I a очиқ Ўзанларда (каналларда) сув оқимининг текис ҳаракати

I. A ОЧИҚ ЎЗАНЛАРДА (КАНАЛЛАРДА) СУВ ОҚИМИНИНГ ТЕКИС ҲАРАКАТИ

Сув оқимининг барча тирик кесимларида тезлик эпюраси бир хил юзага ва бир хил шаклга эга бўлса, бундай оқим ҳаракати текис ҳаракат дейилади. Текис ҳаракатда суюқлик қатламлари ўзаро параллел ҳаракат чизиғига эга бўлади ва тирик кесимнинг турли нуқталари учун Z ва нинг қийматлари турлича, аммо уларнинг йиғиндиси ўзгармасдир (1-расм).

Error: Reference source not found
1- расм. Сув оқимининг каналдаги текис ҳаракати схемаси.

Текис ҳаракат аломатлари:

1. 
   
   
2. 
   
   

Текис ҳаракатнинг асосий тенгламаси

бу ерда: -ички ишқаланиш кучи;
-солиштирма оғирлик;
-канал узунлиги;
-гидравлик радиус.
Шезининг таклифига кўра текис ҳаракатда - катталик тезлик квадратига пропорционал
ёки
,

Бу ифодада эканлигини инобатга олсак, Варси-Вейсбах тенгламас

ҳосил бўлади.

Кейинги ифодани тезликга нисбатан ёзсак, қуйидаги формула ҳосил бўлади:

бу ерда - гидравлик нишаблик.
Бу формула Шези формуласи дейилади ва коэффициент С – Шези коэффициенти деб аталади. Очиқ ўзанлардаги сувнинг эркин сатҳида босим доимий бўлиб одатда атмосфера босими қарор топади, шу сабабли пьезометрик нишаблик сувнинг эркин сатҳи нишаблигига тенг бўлади:

оқимнинг текис ҳаракатида - ифода ўзгармас бўлганлиги учун:

Текис ҳаракатда оқимнинг чуқурлиги ўзгармас бўлиши зарур, шу сабабли фақат текис ҳаракатда ўзандаги барча нишабликлар ўзаро тенг бўлади.

i – канал тубининг нишаблиги ( ).
Оқим текис ҳаракати мавжудлик шарти қуйидагича:
1. ўзанда сувнинг сарфи ўзгармас ;
2. ўзанги узунлик (l) бўйича призматик бўлиши керак (демак тирик кесим шакли ва гидравлик катталиклари ўзгармас бўлиши керак);

3. 
   оқимнинг чуқурлиги ўзан бўйлаб ўзгармас ( ) бўйича:
   

;

3. 
   ўзаннинг нишаблиги ўзгармас узунлик (l) бўйича:
   

;

3. 
   ўзаннинг ғадир-будирлиги ўзгармас (бир хил) узунлик (l) бўйича:
   

( );