I bob. Xalqaro aloqalar tushunchasini tadqiq etishning nazariy va uslubiy jihatlari

MUNDARIJA
Bet
KIRISH………………………………………………………………………..3
I BOB. XALQARO ALOQALAR TUSHUNCHASINI TADQIQ ETISHNING NAZARIY VA USLUBIY JIHATLARI…………………………………….

1. 
   Strategik aloqalar tushunchasiga doir nazariy yondashuvlar…………….
   
2. 
   Rossiya tashqi siyosatining shakllanish bosqichlari va doktrinal jihatlari..
   

II BOB. ROSSIYA TASHQI SIYOSATINING ZAMONAVIY BOSQICHDA ASOSIY YO`NALISHLARI……………………………………………………
2.1. Rossiya va O`zbekiston o`rtasidagi xavfsizlikni ta`minlash borasidagi hamkorlik aloqalari va istiqbollari………………………………………………..
2.2. Rossiya O`zbekiston Respublikasida strategik aloqalar va hamkorlik dinamikasi dasturini amalga oshirish siyosati doirasida o`zaro munosabatlari……
XULOSA……………………………………………………………………………
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…………………………………………..

ЎЗБЕКИСТОН ВА РОССИЯ СТРАТЕГИК АЛОҚАЛАРИ: ҲАМКОРЛИК ДИНАМИКАСИ ВА ЯНГИЧА
ЁНДАШУВЛАР


Аннотация. Мақолада Ўзбекистон ва Россия давлатлари ўртасида икки томонлама стратегик ҳамкорликнинг қарийб ўттиз йиллик даври мобайнида савдо, иқтисодиёт, энергетика, қишлоқ хўжалиги, таълим, маданият ҳамда бошқа соҳаларда тузилган икки юздан зиёд икки томонлама ҳужжатлар муҳим асос бўлганлиги, давлат раҳбарлари икки томонлама ҳамкорликнинг барча жабҳаси бўйича ишончли, очиқ мулоқотда учрашувларнинг натижадорлиги қайд этилган.
Ўзбекистон Республикаси ва Россия Федерацияси ўртасидаги сиёсий, савдо-иқтисодий, инвестициявий, молиявий-техник, маданий-гуманитар соҳаларидаги ўзаро манфаатли, амалий шерикликни кенгайтириш ҳамда стратегик ҳамкорлик ва иттифоқчилик муносабатларини сифат жиҳатидан янги даражага кўтариш борасида амалга оширилган ишлар статистик маълумотлар асосида таҳлил қилинган.


Калит сўзлар: стратегик ҳамкорлик, минтақавий хавфсизлик, умумий таълим, ахборот макони, меҳнат миграцияси, ташқи иқтисодий интеграция, ўзаро савдо айирбошлаш

Ўрта Осиёнинг Шарқий Европа халқлари билан хўжалик алоқаларининг вужудга келиши ва ривожланиши узоқ ўтмишга бориб тақалади. Улар ўртасидаги кўпқиррали муносабатлар вақт ўтиши билан мустаҳкамланиб, кенг ривожланган ва чуқурлашиб борган.

Агар тарихга назар ташласак, Ўрта Осиё узоқ даврлардан бери Эрон, Арабистон, Ҳиндистон, Кавказ, Россия ва бошқа мамлакатлар билан сиёсий, иқтисодий, савдо, дипломатик алоқаларда бўлиб келган. Бу алоқалар халқларни бир-бирига яқинлаштириш билан бирга уларнинг ишлаб чиқариш, фан ва маданият соҳасида қўлга киритган ютуқларидан ўзаро фойдаланишда ҳам муҳим рол ўйнаган. Шунинг учун халқаро алоқаларнинг кўлами ҳар бир мамлакатнинг тарихий юксалишининг даражасини белгилаб берган.
Ўрта Осиё билан Россия ўртасидаги муносабатларни ўрганиш борасида тарихчи олимлар ўзларининг жабҳаларга оид илмий асарларини яратганлар. Ушбу минтақалар ўртасидаги сиёсий, иқтисодий, савдо ва дипломатик муносабатларни ўрганишда академик В.В. Бартольд¹, шарқшунос олим А.Н. Самойлович², М.К. Рожкова³, А.С. Садыков⁴, Ҳ.Зиёев⁵, Н.Б. Байкова⁶, Н.А. Халфин⁷, «Туркестанский сборник»⁸, Х.Гуломов⁹, А.Р. Муҳаммаджонов ва Т.Н. Неъматов¹⁰, Ў.Мавлонов¹¹, И.Равшанов¹² ва бошқаларнинг асарлари қимматлидир.
Биз ушбу материалда у тарихни ўрганиш ёки, уни таҳлил қилиш ниятидан йироқмиз. Юқоридагиларни келтиришдан мақсад, Ўрта Осиё билан Россия ўртасидаги алоқаларнинг тарихи нақадар узоқ даврларга бориб тақалиши ва у ҳамма вақт ҳам икки томон учун манфаатли бўлганлигини яна бир бор эслатиб ўтишдир.
Ушбу мавзуда биз XX асрнинг сўнги босқичида СССР давлати парчаланиб кетгандан сўнг собиқ мамлакат ҳудудида қарор топган мустақил Ўзбекистон Республикаси ва Россия федерацияси давлатлари ўртасида қадимдан мавжуд бўлган турли йўналишлардаги алоқаларнинг бугунги замонавий, янгича такомили хусусида гап юритмоқчимиз. Истиқлол туфайли мамлакатимизда қурилаётган демократик, ҳуқуқий, инсонпарвар жамият, бозор муносабатларига ўтиш, жаҳон ҳамжамияти билан мафкуравий тазйиқларсиз ўзаро ҳамкорлик қилиш имконияти – буларнинг бариси Ўзбекистоннинг бошқа халқлар билан олиб бораётган алоқаларини халқчил қилди. Ўзбекистон, ўзбек халқининг дунёдаги ўзига хос ва мос ўрни борлиги, унинг жаҳон цивилизациясига қўшган бебаҳо ҳиссасининг эътироф этилиши халқимизнинг дунё ҳамжамиятидаги ўрнини янада мустаҳкамлади.
Постсовет ҳудудда янгидан қарор топган мустақил давлатлар Ўзбекистон Республикаси ва Россия федерацияси ўртасида дипломатик муносабатлар 1992 йилнинг 20 мартида ўрнатилган. 1992 йилнинг 15 май куни Тошкентда Коллектив хавфсизлик шартномаси, 30 майида Москвада Россия Федерацияси ва Ўзбекистон Республикаси ўртасида давлатлараро муносабатларнинг асослари, дўстлик ва ҳамкорлик тўғрисидаги битим имзоланди. У икки томонлама муносабатларнинг ҳуқуқий пойдеворини қўйди. Россия ва Ўзбекистон ўртасидаги савдо-иқтисодий муносабатларни тартибга солувчи асосий ҳужжат 1992 йил 13 ноябрдаги савдо муносабатлари тўғрисидаги давлатлараро битимдир.
Икки давлат ўртасидаги мунтазам сиёсий алоқалар юқори ва олий даражаларда сақланиб келинмоқда. Икки давлат раҳбарияти ўртасидаги мунтазам алоқалар кўп томонлама тузилмалар (МДҲ, ШҲТ, КХТШ, ЕОИИ) доирасида ҳам амалга оширилмоқда.
2003 йил ўрталаридан бошлаб Ўзбекистон ташқи сиёсатида Ғарб давлатлари билан алоқаларни янада мутаносиблаштиришга тус бериш йўналишида мослаштира бориб Россия билан сиёсий ва иқтисодий ҳамкорликни ривожлантириш линиясини мустаҳкамлашга эътиборни қаратди.
Икки давлат раҳбарлари 2004 йил 16 июнда Тошкентда бўлиб ўтган ШҲТ саммити доирасида ҳарбий-сиёсий, савдо-иқтисодий ва гуманитар соҳалардаги ҳамкорликнинг устувор йўналишларини белгилаб берувчи ишчи учрашувда муддатсиз стратегик шериклик тўғрисидаги битимни имзоладилар. Бу битим Марказий Осиё минтақасида хавфсизликни мустаҳкамлаш, уларнинг ташқи сиёсати, мудофаа ва ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари ҳамда махсус хизматлари орқали маслаҳат механизмларини шакллантиришда томонлар ўртасида яқин ҳамкорликни назарда тутади.
2005 йилдан Россия-Ўзбекистон ҳамкорлигининг ҳолати ва ривожланиш истиқболлари, савдо-иқтисодий ҳамкорлик масалалари, биринчи навбатда, ёқилғи-энергетика соҳасига катта эътибор қаратиб келинмоқда.
Россия Федерацияси ва Ўзбекистон Республикаси ўртасида Иттифоқчилик муносабатлари тўғрисидаги шартнома (14 ноябрь 2005 йил)га асосан Россия Федерацияси ва Ўзбекистон Республикаси ўртасидаги икки томонлама муносабатларнинг асоси сифатида иттифоқчилик тамойилларини халқаро ҳуқуқий мустаҳкамлашга қаратилди. Шартномага кўра, томонлар миллий, минтақавий ва халқаро хавфсизликни таъминлаш, тинчлик ва барқарорликни мустаҳкамлаш, жумладан, терроризмга қарши курашиш, оммавий қирғин қуролларини тарқатиш, гиёҳванд моддаларнинг ноқонуний айланиши ва бошқа янги таҳдид ва таҳдидларга қарши курашишда ҳамкорлик қилиш мажбуриятини оладилар. Агар улардан бири ташқи тажовуз объектига айланса, улар бир-бирига ёрдам беради. Шу мақсадда икки мамлакатнинг давлат, парламентлар, ҳукуматлар, хавфсизлик кенгашлари, ташқи сиёсат, мудофаа, ҳуқуқ-тартибот ва бошқа вазирлик ва идоралари раҳбарлари ўртасида икки томонлама маслаҳатлашувлар ўтказиш режалаштирилган. Шартномага мувофиқ томонлар ҳарбий ва ҳарбий-техник, савдо-иқтисодий ва гуманитар соҳаларда ҳамкорликни оширмоқда, одамлар ўртасида бевосита алоқаларни ривожлантириш учун қулай шарт-шароит яратмоқда.
2013 йил бошида Ўзбекистонда 846 та Россия-Ўзбекистон компаниялари фаолият юритган бўлиб, 127 та Россия корхоналари ваколатхоналари аккредитациядан ўтган эди. Россияда ўзбек капитали иштирокидаги 401 та компания ташкил этилган.
Ёқилғи-энергетика мажмуи соҳасида Россия-Ўзбекистон ҳамкорлиги фаол ривожланмоқда. Россиянинг йирик нефт ва газ компаниялари Gazprom ва Лукойл Ўзбекистонда муваффақиятли ва самарали фаолият юритмоқда.
2018 йилда Россия Федерацияси Президенти Владимир Путин ва Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев ўртасидаги музокаралар якунида Россия Федерацияси ҳукумати билан Ўзбекистон Республикаси ҳукумати ўртасида 2019-2024-йилларга мўлжалланган иқтисодий ҳамкорлик дастури имзоланди. Ҳужжат савдо-иқтисодий ҳамкорликни ривожлантириш учун асосий аҳамият касб этди. У ҳамкорликнинг устувор йўналишларини аниқлаш ва илгари суриш, қўшма дастур ва лойиҳаларни амалга ошириш, инвестиция соҳасидаги ҳамкорликни чуқурлаштириш, шунингдек, миллий иқтисодиёт тузилмасини диверсификация қилиш ва икки мамлакатнинг экспорт салоҳиятини ошириш ҳамда товар айирбошлаш ҳажмини оширишга қаратилган қўшма лойиҳаларни қўллаб-қувватлашга қаратилган.
Ўзбекистон ташқи савдосининг қарийб 20%¹³ ини ташкил этадиган Россия бу мамлакатнинг энг муҳим савдо-иқтисодий ҳамкори ҳисобланади. Россия статистикасига кўра, 2016 йилда икки мамлакат савдо айланмаси 2726,0 млн долларни, шу жумладан, Ўзбекистонга Россия етказиб бериши - 1965,0 млн долларни ташкил этган. Бу рақамлар Ўзбекистон Россия моллари бозори эканини кўрсатади.
Россия Ўзбекистонга: нефт маҳсулотлари (17%), қора ва рангли металлар (тахминан 17%), механик ва электр жиҳозлари (15%), ёғоч ва қоғоз (15%) экспорт қилади¹⁴.
Ўзбекистон Россияга: табиий газ (32%), тўқимачилик маҳсулотлари (тахминан 20%), янги ва қайта ишланган мева-сабзавот маҳсулотлари (4,5%) етказиб беради¹⁵.
Россия Ўзбекистоннинг энг йирик сармоявий шеригидир. Россиядан Ўзбекистонга киритилган инвестициялар ҳажми тўққиз миллиард доллардан зиёдни ташкил этади. Асосий Россия инвесторлари - ПЖСC ЛУКОИЛ, ПЖСC Gazprom, ПЖСC Вимпелcом ва бошқалар.
Россияда Ўзбекистон резидентлари иштирокидаги 600 дан ортиқ корхона рўйхатга олинган¹⁶.
Россия ва Ўзбекистон иқтисодиётнинг деярли барча соҳаларида яқин алоқаларга эга. Биргина 2020 йилнинг 8 ойида республикада 200 дан ортиқ қўшма корхона очилди, 2021 декабрь ҳолатига Россия Федерацияси тадбиркорлари томонидан мамлакатимизда Россия капитали билан 2335 та корхона очилган.
2018 йилда Россия ва Ўзбекистоннинг биринчи минтақалараро форуми давомида 25 млрд. долларлик 800 та савдо ва сармоявий битим ва меморандумлар имзоланди. Томонлар 2019-2024 йилларга мўлжалланган иқтисодий ҳамкорлик дастурини ҳам имзоладилар. Уларнинг аксарияти инвестиция битимлари (20,8 млрд доллар), яна 6,2 млрд доллар савдо шартномалари ҳиссасига тўғри келади.
Дастур доирасида яқин келажакда Ўзбекистонда 79 та янги қўшма корхона, 23 та савдо уйи ва 20 та логистика маркази ташкил этилади. Россия энергетика компаниялари Ўзбекистон билан ёқилғи-энергетика соҳасининг барча соҳаларида ўзаро манфаатли ҳамкорликни кенгайтиришга тайёр. Бир қатор гидроэнергетика лойиҳаларида ҳамкорлик ҳам муҳокама қилинмоқда. Россиянинг Внешэкономбанк молиявий кўмагида бешта лойиҳа амалга оширилмоқда, жумладан, янги (Дарғом канали ва Қуйичотқол ГЭС таркибида) мини-ГЭСлар қуриш, мавжуд Фарҳод ва Тўпаланг ГЭСларини модернизация қилиш. Ушбу истиқболларнинг барчаси Тошкентнинг ЕОИИ кузатувчиси мақомини олиши муносабати билан очилди.
Евросиё Иқтисодий Олий Кенгаши 2020 йил 11 декабрь куни Ўзбекистонга кузатувчи мақомини берди. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев таъкидлаганидек, ЕИ билан янги қувватдаги ҳамкорлик республикага ўз маҳсулотлари учун қўшимча бозорлар яратиш, алянс аъзолари билан савдо муносабатларидаги тўсиқларни бартараф этиш имконини беради, чунки Евросиё Иқтисодий Иттифоқи мамлакатлари Ўзбекистоннинг асосий ва табиий савдо ҳамкорлари қаторига киради.
Россия ва Ўзбекистон минтақалараро ҳамкорликни фаол ривожлантирмоқда. Россия Федерациясининг 75 дан ортиқ субъектлари республика билан доимий ва фаол савдо-иқтисодий алоқаларни сақлаб келмоқда.
2021 йил 17 ноябрда Ўзбекистон ва Россия ўртасида минтақалараро ҳамкорлик II форуми бўлиб ўтди. Форум доирасида ўтказилган бизнес учрашув ва музокаралар натижасида умумий қиймати тўққиз миллиард долларга тенг 600 га яқин икки томонлама битим имзоланди.
Россия ва Ўзбекистон ўртасидаги иқтисодий ҳамкорлик жуда муваффақиятли ривожланмоқда. Россия Федерацияси Ўзбекистон иқтисодиётида Хитойдан кейинги иккинчи инвестор ҳисобланади. 2020 йил натижаларига кўра (давлатлар органлари томонидан ўрнатилган пандемия ва чекловлар туфайли қийин), Россия ва Ўзбекистон ўртасида темир йўл ва автомобил транспорти ҳажми 2019 йилга нисбатан 27.4% ва 27.9% га ошди. Саноат кооперацияси, жумладан, юқори технологияли соҳаларда сўнгги йилларда икки мамлакатнинг иқтисодий шериклигида муҳим рол ўйнади. Россия ва Ўзбекистон ўртасидаги иқтисодий ҳамкорликнинг бугунги кундаги флагмани, албатта, Жиззах вилоятида Росатом иштирокида атом электр станциясининг қурилиши ҳисобланади. Бундай кенг кўламли лойиҳани амалга ошириш кўплаб малакали кадрларни тайёрлашни талаб қилади. Шу муносабат билан 2019 йилда Тошкентда юқори технологияли соҳа мутахассисларини тайёрлаш учун Москва физика-ядро тадқиқотлари Миллий университетининг филиали очилгани тасодиф эмас.
Саноат соҳасидаги муваффақиятли ҳамкорликнинг намунаси ва натижаси 2020 йилнинг декабрь ойида Тошкент металлургия заводининг ишга туширилиши ҳам бўлди. Тахмин қилинишича, бу корхона Ўзбекистон иқтисодиётининг металлургия маҳсулотларига бўлган эҳтиёжларининг асосий қисмини қоплайди ҳамда экспортга ишлайди. ЛУКОЙЛ Ўзбекнефтгаз билан ҳамкорликда Қандим газни қайта ишлаш заводини яратиш лойиҳасини амалга оширган Ўзбекистон иқтисодиётидаги энг йирик инвесторлардан бири бўлиб қолмоқда. Қишлоқ хўжалиги машинасозлигини ривожлантиришда ижобий тажриба мавжуд: комбайн ишлаб чиқариш бўйича “Ростсельмаш” иштирокида қўшма корхона фаолият кўрсатади ва маҳсулот ишлаб чиқаради. Beeline бренди остида фаолият юритувчи ВЕОН Telecommunications Holding компанияси Ўзбекистонга 2006 йилдан буён 1 миллиард доллардан зиёд сармоя киритган. Ҳозирда компания Ўзбекистоннинг рақамли инфратузилмасини ривожлантиришга ҳисса қўшиш ниятида ва 50 йилда ушбу лойиҳаларга қарийб 2021 млн. доллар сармоя киритишни режалаштирмоқда. Бир қатор соҳаларда (атом энергияси, космик, ҳарбий-саноат комплекси, тиббиёт, IT) ривожланган технологик салоҳиятга эга давлат бўлган Россия Ўзбекистонга технология манбаи ва муҳандислик-технологик консалтинг ҳамкори сифатида қизиқ.
Россия-Ўзбекистон муносабатлари мажмуасида муҳим ўринни меҳнат миграцияси масалалари эгаллайди.
2020 йил охирида расмий маълумотларга кўра, Россияда бир миллиондан ортиқ ўзбекистонлик муҳожир меҳнат қилган. Ўзбекистон Марказий банки маълумотларига кўра, 2020 йилда жисмоний шахсларнинг Россиядан республикага пул ўтказмалари ҳажми 2019 йилга нисбатан 6,4% га қисқарди ва 4,344 млрд. долларни ташкил этди.
Ўзбекистон ва Россия ўртасида ҳарбий-техник ҳамкорлик ривожланмоқда. Бу соҳадаги асосий икки томонлама ҳужжат Россия Федерацияси ва Ўзбекистон Республикаси ўртасида 1999 йил декабрь ойида имзоланган ҳарбий ва ҳарбий-техник соҳаларда ҳар томонлама ҳамкорликни янада чуқурлаштириш тўғрисидаги битимдир. 2001 йилнинг май ойида чегара масалалари бўйича ҳамкорлик тўғрисидаги давлатлараро битим, шу йилнинг октябрь ойида икки мамлакат ҳаво ҳудуди хавфсизлигини таъминлаш учун Россия ҳарбий ҳаво кучлари, ҳаво мудофаа кучлари ва Ўзбекистон ҳаво кучларидан биргаликда фойдаланиш тўғрисидаги давлатлараро битим имзоланди. 2001 йил июнь ойида ҳарбий-техник ҳамкорликни мувофиқлаштириш мақсадида ҳарбий-техник ҳамкорлик бўйича Россия-Ўзбекистон ишчи гуруҳи тузилган.
2017 йилнинг октябрь ойида Жиззах вилоятидаги Фориш ўқув майдонида 12 йил ичида биринчи ўзбек-рус ҳарбий машқлари бўлиб ўтди. Уларда икки мамлакатдан жами 400 га яқин ҳарбий хизматчилар иштирок этди. 2019 йилнинг декабр ойида Шарқий ҳарбий округнинг Ғурумсарой ўқув майдонида "Восток–2019" тактик машқлари ўтказилиб, унда Ўзбекистон ва Россия ҳарбий хизматчилари иштирок этишди. 2020 йилнинг декабрь ойида Термиз ўқув майдонида Ўзбекистонда "Сурхон-2020" махсус тактик машқи ўтказилди ва унда Россия ва Ўзбекистон Қуролли кучларининг махсус кучлари бўлинмалари иштирок этди¹⁷.
Россия ва Ўзбекистон ўртасидаги мудофаа алоқалари икки мамлакатнинг 2021-2025 йилларга мўлжалланган ҳарбий соҳадаги стратегик шериклик дастури асосида қурилади. Унинг амалга оширилиши ўзаро муносабатларга янада тизимли тус бериш, уни алоҳида муносабатларимиз руҳига мос даражага олиб чиқиш имконини беради.
Россия Ўзбекистон учун асосий қурол-яроғ ва ҳарбий техника етказиб берувчидир. Бу йўлда эса Ўзбекистон-Россия ҳамкорлиги фақат чуқурлашиб бормоқда.
СССР парчаланиб кетгандан кейин Ўзбекистон мамлакатнинг миллий манфаатларидан келиб чиқиб, постсовет мамлакатларида кечаётган иқтисодий ва сиёсий жараёнларни ҳисобга олган ҳолда мустақил ташқи сиёсат юритиш заруратига дуч келди. Ўзбекистоннинг ташқи сиёсат стратегияси бетараф ташқи сиёсатни назарда тутган. Постсовет ҳудудидаги бошқа давлатлар билан ўзаро ҳамкорлик МДҲ доирасида, шунингдек, икки томонлама форматда амалга оширилди.
Ўзбекистоннинг 1990 йиллардаги Россия билан ҳамкорлиги Россиянинг Марказий Осиёдаги бошқа давлатлар билан ҳамкорлигига нисбатан анча кам бўлган. Шу билан бирга гуманитар соҳадаги ҳамкорлик, жумладан, таълим соҳасидаги ҳамкорлик ҳам у қадар самарали бўлмаган.
2004 йилда Россия Федерацияси ва Ўзбекистон Республикаси ўртасида стратегик шериклик тўғрисидаги битимнинг имзоланиши муҳим қадам бўлди ва энг муҳим битим 2005 йилда томонлар томонидан имзоланган Иттифоқчилик муносабатлари тўғрисидаги шартнома ҳисобланади. Шу билан бирга, мазкур битим, аввало, ҳарбий-техник ва савдо-иқтисодий ҳамкорлик соҳаларида ҳамкорликни назарда тутди.
Президентимиз Шавкат Мирзиёев 2016 йилда президент лавозимини эгаллаганидан бери Ўзбекистон ташқи сиёсати мувозанатлашган, аммо бошқа давлатларга нисбатан анча очиқ бўлиб қолган. Ўзбекистон интеграцион бирлашмаларга қўшилмасдан, икки томонлама ҳамкорлик доирасида қатор давлатлар билан муносабатларни жадаллаштирди. Бу тенденция Россия билан ҳам иқтисодий, ҳам гуманитар соҳаларда намоён бўладиган ҳамкорликни ҳам ўз ичига олади. Биринчи марта таълим соҳасида икки томонлама алоқаларни мустаҳкамлашга катта эътибор қаратилди.
Мактаб таълими соҳасида Ўзбекистон олдида турган асосий муаммо ўқитувчи кадрларни тайёрлаш заруратидир. Ўзбекистон аҳолисининг кўпайиши билан янги мактаблар сони кўпайиб, ўқитувчилик касби республикада энг оммабоплардан бирига айланиб бормоқда. Шундай қилиб, 2019-2020 ўқув йилида Ўзбекистон Республикаси умумтаълим мактабларида ўқитувчилар сони 481,604 кишига етди, бу эса 2018-2019 ўқув йилига нисбатан 8,28% га кўпдир. Ўзбекистоннинг Россия билан ҳамкорлик қилишдан манфаатдорлиги мактаб таълими тизимида рус тилининг алоҳида ўрни билан ҳам изоҳланади. Рус тили республикадаги 862 та мактабда ўқитиш тили бўлиб, мактаб ўқув режасида барча ўқувчилар учун рус тилини ўрганиш кўзда тутилган. Ўзбекистонда мактабларда рус тилини ўқитиш билан боғлиқ масалалар бўйича ҳамкорлик юқори савияда олиб борилмоқда.
Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, Россия университетларида таҳсил олаётган ўзбекистонлик талабалар сони йил сайин ортиб бормоқда ва 2018/19 ўқув йилида 26 мингдан ортиқ кишини ташкил этган бўлса, 7 мингдан ортиғи бюджет асосида ўқиди. Шундай қилиб, ўзбек мактаб ўқувчиларининг рус тилини ўрганишга бўлган қизиқиши шубҳасиздир ва бу соҳадаги рус-ўзбек ҳамкорлиги ўзаро манфаатли ва истиқболли кўринади.
Олий таълим соҳасида сўнгги йилларда Россия ва Ўзбекистон ўртасидаги ҳамкорлик ҳам фаол ривожланмоқда. Ўзбекистонда Россиянинг етакчи университетларининг филиаллари ташкил этилгани ёрқин мисоллардан биридир. Мамлакатлар таълим, ахборот макони ҳамда Ўзбекистонда рус тили позицияларини сақлаб қолиш соҳасида фаол ҳамкорлик қилмоқда. Ҳозирги кунда Ўзбекистонда Россия университетларининг 15 та филиали фаолият кўрсатмоқда, шундан 12 таси кейинги тўрт йилда, ундан олтитаси 2019 йилда очилди. Бу йили МИФИ (атом саноати), МИСиС (металлургия), МЭИ (энергия) ва РХТУ (кимё саноати) филиаллари ишга тушди. Тошкентда МГИМО, Ломоносов номидаги Москва Давлат университети, Плеханов номидаги Россия Иқтисодиёт университети, Губкин номидаги Россия Давлат нефт ва газ университетининг филиаллари фаолият кўрсатмоқда. Яқин келажакда Ўзбекистонда Косигин номидаги Дизайн ва технология университети ва Москва Давлат Геодезия ва картография университетининг филиаллари очилади.
Ўзбекистонда Россия Фан ва маданият маркази фаолият кўрсатмоқда.
Шундай қилиб, дарҳақиқат, умумий таълим макони яратилмоқда, бу, албатта, икки томонлама ҳамкорликни, жумладан, иқтисодиётнинг қатор стратегик муҳим тармоқларида уларни янада мустаҳкамлашга хизмат қилади.
Ҳозирги босқичда Россия ва Ўзбекистон ўртасида таълим соҳасидаги ҳамкорлик ҳар икки мамлакат раҳбарияти учун устувор йўналишлардан бири бўлиб, Россия ва Ўзбекистон фуқаролари манфаатларига жавоб беради¹⁸.
Бугунги кунда Ўзбекистон билан Россия ўртасидаги муносабатлар тараққиёт чўққисида. Бу ҳақда Россия журналистларига берган интервьюсида Ўзбекистон Республикаси ташқи ишлар вазирлиги раҳбари Абдулазиз Камилов маълум қилди. Бироқ, унинг гапига кўра, мамлакатлар ҳали ишга солмаган имконият ва салоҳиятлар талайгина. "30 йил давомида биз бундай кенг кўламли ва икки томонлама ҳамкорликнинг бундай кенг қамровли дастурига эга эмас эдик. Бироқ, айни пайтда, ишга солинмаган яна ҳам катта салоҳият қолмоқда. Захиралар. Шундай қилиб, ҳаракат қилиш имконияти ҳали ҳам мавжуд, биз муносабатларимизни мустаҳкамлаймиз. Бу яхши", деди вазир.
Жорий йилнинг ноябрь ойидаги Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Россия Федерацияси Президенти Владимир Путиннинг таклифига биноан Россияга қилган бир кунлик ташрифи жараёнида Кремлда олий даражадаги музокаралар бўлиб ўтди ва бу учрашувда “Ўзбекистон нафақат энг яқин қўшнимиз, балки иттифоқдошимиздир. Биз Ўзбекистонни айнан шундай қабул қиламиз. Бу йирик минтақавий давлат бўлиб, бизларни тарих нуқтаи назаридан ҳам, бугунги кунда ҳам кўплаб жиҳатлар боғлаб туради”, деди Россия Президенти.
Бугун Ўзбекистон товар айирбошлаш ҳажмининг 18 фоизи Россияга тўғри келмоқда. Товар айирбошлаш кўпаймоқда: пандемияга қарамай, ўтган йили 15 фоиздан кўпроққа ошган. Бу кўрсаткич ҳатто мураккаб даврда ҳам ўзаро ҳамкорлик муваффақиятли кечаётганини аниқ-равшан кўрсатиб турибди.
Ташрифдан аввал жуда салмоқли ишлар қилинди. Учта катта тадбир: ҳудудлар, таълим ва медиа форумлари ўтказилди. Бугун 14 миллиард долларлик лойиҳалар устида иш олиб борилмоқда.
2020 йилда ўзаро савдо ҳажми 5,6 миллиард доллардан ошган бўлса, жорий йилнинг 10 ойида ушбу кўрсаткич 6 миллиарга етиб, йил якунига қадар 7 миллиард долларга яқинлашиши кутилмоқда. Кейинги тўрт йилда Ўзбекистонда Россия сармояси иштирокидаги корхоналар сони икки баробарга кўпайиб, қарийб 3 мингтани ташкил этади.
Бугун Ўзбекистон иқтисодиётида Россиядан жалб қилинган инвестициялар ҳажми 10 миллиард доллардан ошди ва жадал ўсишда давом этмоқда.
Учрашув Ўзбекистон ва Россия ўртасидаги стратегик шериклик ва иттифоқчилик муносабатлари янада мустаҳкамланиб боришини яна бир бор қатъий тасдиқлади. Давлатлар раҳбарлари Халқаро ахборот хавфсизлигини таъминлаш соҳасида ҳамкорлик тўғрисида Қўшма баёнот қабул қилдилар. Ташриф доирасида жами 18 та икки томонлама ҳужжат имзоланди.
Икки давлат ўртасидаги стратегик ҳамкорлик фақат ва фақат иккала мамлакат фаровонлиги, иқтисодиёти равнақи, халқлар ўртасидаги дўстлик, уларнинг осойишталиги ва келажак тараққиётига хизмат қилажак.

1^ Бартольд В.В. Сочинения. Том II. Часть 1. – Москва.: Издательство Восточной литературы, 1963.

2^ Самойлович А.Н. Краткий отчет о поездке в Ташкент и Бухару и в Хивинское ханства в 1908 году. // Известия Русского комитета для изучения Средней и Восточной Азии в историческом, археологическом, лингвистическом и этнографическом отношениях. № 9. – СПб., 1909., Самойлович А.Н. Материалы по среднеазиатско-турецкой литературе II. Хивинские придворные книгохранилища и книгопечатня. // Известия Академии наук Туркменской ССР. Серия общественных наук. 1981, № 1.

3^ Рожкова М.К. Экономические связи России со Средней Азией (40-60-годы XIX века). – Москва., 1963.

4^ Садыков А.С. Экономические связи Хивы с Россией во второй половине XIX – начале XX вв. – Ташкент., 1965.

5^ Зияев Ҳ. Ўрта Осиё ва Сибир (XVI – XIX асрлар). – Тошкент.: Фан, 1962., Зиёев Ҳ. Ўрта Осиё ва Волга бўйлари (XVI асрнинг иккинчи ярми – XIX асрлар). – Тошкент., 1965., Зияев Х.З. Экономические связи Средней Азии с Сибирью в XVI – XIX вв. – Ташкент.: Фан, 1983. Зиёев Ҳ. Чоризм ва пахта яккаҳокимлиги. // Шарқ юлдузи, 5-сон. – Тошкент., 1991. Зиёев Ҳ. Сибир, Волга ва Урал бўйларидаги ўзбеклар (энг қадимги даврлардан ХХ аср бошларигача). – Тошкент.: Шарқ, 2003.

6^ Байкова Н.Б. Россия билан Шарқ ўртасидаги иқтисодий алоқалар тарихидан. – Тошкент., 1964.

7^ Халфин Н.А. Политика России в Средней Азии (1857-1868). – Москва., 1960. Халфин Н.А. Россия и ханства Средней Азии (первая половина XIX века). – Москва., 1974.

8^ Серебренников А.Г. Туркестанский край. «Сборник материалов для истории его завоевания». Т. Ш, IV, XVII.

9^ Гуломов Х. Дипломатические отношения государств Средней Азии с Россией в XVIII – первой половине XIX в. – Ташкент.: Фан, 2005.

10^ Муҳаммаджонов А.Р., Неъматов Т.Н. Бухоро ва Хиванинг Россия билан муносабатлари тарихига доир баъзи манбалар. – Тошкент., 1957.

11^ Мавлонов Ў. Марказий Осиёнинг қадимги йўллари. – Тошкент.: Академия, 2008., Мавланов У. Ўрта Осиёнинг алоқа ва cавдо йўллари: шаклланиши ва ривожланиш босқичлари. Тарих фанлари доктори илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. – Тошкент., 2009.

12^ Равшанов И. Чоризмнинг Ўрта Осиё хонликларига экспансияси даврида хонликлар билан Россия ўртасидаги ижтимоий-сиёсий, савдо-иқтисодий ва дипломатик муносабатлар (XIX асрнинг 2-ярми – XX асрнинг бошлари). – Тошкент.: «Abu matbuot-konsalt» нашриёти, 2015 йил.

13^ Межгосударственные отношения России и Узбекистана.

14^ Межгосударственные отношения России и Узбекистана.

15^ Ўша манба.

16^ Межгосударственные отношения России и Узбекистана (рус.).

17^ Fozilbek Fozilbek. В Термезе завершилось учение «Сурхон-2020». Министерство обороны Республики Узбекистан (14 декабря 2020). Дата обращения: 26 декабря 2020.

18^ О представительстве. Российский центр науки и культуры в Ташкенте. Дата обращения: 14 ноября 2021.