Kimyoviy jarayonlarning ko’pchiligi ikki qarama-qarshi yo’nalishda boradi, ya’ni reaksiya boshlangan vaqtda avval mahsulotlar hosil bo’ladi, birmuncha vaqt o’tgandan keyin bu mahsulotlar bir-biriga o’zaro ta’sir etib, qisman

---

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI 

OLIY VA O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI 

 

Farg‘ona Davlat Universiteti 

Tabiiyot-Geografiya  fa

kulteti 

Kimyo yo’nalishi 

129-guruh talabasi

 

 

RAHIMOVA ZILOLANING

 

 

 

NOORGANIK KIMYO 

fanidan 

 

KIMYOVIY MUVOZANAT

.

 

 

mavzusida 

 

KURS ISHI 

 

 

 

Topshirdi:

 Rahimova Z.

  

Qabul qildi:

 Ismoilov  M. 

 

 

 

 

FARG’ONA-2013 

---

Kimyoviy  jarayonlarning  ko’pchiligi  ikki  qarama-qarshi  yo’nalishda 

boradi,  ya’ni  reaksiya  boshlangan  vaqtda  avval  mahsulotlar  hosil  bo’ladi, 

birmuncha  vaqt  o’tgandan  keyin  bu  mahsulotlar  bir-biriga  o’zaro  ta’sir  etib, 

qisman,  dastlabki  moddalarga  aylanadi,  natijada  reaksiya  olib  borilayotgan 

idishda  reaksion  mahsulotlar  bilan  bir  qatorda  dastlabki  moddalar  aralshmasi 

hosil  bo’ladi.  Shu  bilan  birga  faqat  bir  yo’nalishda  boradigan  jarayonlar  ham 

uchraydi.  Bunday  jarayonlarni  reaksiya  uchun  olingan  moddalarning  hammasi 

batamom  reaksiya  mahsulotlariga  aylanadi.  Bu  ko’rib  o’tilgan  birinchi 

jarayonlarni  qaytar  jarayonlar,  ikkinchisi  esa  qaytmas  jarayonlar  deb  ataladi. 

Demak, ikki qarama-

qarshi yo’nalishda boradigan jarayonlar qaytar jaryonlardir. 

Nazariy  jihatdan  har  qanday  qaytmas  jarayonni  ham  ma’lum  sharoitda 

qaytar tarzda boradigan jarayon deb qarash mumkin, lekin amalda esa faqat bir 

yo’nalishda  boradigan  reaksiya  mahsulotlari  reaksion  muhit  doirasidan  chiqib 

ketadigan  hollarda  (gaz  ajralib  chiqqanda,  cho’kma  tushganda,  amalda 

dissotsilanmaydigan  moddalar  hosil  bo’lganda)  va  dastlabki  moddalardan  biri 

nihoyatda  mo’l  miqdorda  olinib,  qarama-qarshi  jarayonning  bir  yo’nalishini 

tamomila to’xtatib qo’yilgan hollardagina yuz beradi. 

Demak,  teskari  jarayonni  tabiiy  yoki  sun’iy  ravishda  istisno  qilinishi 

natijasida reaksiya oxiriga qadar bora oladi. Bariy xlorid eritmasiga natriy sulfat 

eritmasi  quyilganda  bariy  sulfat  cho’kmasining  tushishi,  natriy  karbonat 

eritmasiga  xlorid  kislota  ta’sir  ettirilganda  karbonat  angidrid  gazining  ajralib 

chiqishi  va  boshqalar  kimyoviy  qaytmas  jarayonlar  uchun  misol  bo’la  oladi. 

Bariy  sulfatning  cho’kishi  amalda  qaytmas  jarayondir,  chunki,  bariy  sulfat  oz 

bo’lsada,  suvda  eriydi.  Lekin,  bertole  tuzining  parchalanishi  yoki  qo’rg’oshin 

azidning parchalanishi odatdagi sharoitda mutlaqo qaytmas jarayonardir. 

Gazsimon  muhitda  boradgan  qaytmas  reaksiyalardan  biri  ,  vodorod  va 

yodning birikishini ko’rib chiqamiz. Bu reaksiyani o’rganish uchun shisha sharga 

vodorod  va  yod  solib  shisha  idishning  og’zi  berkitilgandan  keyin,  uni  qaynab 

turgan  oltingugurt 

bug’iga  (448  C)  tutilgan  va  o’sha  holatda  qoldirilgan.  Bu 

reaksiyada  vodorod  va  yod  bug’laridan  vodorod  yodid  hosil  bo’ladi,  ammo 

---

das

tlab teskari reksiyaning tezligi nolga teng bo’ladi, chunki, hali vodorod yodid 

hosil bo’lgani yo’q. Vaqt o’tishi bilan vodorod yodidning miqdori kamaygan sari 

to’g’ri reaksiya tezligi ham kamayadi. Nihoyat, bir qancha vaqtdan keyin ikkala 

reaksiya  tezligi  ham  ortib  boradi.  Vodorod  va  yodning  miqdori  kamaygan  sari 

to’g’ri  reaksiya  tezligi  ham  kamayadi.  Nihoyat  bir  qancha  vaqtdan  keyin  ikkala 

reaksiya  tezligi  bir-

biriga  teng  bo’lib  qoladi.  Sof  HJ  solingan  boshqa  shisha 

sharcha HJ parchalansa ham xuddi shunday qarama-qarshi tomonga boradigan 

reaksiya tezliklari tenglashishi kuzatiladi. Shu paytdan boshlab, 3 ta komponent 

(vodorod, yod va HJ) ga ega bo’lgan reaksion aralashmaning tarkibi o’zgarmay 

qoladi. Demak, sistemada kimyoviy muvozanat holati qaror topadi. 

Kimyoviy  muvozanat  holatida  vaqt  birligi  ichida  qancha  mahsulot 

parchalansa,  shuncha  miqdor  yangisi  hosil  bo’ladi.  Shuning  uchun  kimyoviy 

muvozanat