|
Haynrih Byoll
NOBEL MA’RUZASI VA HIKOYA
Haynrix Teodor Byoll (21 dekabr 1917 – 16 iyul 1985) – nemis yozuvchisi va romannavisi. Kyolnda tug‘ilgan. Mak tugatgandan so‘ng gitleryugend tarkibiga qo‘shiladi. 1939 yili xizmatga chaqirilgan yosh Bell Sharqiy va G‘arbiy fro kapral lavozimida xizmat qiladi. 1945 yili amerikaliklar tomonidan asirga olinadi. Urushdan so‘ng Kyoln universit o‘qiydi. 1949 yili ilk qissasi «Poyezd o‘z vaqtida keldi» («Der Zug war punktlich») nomi bilan chop etiladi.
U 1972 yili u adabiyotdagi xizmatlari uchun Nobel mukofotiga sazovor bo‘ladi. Uning «Pichoqli odam» (Der Mann den Messern, 1948), «Mening aziz oyog‘im» (Mein teures Bein, 1950), «Qinchang‘i qo‘ylar» (Die schwarzen Sc 1951), «Qayerda eding Adam» (Wo warst du, Adam?, 1951), «Baleklar tarozisi» (Die Waage der Baleks, 1952), «Bir a qopchasining tarixi» (Abenteuer eines Brotbeutels, 1953), «Pochta otkritkasi» (Die Postkarte, 1953), «Xo‘jasiz uy» ( ohne Hüter, 1954), «Yomon romanlardagidek» (Wie in schlechten Romanen, 1956), «Irland kundaligi» (Irisches Tageb 1957), «Tutqich bermaslar» (Die Spurlosen, 1957), «Doktor Murkening sukuti» (Doktor Murkes gesammeltes Schwe 1955), «Katarina Blyumning yo‘qotilgan obro‘si» (Die verlorene Ehre der Katharina Blum, 1974), «Minalashtir hudud» (Vermintes Gelände, 1982) kabi asarlari mashhur.
MEN ODDIY NEMISMAN
Qirol hazrati oliylari, xonimlar va janoblar! Germaniyaga tashrifingiz davomida biz unib-o‘sgan, yashayotgan fon qatlamlariga ma’rifatli nigoh tashlashga musharraf bo‘ldingiz. Bu zamin halovat neligin sira bilmadi. Reyn (1) bo‘y ko‘plarning orzumandi bo‘lmish bu zamin ne-ne hukmdorlarni ko‘rmadi, qanchadan-qancha — mustamlakac mahalliy, hududiy, diniy, jahon urushlaridan omon chiqmadi, deysiz. Qandayin qirg‘inlar, surgunlarni bosh o‘tkazmadi-ya…
Sirasini aytganda, «d» harfidan qoniqmaganlar, uning o‘rniga «t» harfini ma’qul ko‘rganlar «Teutsche»ni (2) namo etishdi. Zo‘ravonlik, vayrongarchilik, dardu iztirob va tushunmovchilik — mana shular o‘tkinchi dunyodan zamon omonat dunyoga qadam qo‘yayotgan odamning yo‘lida yotadi.
Na vayronalar, na ko‘chkilar, na Sharqqa va na G‘arbga siljish farovonlikdan so‘ng kutish mumkin bo‘lgan natij Hali-hamon «Teutsche»ni namoyish etishga moyil nemislar orasida go‘yoki «g‘arblik» va «nemischa» birikm millatning gumrohligi, degan shubha-gumonga boradiganlar uchrab turadi. Aslida shubha-gumonga o‘rin yo‘q; aga o‘lkaning yuragi bo‘lsa, u Reyn oqadigan yerda joylashgandir.
Bolaligimda maktabda urush barcha hodisalarning onasi, degan yomon gap eshitgandim; bir vaqtning o‘zida maktabda, ham cherkovda eshitgandimki, mo‘min-qobillar, ma’sumlar, xullas, zo‘ravonlikni rad etuvchilar zamin merosxo‘rlari bo‘lib qoladi. Umrining so‘ngiga qadar insoniyat kimlargadir samo va zaminni, yana boshqa birovg samonigina va’da qiladigan o‘ta mudhish ziddiyatdan qutulolmaydi. Urushdan ikki qo‘lini burniga tiqib qaytgan millio odamlar singari men uchun ham bu olis yo‘l bo‘ldi, o‘sha millionlardan takror va takror yozishga ishtiyoq tufayl ajralib turdim. O‘sha ishtiyoq meni shu yergacha olib keldi. Agar kamina uzoq vaqt darbadarlikda, quvg‘indan ajalga berib, yuragida xarsangtosh bilan eson-omon yurtiga qaytib kelgan yigitni pisand qilmay unga o‘girilib qaramasam yerda turganimga sira-sira ishonmayin.
Men uchun Tinchlik — na xotira va na mol-davlat, u shunchaki so‘z; Respublika ham — ajnabiy so‘z emas, ya qilingan xotiralardir. Yot-begonalik zanjirlarini uzib xaloskorga aylangan chet ellik yozuvchilarga shu yerdan minnatdorchilik bildirishim kerak. Qolaversa, nemis do‘stlarim va tanqidchilarga qayta-qayta madadlari uchun tetiklikdan mahrum qilmoqchi bo‘lganlarga-da tashakkur aytmoqchiydim, negaki ko‘p narsa urushsiz hal bo‘lsa-da, am mening nazarimda, qarama-qarshiliksiz amalga oshmaydi.
Yigirma yetti yil. Bu nafaqat muallif, balki uning vatandoshlari uchun ham uzoq muddat… Shu yerda turib, ichki hay bilan bir zamonlar bema’ni tasavvurlarga ko‘ra nemis hisoblanmagan nemis o‘tmishdoshlarimni eslayman. Mo‘’jiza tu o‘limdan omon qolib, Selma Lagerlyof qutqarib olgan Nelli Zaks, badarg‘a qilingan va fuqarolikdan mosuvo et Tomas Mann, o‘z yurtidan bosh olib ketgan German Gesse.
Men dunyoga kelishimdan besh yil, bundan oltmish yil ilgari bu yerda Germaniyada vafot etgan adabiyot bo‘yicha so nemis laureati — Gerhart Gauptman turgandi. U umrining so‘nggi yillarini, agar ba’zi bir vaziyatlarni hisobga olm Germaniyada, o‘zining joyi bo‘lmagan Germaniyada o‘tkazdi. Kamina esa u yoki bu emas, oddiy nemisman; shaxs isbotlaydigan hujjat esa, bu o‘zim yozadigan tildir. Bundan ko‘ksim faxrga to‘lib quvonaman. Shvesiya akademiya A’lo Hazratlariga va Shvesiyaga nafaqat kaminaga, balki o‘z fikrimni ifoda etadigan tilga hamda men fuqarosi bo mamlakatga ko‘rsatgan hurmat-e’tibori uchun minnatdorchilik bildiraman.
1972 yil 10 dekabr.
G‘arbiy Yevropadagi daryo.
«Teutsche» — «Deutsche» — bu yerda yozuvchi nemis millatchilarining qadim zamonlarda «d» o‘rniga «t» ishlatadi degan da’volarini nazarda tutmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |
