Ii qism. Kinematika 1 -§. Kinematikaning asosiy tushunchalari

II qism. KINEMATIKA
5.1 -§. Kinematikaning asosiy tushunchalari.
Bu bobda nuqta va mexanik sistemaning xarakat turlari, ya’ni kinematik xolatlari o’rganiladi.Moddiy jismlarning fazodagi xarakat turlarini geometrik nuqtai nazardan shu xarakatlarni xosil qilgan kuchlar bilan bog’lanmasdan o’rganadigan mexanikaning bo’limi kinematika deyiladi. Kinematika grekcha ”kinema” so’zidan olingan bo’lib, xarakatni bildiradi. Bu bob ikki qismdan iborat 1) nuqta kinematikasi, 2) jism kinematikasi. O’lchamlari xisobga olinmaydigan jism nuqta deyiladi. Bir-biriga bog’liq bo’lgan nuqtalar majmui mexanik sistema deb ataladi.Xar qanday qattiq jismni mexanik sistema deb qabul qilish mumkin va lozim bo’lganda xar qanday jismni xam bitta nuqta deb qarash mumkin. Erkin tushayotgan jismni, Yer sharini, Quyosh yoki Oyni va boshqa jismlarni ayrim xolda nuqta deb xisoblash mumkin.
Nuqta yoki jism ma’lum vaqtda fazoda ma’lum kinematik xolatda sodir bo’ladi.Demak, fazo, vaqt va xarakat materiyaning yashash rasmllari bo’lib, bular umuman o’zaro bog’liq bo’ladi.Materiasiz xarakat va xarakatsiz materiya bo’lmaydi. Klassik mexanikada Nyuton fikrlari asos qilib olingan. Nyuton fazo va vaqt mutloq bo’ladi, fazo o’zida va vaqt o’zida bo’ladi, fazo va vaqt jismlarning xarakatiga bog’liq emas, deb qaraladi. Lekin mahsus nisbiylik nazariyasida ko’rsatiladiki, fazo va vaqt, nuqta yoki jismning xarakat xolatiga(tezligiga,tezlanishiga) bog’liq.
Nuqta kinematikasi deyilganda, nuqtaning xarakat qonuni,troyektoriyasi, tezlik va tezlanishishlarini aniqlash tushuniladi.Bu kattaliklar (tezlik, tezlanish, burchakli tezlik va burchakli tezlanishlar va hakazo ) kinematik parametrlar deyiladi shu bilan birga bu parametrlar asosiy kinematik tushunchalar xisoblanadi.
Nuqta (jism) ning fazodagi vaziyatini istalgan vaqtda aniqlashga imkon beradigan matematik bog’lanish xarakat qonuni deb ataladi. Masalan, nuqta to’g’ri chiziqli tekis xarakat qilsa, ushbu bog’lanish nuqtaning xarakat qonuni bo’ladi, Chunki vaqtga qiymat berib, nuqtaning bosib o’tgan masofasini aniqlash mumkin.Nuqta fazodagi boshqa biron nuqta yoki jismga nisbatan vaziyatini o’zgarishi mexanik xarakat deyiladi.Mexanik xarakat bu mavjud bo’lgan xarakatlarning eng soddasidir.


Fazoda xaraкatlanayotgan nuqtaning biror sanoq sistemaga nisbatan xolati bilan vaqt orasidagi bog’lanishni ifodalovchi tenglama nuqtaning xaraкat qonunini aniqlaydi.