Hisob-kitob qilish, ulardan foydalanishning samaradorligini

10.4.  Asosiy fondlardan foydalanish ko‘rsatkichlari
Asosiy  fondlarni  takror  ishlab  chiqarish,  rejalashtirish, 
hisob-kitob  qilish,  ulardan  foydalanishning  samaradorligini 
ifodalash  uchun  juda  ko ‘p  ko‘rsatkichlar  kerak  bo ‘ladi.  Ularni 
bir necha guruhlarga b o ‘lish mumkin:
asosiy  ishlab  chiqarish  fondlarining  qiymatini  ifodalovchi 
k o ‘rsatkkchlar;
ulardan  foydalanish  darajasini,  ularning  samaradorligini 
ifodalovchi k o ‘rsatkichlar;
ishlab  chiqarish 
fondi  bilan  qurollantirish 
darajasini 
ifodalovchi  k o ‘rsatkichlar;
-  integral ko ‘rsatkichlar.
Bu 
k o ‘rsatkichlar 
tizimida 
ayniqsa, 
fond 
qaytimi 
ko‘rsatkichi  va  fondorentabellik  ko ‘rsatkichi  alohida  o ‘rin 
egallaydi.
185

Fond  qaytimi  bir  so" ml i к  asosiy  fond  ishtirokida  qancha 

mahsulot  ishlab  chiqarish  mumkinligini  ifodalaydi  va  quyidagi 
formula  yordamida hisoblanadi:
Fk 
O/Fas,
Bu  yerda:  Fk -  fond qaytimi  (so‘m hisobida);
Q -  ishlab chiqarilgan mahsulot qiymati  (so‘m hisobida);
Fas -  asosiy fondlarning o ‘rtacha  yillik qiymati.
Fond  sig‘imi  fond  qaytimiga  teskari  ko ‘rsatkich  b o ‘lib,  m a’- 
lum  miqdordagi  mahsulot  ishlab  chiqarish  uchun  qancha  asosiy 
fond kerakligini  ifodalaydi  va  quyidagi  formula  asosida  hisobla­
nadi:
Fs  = Fas/Q
Mehnatning  fond  bilan  ta’minlanganligi  har  bir  ishlovchi 
hisobiga  qanchadan  asosiy  vositalar to ‘g"ri  kelishini  bildiradi  va 
u quyidagi formula bilan  ifodalanadi:
Fbt  = Fas/Xym,
Bu  yerda:  Xym  -   xodimlarning  yillik  o ‘rtacha  miqdori 
(kishi hisobida).
Asosiy  fondlardan  foydalanishni  ifodalaydigan  k o ‘rsatkich- 
lardan  yana  biri  jihozlardan  foydalanish  ko‘rsatkichlaridir.  U 
jihozlardan  ekstensiv  va  intensiv  foydalanish  koeffisiyentlarini 
o ‘z  ichiga oladi:
a)  ekstensiv  foydalanish  koeffisiyenti  (Ke).  U  jihozlam ing 
rejali  ish  vaqti  fondida  (Tjr)  haqiqiy  ishlagan  vaqti  (Tjx) 
darajasini  ko'rsatadi:
Ke =  Tjx/ Tjr,
b)  intensiv  foydalanish  koeffisiyenti  (Kin).  U  jihozlam ing 
minimum mahsulot ishlab  chiqarishi  mumkin  bo'lgan  miqdoriga
186

(Mch) nisbatan haqiqiy ishlab  chiqargan  mahsulot miqdori  (Mx) 

darajasini  ko‘rsatadi:
K in  -  M x/M m .