Kreditning funksiyalari

Kapitallarni qayta taqsimlash va foyda meyorini tekislash(tenglashtirish)

Kapitalning yig’ilishi va jamg’arish funksiyasi

Kredit tomonidan bajariladigan funksiyalar turli adabiyotlarda turlicha beriladi. Ko’pgina adabiyotlarda kreditning 4 ta funksiyasi ko’rsatilgan va asoslangan bo’lib ular quyidagilar:

Muomala xarajatlarini tejash

Kapitalning markazlashuvi

Qayta taqsimlash funksiyasi

Qayta takror ishlab chiqarish funksiyasi

Muomaladagi haqiqiy pul mablag’larini kredit muomala vositalari bilan almashtiradi

Rag’batlantirish funksiyalari

Biroq boshqa ko’pgina kitoblarda kreditning boshqa 4 ta funksiyasi ko’rsatilgandir.

Bu yuqorida ko’rib o’tilgan funksiyalar yordamida kredit mamlakatdagi taqsimlangan va bo’sh turgan moddiy va pul mablag’lari o’z egalaridan vaqtinchalik boshqa mulk egalariga harakat qilishlari uchun imkon yaratadi. Kreditning qayta taqsimlash funksiyasi 2 ko’rinishda pul va tovar shakllarida amalga oshirilishi mumkin.

Qarz oluvchi tomonidan olingan kreditlar ularga kerakli kapital hajmini ta’minlaydi, tadbirkorlik faoliyatini olib borishiga imkon yaratiladi

Kreditning takror ishlab chiqarish funksiyasi esa kredit 2 xil ko’rinishda namoyon bo’ladi

Turli korxonalarga kredit berilishi natijasida jamiyat miqyosida ishlab chiqarish uchun yaxshi va yomon xolatlar(sharoitlar0) vujudga kelishi mumkin(sifat,tannarx,baho)

Muomaladagi haqiqiy va naqd pul mablag’lari kredit to’lov vositalari bilan almashtirish funksiyasida haqiqiy (oltin) pullar pul belgilari (banknotalar) bilan almashtiriladi. Bu o’z navbatida davlatni qarz majburiyatini bildiradi hamda oltin qiymat belgilarini belgilaydi. Shu bilan birga naqd pul belgilari aylanishi jarayonida pul belgilari o’z navbatida kredit muomala vositalari veksel, chek, plastik kartochkalari bilan almashtirilishi mumkun.

Kreditning rag’batlantirish funksiyasi-kredit ishlab chiqarish va muomalaga mikro va makro darajada ta’sir ko’rsatadi. Buning natijasida mablag’lardan tejamli foydalanishga asos yaratadi. Kredit qarz oluvchidan olgan kreditlarining samarali, daromad oladigan darajada foydalanishiga, o’z vaqtida ishlatib to’liq qaytarilishiga majbur qiladi

Kreditor va qarz oluvchi o’rtasidagi munosabatlar shunday anoiqlanadiki, bunda kreditor qarz oluvchiga resurslarni taklif qiladi, qarz oluvchi bu resurslarni ishlatadi va bunda qarzga beriluvchi qiymat kreditor va qarz oluvchi o’rtasida aylanadi. Bu yerdan kreditning birinchi funksiyasi kelib chiqadi.

Qarzga beriluvchi qiymatni vaqtincha foydalanishga berish funksiyasi. Kredit va pul mablag’lario’rtasidagi mnosabatlardan kelib chiqqan holda, kreditning haqiqiy pullarni kredit pullari bilan almashtirish funksiya oldinga surilgan. Lekin bu funksiya hozirgi kunda iqtisodiy munosabatlar saxnasidan chiqib ketgan.

Qayta taqsimlash funksiyasi. Kredit qayta ishlab chiqarish jarayonini barcha tarmoqlariga-ishlab chiqarish, taqsimlash muomala va istemolga xizmat ko’rsatadi.

Muomala harakatlarini tejash funksiyasi. Kredit vujudga kelishi davridan boshlab haqiqiy pullarni (oltin, kumush) kredit pullari-veksellar, banknotalar cheklar bilan almashishini ta’minlab kelgan. Lekin, oltinning monetar ro’li yo’qolishi tufayli kredit bu funksiyasi yordamida naqd pulsiz hisob-kitoblarni rivojlantirib, hisob-kitoblarni tezligini va kam xarajatliligini ta’minlamoqda. Kapitalning muomalada bo’lish vaqtining tejalishi uning ishlab chiqrishda bo’lish vaqtini oshiradi va bu ishlab chiqarishni kengaytirishga, foydaning ortishiga olib keladi.

Kapital to’planishining jadallashuvi va konsentratsiyalashuvi funksiyasi. Kapital to’lanishi jarayoni iqtisodiy rivojlanishning barqarorlashuvi va xo’jalik yurituvchi har bir subyektning o’z maqsadiga erishishning muhim sharti xisoblanadi. Bu ishlab chiqarishni kengaytirishga, shu bilan birga qo’shimcha foyda olishga qarz mablag’laridan foydalanish imkonini yaratadi. Shuni ta’kidlab o’tish zarurki, iqtisodiy inqiroz davrida bu resurslarning qimmatliligi ko’pchilik xo’jalik faoliyati jabhalarida kapital to’planishini jadallashtirish masalasini hal qilishda to’sqinlik qiladi. Shunga qaramasdan, ko’rib chiqilayotgan funksiya hozirgi sharoitda rejali iqtisodiyot davrida rivojlanmagan va mablag’lar bilan ta’minlash jarayonini sezilarli tezlashtiradi.

Muomala to’lov vositalarini chiqarish funksiyalari. Bu funksiyaning amalga oshirish jarayonida kredit faqatgina tovar emas, balki pul muomalasining jadallashuviga, undan naqd pullarni siqib chiqarib, to’lovlar aylanishining tezlashuviga ijobiy tasir ko’rsatadi. Kredit tufayli pul muomalasi doirasiga veksellar, chek, kredit kartochkalari kabi vositalar kiritilib, naqd pulli hisob-kitoblarni naqd pulsiz operatsiyalar bilan almashtiradi. Bu esa ichki va xalqaro bozordagi iqtisodiy munosabatlar mexanizmini osonlashtiradi va tezlashtiradi. Bu masalani hal etishda tijorat krediti zamonaviy tovar almashishining kerakli elementi sifatida muhim o’rin tutadi.