Islom mazhabchiligi

ISLOM MAZHABCHILIGI - islom dinida

ijtimoiy-siyosiy ziddiyatlar va hokimiyat

uchun kurash jarayonida vujudga kelgan

xilma-xil yo‘nalishlar va oqimlarning

umumiy nomi. Mazhab tor ma’noda

shariatga xos huquq yo‘nalishlarini

anglatadi. Lekin, mazhabchilik iborasi

keng ma’noda dinlardagi barcha

guruhlarga ajralishlarni ifodalaydi. Shu

ma’noda I. m. bu dindagi barcha guruhlar

ajralish shakllarini o‘z ichiga oladi,

ularning 5 turini birbiridan tafovut qilish

kerak: 1) islomdagi asosiy yo‘nalishlar.

Islomda dastlab yuz bergan ixtiloflar

---

natijasida alohida diniy ta’limot,

marosimchilik, axloqiy-huquqiy

me’yorlarga oid bir qator masalalarda bir-

biridan tafovut qiladigan 3 asosiy

yo‘nalish vujudga kelgan. Bulardan

sunniylik va shialik hozirda ham mavjud,

lekin xorijiylar yo‘nalishi o‘rta asrlardayoq

avval ko‘p firqalarga ajralib, keyinchalik

yo‘qolib ketgan, undan faqat bitta

ibodiylar (abodiylar) firqasi saqlanib

qolgan. 2) Islomdagi firqalar, mohiyatan

aqidaviy ta’limot va marosimchilik

masalalarida oz yoki ko‘p darajada bir-

biridan tafovut qiladigan diniy guruhlar.

---

Islomda firqalarning eng ko‘pi shialikdan

ajralib chiqqan, bulardan qarmatiylar,

ismoiliylar, zaydiylar, nusayriylar,

aliilohiylar, druzlar va b. hamda ular

ichidan ajralgan ko‘p kichik firqalarni,

yangi davrda vujudga kelgan bobiylik,

bahoiylik kabilarni tilga olish mumkin.

Sunniylik islomda ortodoksal diniy

ta’limot hisoblangan, o‘rta asrlarda undan

firqalar ajralib chiqmagan. Urta asr

oxirlari va yangi davrga kelib unda ham

firqa va oqimlar paydo bo‘lgan. Bulardan

ravshaniylar (17-asr), ahmadiya,

voisovchilar firqalarini (19-asr),

---

vahhobiylik, mahdiylik, panislomizm kabi

diniy-siyosiy oqimlarni ko‘rsatish mumkin.

3) Mazhablar, shariat mazhablari ham

islomdagi ajralishning alohida shaklidan

iborat. 4) Ilohiyot oqimlari bo‘lib, ular

islom ilohiyotining shakllanish bosqichida

ilohiyotga doir ayrim masalalar bo‘yicha

ixtiloflar tufayli vujudga kelgan. Bulardan

ash’ariylar, jabariylar, qadariylar, sifatiylar,

murji’iylar, mu’taziliylar va b.ni ko‘rsatish

mumkin. Ortodoksal ilohiyot ta’limoti

bo‘lgan Kalom shakllanib hukmron rol

o‘ynay boshlagach, ilohiyot oqimlarining

barchasi yo‘qolib ketgan. 5) So’fiylik yoki

---

tasavvuf tariqatlari. So’fiylik goyalari keng

tarqalgach, musulmon mamlakatlarida

har biri o‘z yo‘li (suluk)ni olib borgan

so’fiylik rahnamolari (pirlar) nomi bilan

bog‘liq ravishda juda ko‘p uyushmalar

paydo bo‘lgan. Ulardan ko‘plari o‘rta

asrlardayoq yo‘qolib ketgan. Lekin,

hozirda ham g‘oyat ko‘p tariqatlar

mavjud. O’rta Osiyoda -naqshbandiylik,

yassaviylik, kubroviylik, Kavkazda -

muridizm, xorijiy Sharq mamlakatlarida

o‘rta asrlardan ma’lum bo‘lgan qodiriylar,

bektoshiylar, rifo’iylar, tayfuriylar,

suhrovardiya, mavlaviylar, shoziliylar,

---

chishtiylar, safaviylar, haydariylar,

ne’matullohiylar, jaloliylar keng tarqalgan.

Ularning ayrimlari hozir ham mavjud.

O’rta asr oxirlari va yangi davrda Arab

mamlakatlari, Afrika, Janubi-Sharqiy

Osiyo xalqlari orasida ham ko‘p tariqatlar

tarqalgan: salafiylar, shartariylar,

rashidiylar, rahmoniylar, tayyibiylar,

tinoniylar, ammoriylar, hamoliylar,

muridiylar, barqiylar, idrisiylar, sanusiylar,

g‘ufriylar va h.k. Umuman olganda 30 dan

ortiq tariqat mavjud. I. m.ning barcha

ko‘rinishlari islom tarixida yuz bergan

g‘oyaviy-siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy, diniy

---

aqidaviy va hayotning boshqa

sohalaridagi ixtiloflarni ifoda etadi. Shu

jihatdan islomni shartli ravishda yaxlit din

hisoblash mumkin. Xilma-xil oqim va

firqalarning vujudga kelishiga birinchi

navbatda ijtimoiy-siyosiy harakatlarning

diniy shaklda namoyon bo‘lishi sabab

bo‘lgan. Islom dinini qabul qilgan

xalqdarning madaniyati, an’analari,

ilgariga diniy e’tiqodlari, shuningdek ular

yashagan geofafik sharoitlar ham

oqimlarning xarakteriga ta’sir etgan.

Adabiyot

---

Husniddinov 3., Islom: yoʻnalishlar,

mazhablar, oqimlar, T., 2000.

[1]

1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-

yil

Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib,

Vikipediyaga yordam berishingiz

mumkin.

Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.

Manbalar

---

  Last edited 2 years ago by EdgarsBot  

Bu maqolada boshqa til boʻlimlariga

ishorat yoʻq.

Siz ularni topib va ushbu maqolaga

qoʻshib, loyihaga yordam berishingiz

mumkin.

"

https://uz.wikipedia.org/w/index

.php?

title=Islom_mazhabchiligi&oldid=1

997394

" dan olindi 

---

Matndan CC BY-SA 3.0  litsenziyasi boʻyicha

foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan

boʻlsa).