................................................................................... 9

5.Tarmoq orqali murojaatlarni boshqarish. Tarmoq va uning resurslarini boshqarish ............................................................................................................................. 10

2

Laboratoriya ishini bajarish va rasmiylashtirish tartibi

1)Laboratoriya ishini tituli, namuna Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti Samarqand filiali Raqamli iqtisodiyot va axborot texnologiyalari kafedrasi

Iqtisodiyotda axborot-kommunikatsion texnologiyalar va tizimlar fanidan 1-laboratoriya ishi

Bajardi: Iqtisod fakulteti 109-guruh talabasi Narzullayev Otajon.

Tekshirdi: Oliy matematika va axborot texnologiyalari kafedrasi o’qituvchisi U.Kubayev

Samarqand-2019

3

Laboratoriya ishini ikkinchi sahifasi (namuna)

1-Laboratoriya ishi Mavzu: Operatsion tizimlar

Reja:

1.Operatsion tizimning ish stoli 2.Operatsion tizimning tizimli papkalari, vazifalari va interfeysi 3.Fayllar tizimini asosiy operasiyalari: fayllar tizimini navigasiyasi; dasturni yuklash, xujjatni ochish; papka yaratish; fayl va papkalarni nusxalarini yaratish, siljitish, qayta nomlash va yorliqlar tuzish.

4.Diagnostika va monitoring vositalari. Kommunikasiya va xavfsizlik vositalari 5.Tarmoq orqali murojaatlarni boshqarish. Tarmoq va uning resurslarini boshqarish. Dasturlarni o’rnatish va o’chirish. Qattiq disklarga xizmat ko’rsatishni tashkil etish. Foydalanilgan adabiyotlar va Internet saytlar ro’yxati: Bu yerda laboratoriya ishi bajarishda foydalanilgan adabiyotlar, Internet portal va saytlarini ro’yxati keltiriladi. Namuna keltiramiz: 1.Axborot texnologiyalari / Aripov M., Begalov B., Begimqulov Sh., Mamarajabov M. -T.: Noshir, 2009.-368 b.* 3.Грошев А.С. Информатика: лабораторный практикум. – Архангельск, АГТУ, 2012. 148с. 4.Долимов Ш.К. Компьютер саводхонлиги жки компьютер технологияларига оид русча-фзбекча атама ва таърифлар луғати. Тошкент: - 84 б. 5.Лебедев А.Н. Windows 7 и Office 2010. Компьютер для начинающих. Завтра на работу.Самоучитель. – Питер; Санкт - Петербург, 2010. – 299 с. 6.Макарова Н.В., Волков В.Б. Информатика: Учебник для вузов. – СПб.: Питер, 2011. – 576 с.: ил.

7.Таненбаум Э. Современные операционные системы. 3-е изд. – СПб.: Питер, 2010. – 1120 с.: ил.

8.Трофилов В.В. и др. Информационные технологии: учебник. – М.:Издательство Юрайт; ИД Юрайт, 2011. - 624 с. – (Основы наук). 9.Урдушев Х. ва б. Microsoft Windows XP ва Microsoft Office XPда ишлаш. Методик қфлланма. Самарқанд: СамИСИ босмахонаси, 2007. – 323 б. http://www.ziyonet.uz- ахборот-таълим тармоғи портали. http://za-partoj.ru/edu/comp4.htm-Учебники, справочники и др. пособия по информатике и программированию. http://eknigi.org/nauka_i_ucheba/2912-praktikum-po-informatike-iinformacionnym.html-Электронная библиотека. http://metodist.lbz.ru/iumk/informatics/er.php-Электронные ресурсы по информатике.

4

3) Laboratoriya ishini navbatdagi sahifalaridan boshlab mavzu rejalari yoziladi va ularning javoblar qisqacha yoritiladi: Namunalar:

1. Operatsion tizimning ish stoli

Javob. Operatsion tizim deganda, ....

2.Operatsion tizimning tizimli papkalari, vazifalari va interfeysi

Javob. Windows ... operatsion tizimining asosiy vazifasi ...

... – vazifa. Vazifani berilishi va uni bajarilishi yoziladi

4) Laboratoriya ishi dastlab talabaning «Laboratoriya ishi» daftarida tayyorlanadi, keyin Word matn muharririda rasmiylashtirilib kafedraga topshiriladi. Laboratoriya ishini elektron varianti kafedraga optik disklarda yoki elektron axborot tashuvchilar orqali taqdim etish tavsiya qilinadi.

5) Talaba laboratoriya ishlarini bitta yoki alohida papkalarda tayyorlab taqdim qilishi mumkin. 5.1)Papkani nomlashda: talabani familiyasi ismi, guruhi va laboratoriya ishi nomeri keltiriladi, masalan: Narzullayev Otajon 109-g. Laboratoriya 1-8.

5.2)Wordda bajarilgan laboratoriya ishlari fayli nomlari quyidagi tartibda rasmiylashtiriladi. Narzullayev Otajon 109-g. Laboratoriya -1.docx

Narzullayev Otajon 109-g. Laboratoriya -2.docx

Narzullayev Otajon 109-g. Laboratoriya -3.docx

… … … … …

Narzullayev Otajon 109-g. Laboratoriya -8. docx

5.3)Aytaylik 1-laboratoriya ishiga tegishli hisoblashlar biror ilovada, masalan, Excel ilovasida bajarilsa, shu ilova fayli ham papkada Excelda bajarilgan 1laboratoriya ishi hisoblashlari fayli quyidagicha rasmiylashtiriladi:

Narzullayev Otajon 109-g. Laboratoriya -1.xlsx

5.4)Talaba laboratoriya ishini bajarish jarayonida Internet resurslaridan foydalangan bo’lsa, shu sayt Web-sahifasini papkaga joylashtirilishi tavsiya qilinadi (1-rasm).

5

1-rasm. 6) Tayyorlangan laboratoriya ishi fayllarini tashqi ta’sirlardan va ruxsatsiz kirishlaridan himoya qilish uchun, fayllarga parol qo’yish yoki ularni arxivlash asosida himoya vositalarini qo’llashi tavsiya qilinadi. 7) Talaba tomonidan kompyuterda bajarilgan laboratoriya ishi uning fan va mavzuni amaliy jihatdan o’zlashtirilganlik darajasini belgilaydi. 8) Laboratoriya ishi talaba tomonidan mustaqil bajarilishi lozim. 9)Bajarilgan laboratoriya ishlari baholash mezonlariga muvofiq belgilangan tartibda baholanadi. 10) Bajarilgan laboratoriya ishlari natijalari ilmiy-tadqiqot ishlari sifatida baholanishi va nashrga tavsiya qilinishi mumkin. Mavzuga oid tayanch tushunchalar savollar va javoblarda 1-savol. Fayl (ob’yekt)ni faollashtirish deganda nima tushuniladi? Javob. Fayl ustida biror amalni bajarish uchun, u sichqoncha ko’rsatkichi bilan ajratiladi (belgilanadi) va sichqonchani chap klavishi bosiladi. 2- savol. Kontekst menyu nima? Javob. Fayl (ob’yekt) sichqoncha ko’rsatkichi bilan ajratilib va o’ng klavishini bosish orqali ochiladigan buyruqlar ro’yxati. 3-savol. Windows operatsion tizimida yangi papka qanday tuziladi? Javob. Istalgan papkani bo’sh joyiga sichqoncha ko’rsatkichi keltirilib, kontekst menyudan Создать►Папку buyrug’i beriladi. Keyin papkaga nom beriladi, masalan, Narzullayev Otajon 109-g.Laboratoriya 1-8. 4-savol. Word matn muharririda yangi fayl qanday tuziladi? Javob. Tanlanga papkani bo’sh joyiga sichqoncha ko’rsatkichi keltirilib, kontekst menyudan Создать►Документ Microsoft Word buyrug’i beriladi. Keyin faylga nom beriladi, Masalan, Narzullayev Otajon 109-g. Laboratoriya 1.

6

5-savol. Word matn muharririda fayl nomi qanday qayta nomlanadi? Javob. Nomi o’zgartirilishi kerak bo’lgan fayl sichqoncha ko’rsatkichi bilan faolashtiriladi (masalan, Narzullauev Otajon 109-g. Laboratoriya 1. fayli) va kontekst menyudan Переименоват (qayta nomlash) buyrug’i beriladi. Keyin faylni yangi nomi yoziladi (masalan, Narzullayev Otajonn 109-g.. Laboratoriya 2.). Fayl nomini tahrirlashda klaviaturadan F3 klavishini bosish orqali ham fayl nomini faollashtirish mumkin. 6-savol. Windows operatsion tizimida faylni nusxasini olish va qo’yish qanday amalga oshiriladi? Javob. a) Fayl nusxasini olish: fayl sichqoncha ko’rsatkichi bilan tanlanadi va kontekst menyudan Копировать (Nusxa olish) buyrug’i beriladi. Klaviaturadan Ctrl+C tugmalar birikmasini bosish orqali ham bajariladi; b) Fayl nusxasini qo’yish: fayl nusxasi quyiladigan papka (ob’yekt) tanlanadi va kontekst menyudan Вставить (Qo’yish) buyrug’i beriladi. Klaviaturadan Ctrl+V tugmalar birikmasini bosish orqali ham bajariladi.

7-savol. Kompyuterda flesh xotira (disk) qanday ochiladi?

Javob. 7.1) Flesh disk kompyuterning USB portiga o’rnatiladi; 7.2) O’rnatilgan flesh diskka operatsion tizim ish stolini Компьютер (Kompyuter) papkasida alfavit tartibida, masalan, Съемный диск (F:) nomini beradi (Suningdek, flesh diskning nomi ham bo’lishi mumkin. Masalan, Virus (F)). Kompyuterga ikkinchi flesh disk o’rnatilganda, unga alfavit tartibida navbatdagi nom beriladi, masalan, Съемный диск (H:). (Съемный диск – Sig’imli disk.)

7.3) Kompyuterga o’rnatilgan flesh diskni ochish uchun, Компьютер (Kompyuter) papkasidan, Съемный диск (...:) tanlanadi va kontekst menyudan Открыть (Ochish) buyrug’i beriladi. Shuningdek sichqonchaning chap tugmasini ketma-ket ikki marta bosish orqali yoki klaviaturadan Enter tugmasini bosish orqali ham bajariladi. 8-savol. Kompyuterdagi ob’yektni nusxasini flesh xotiraga yana qanday joylashtirish mumkin? masalan, Съемный диск (F:) diskka. Javob. Kompyuterdagi ob’yekt sichqoncha bilan faolashtiriladi va kontekst menyudan Отправить ► Съемный диск (F:) buyruqlari beriladi.

9-savol. Internet Explorer brauzerda yuklangan Web - sahifani nusxasi kompyuter xotirasiga qanday olinadi? Javob. 9.1)Internet Explorer brauzerni Файл menyusi tanlanadi va undagi buyruqlar ro’yxatidan Сохранить как buyrug’i beriladi; 9.2)Monitor ekraniga chiqariladigan Сохраниние документа oynasidagi vositalar yordamida fayl saqlanishi kerak bo’lgan papka tanlanadi. Masalan Narzullayev Otajon 109-g.Laboratoriya 1-8;

7

9.3) Сохраниние документа muloqot oynasidan Сохранить tugmasi beriladi.

10-savol. Kompyuterga yuklangan Web – sahifa qanday formatda ochiladi?

Javob. Web – sahifa formatda ochiladi.

11-savol. Microsoft Word 2013 xujjatiga parol qanday qo’yiladi?

Javob. Bu savolga javobni misol bilan tushuntiramiz. Aytaylik kompyuterni D: diskida Narzullayev Otajon 109-g.Laboratoriya 1-8. papkasida Narzullayev Otajon 109-g.. Laboratoriya -1.docx fayli bilan rasiylashtirilgan bo’lsin. Bu xujjatga parol quyidagi tartibda o’rnatiladi:

11.1) Microsoft Word 2013 muharririni Narzullayev Otajon 109-g.. Laboratoriya 1.docx fayli yuklanadi;

2-rasm. 11.2) Файл menyusidan Сохранить как buyrug’i beriladi. 11.3) Сохранить как oynasidan Компьютер tanlanadi va Обзор buyrug’i beriladi. Natijada monitor ekranida Сохраниние документа (2-rasm) muloqot oynasi chiqariladi. 11.4)Сохраниние документа muloqot oynasidan Сервис menyusidan Общие параметры (tugmasi) buyrug’i beriladi. Natijada ekranga Общие параметры muloqot oynasi chiqariladi (3-rasm).

3-rasm. 11.5)Общие параметры muloqot oynasini (3-rasm) пароль для открытия файла (faylni ochish uchun parol) maydonida parol yoziladi va OK tugmasi bosiladi. Natijada ekranga Подверждение пароля (Parolni tasdiqlash) dialog oynasi chiqariladi (3-rasm); 11.6) Подтверждение пароля dialog oynasini Введете пароль еще раз (Parolni yana qayta kiriting) maydonida yuqorida kiritilgan parol qayta yoziladi va shu oynadan OK buyrug’i beriladi; 11.7) Сохраниние документа (2-rasm) muloqot oynasidan OK buyrug’i beriladi. Natijada joriy hujjatga foydalanuvchi tomonidan tanlangan parol o’rnatiladi. Microsoft Word 2003 da parol quyidagi tartibda o’rnatiladi: 1)Сервис menyusidan Параметры buyrug’i beriladi; 2)Monitor ekraniga chiqariladigan Параметры dialog oynsidan Безопастность (Xavfsizlik) vkladkasi faollashtiriladi (4-rasm); 3) Параметры/Безопастность dialog oynasini паполь для открытия файла (faylni ochish uchun parol) maydonida parol o’rnatiladi va shu oynadan OK tugmasi bosiladi (5-rasm). 4) Natijada o’rnatilgan parolni tasdiqlashni so’rovchi Подтверждение пароля (Parolni tasdiqlash) oynasida yuqorida kiritilgan parol qayta kiritiladi va OK tugmasi bosiladi (6-rasm).

8

4-rasm. Microsoft Word 2003 da Сервис menyusini Параметры muloqot oynasi.

5-rasm. Microsoft Word 2003 da Сервис menyusini Параметры/Безопастность muloqot oynasi.

6-rasm. Подтверждение пароля (Parolni tasdiqlash) oynasi. Microsoft Word 2010 da parol quyidagi tartibda o’rnatiladi: 1) Fayl lentasidan Сохранить как buyrug’i beriladi. Natijada ekranga Сохраниние документа muloqat oynasi chiqariladi (7-rasm). 2) Сохраниние документа oynasidan Сервис tugmasi faollashtiriladi va chiqariladigan ro’yxatdan Общие параметры (Umumiy parametrlar) buyrug’i beriladi. 3) Oynaga chiqariladigan Общие параметры muloqot oynasini пароль для открытия файла (faylni ochish uchun parol) maydonida parol o’rnatiladi va shu oynadan OK tugmasi bosiladi (3-rasm). 4) Parolni tasdiqlashni so’rovchi Подтверждение пароля (Parolni tasdiqlash) oynasida yuqorida kiritilgan parol qayta kiritiladi va OK tugmasi bosiladi (6-rasm).

7-rasm. Microsoft Word 2010 da Сохраниние документа (Xujjatni saqlash) muloqot oynasini ko’rinishi.

12-savol. Windows operatsion tizimida fayllar qanday arxivlanadi?

Javob. Papkadagi ob’yekt, masalan, Narzullayev Otajon 109-g. Laboratoriya 1. fayli faollashtirilib chiqariladigan kontekst menyuda foydalanuvchiga arxivlashni to’rt xil usuli taklif qilinadi (8-rasm).

8-rasm. Ob’yektlarni arxivlash jarayoni. Biz kontekst menyudagi arxivlash usullaridan Добавить архив (Arxivga qo’shish) buyrug’ini tanlaylik. Добавить архив (Arxivga qo’shish) buyrug’ini 2

berilishi ekranga Имя и параметры архива (Arxivning nomi va parametrlari) nomli muloqot oynasi chiqariladi (9-rasm). Bu oynadan OK buyrug’i beriladi. Natijada tanlangan ob’yekt arxivlanadi. Имя и параметры архива oynasini Установить пароль buyrug’i orqali arxivga parol o’rnatiladi.

9

13-savol. Microsoft Word 2010, 2013 formatida saqlangan fayllarni yana qanday formatlarda saqlash mumkin?

Javob. Microsoft Word 2013 da tegishli fayl yuklanadi. Файл menyusidan Сохранить как buyrug’i berish orqali ekraniga Сохраниние документа dialog oynasi chiqariladi. Сохраниние документа dialog oynasini Тип файла (Fayl tipi) darchasiga tegishli marker sichqoncha ko’rsatkichi bilan bosiladi (11-rasm). Bu jarayonni Narzullayev Otajon 109-g. Laboratoriya 1. fayli misolida ko’rib chiqaylik.

10