Guruh: kis-20-01 Bajardi: Umarov Obidjon Tekshirdi

TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI

1-MUSTAQIL ISH
Mavzu: BTning elektr modellari: nochiziqli va chiziqli.
Fan nomi: Elektronika va sxemalar
Guruh: KIS-20-01
Bajardi: Umarov Obidjon
Tekshirdi: Urinov Jamshid

Samarqand-2022

Mavzu: Ketma ket tebranish konturi
Reja:
1.Kirish.
2.Asosiy qism.
2.1.Elektromagnit tebranishlar haqida malumot.
2.2.Erkin elektromagnit tebranishlar.
2.3.Elekromagnit tebranishlar tenglamasi
3.Xulosa.
4. Foydalanilgan adabiyotlar.

KIRISH
 Кетма-кет тебраниш контури. Кучланишлар

резонанси
Резонанс ходисаси бир неча хил таърифланиши мумкин. Улардан бири бўйича С ва L элементларга эга бўлган берилган пассив икки қутбликнинг кириш қисмида кучланиш фазаси  ва ток фазаси  мос келса, яъни  бўлса, резонанс ҳодисаси мавжуд бўлади; бунда мазкур икки қутблик ташқаридан реактив қувват олмайди ( ). Бундай резананс энергетик ёки фазали резонанс дейилди. Резонанснинг бундай таърифи электротехникада кенг қўлланилади.

И ккинчи таъриф ахборот технологиялари соҳаларига кўпроқ мос келади. Унга кўра, резонанс ходисаси С ва L пассив элементлари бўлган занжирга ташқаридан берилаётган кучланиш ёки токнинг бурчак частотаси   занжирнинг хусусий (резонанс) частотаси   га тенг бўлганда кузатилади. Бундай резонанс радиотехник (тўлқин) резонанс деб аталади. Ушбу икки хил таърифланаётган ҳодиса аслида ягона холатдир, яъни
13.1-расм


 бўлганда   ни кўриш мумкин. tebranishlar — muayyan vaqt oraliklarida takrorlanib turadigan xarakatlar. Mas., soat mayatnigining tebranishi, cholgʻu asboblari torlarining yoki kamerton oyoqchalarining tebranishi, radiopriyomnik konturidagi kondensator qoplamalari orasidagi kuchlanishning tebranishi va boshqa shunday takrorlanuvchanlik xossasiga egadir. Takrorlanayotgan jarayonning fizik tabiatiga qarab mexanik, elektromagnit, elektromexanik va boshqa T.ga ajraladi.
T. tabiatda va texnikada keng tarqalgan. Koʻpchilik hollarda ular salbiy taʼsir qiladi. Relslarning qoʻshilish joyidan utayotganda poyezdning gʻildiraklari beradigan turtkilar koʻprikning tebranishiga, suzish vintining aylanishi kema tanasining tebranishiga, samolyot qanotlarining tebranishi halokatga olib kelishi mumkin. Bunday hollarda T.ni xavfli chegaragacha kutarilishiga yoʻl qoʻymaslik uchun tegishli choratadbir koʻriladi. Shunga qaramasdan T. texnikaning turli sohalarida muhim ahamiyatga ega. Mac, radiotexnika tebranma jarayonlarga asoslangan. Tebranayotgan tizimga koʻrsatilayotgan taʼsir xarakteriga koʻra, T. erkin T., majburiy T., avto T. va parametrik T.ga boʻlinadi. Muvozanat holatidan chiqarilgandan keyin oʻzicha tebranadigan tizimda yuz beradigan T.ga erkin T.; davriy ravishda oʻzgaruvchi tashqi kuch taʼsiri ostida boʻladigan T.ga majburiy T. deb yuritiladi.
Avtotebranishlar vaqtida majburiy T.dagi kabi tebranuvchi tizimga tashki kuchlar taʼsir qiladi, biroq bunday taʼsir koʻrsatilishi zarur boʻlgan vaqt momentlarini tebranuvchi tizimning oʻzi belgilaydi, tashqi taʼsirni tizimning oʻzi boshqaradi. Mac, mayatnikli soatda mayatnik, koʻtarib qoʻyilgan toshning yoki buralgan prujinaning energiyasi hisobiga turtki olib turadi, bunda bu turtkilar mayatnik oʻrta holatdan oʻtayotgan momentlardagina beriladi. Parametrik T. vaqtida tashqi taʼsir hisobiga tizimning biror parametri, mas., tebranayotgan sharcha osilib turgan ipning uzunligi davriy ravishda oʻzgarib turadi.
Eng sodda tebranish garmonik T.dir. Garmonik T.da tebranuvchi kattalik vaqt boʻyicha sinus yoki kosinus qonuni boʻyicha oʻzgaradi. Bu turdagi tebranish quyidagi sabablarga koʻra juda muhimdir: tabiatda va texnikada uchraydigan T. oʻz xarakteri boʻyicha garmonik T.ga juda yaqin; boshqacha koʻrinishdagi davriy T.ni ustmaust tushgan bir necha garmonik T. sifatida tasavvur qilish mumkin. Tebranish jarayonlarining fizik mohiyati turlicha boʻlishiga qarmay, ulardagi T.ning oʻziga xos xususiyatlari bir xil qonuniyatga boʻysunadi. Garmonik T.ning oʻzaro qoʻshilishidan turli T., mas., bir xil chastota va turlicha fazalarga ega bulgan oʻzaro perpendikulyar ikkita garmonik T. yigʻindisi fazalar ayirmasiga qarab tebranuvchi nuqtaning trayektoriyasi toʻgʻri chiziq, aylana yoki ellipedan iborat bulishi mumkin. Chastotalari turlicha va uzaro perpendikulyar bulgan ikkita garmonik T. yigindisini ifodalovchi nuqta harakatining trayektoriyalari gʻoyat murakkab chiziklardan iborat. Bu chiziklar Lissaju figuralari deb yuritiladi. Garmonik T.dan iborat turlicha murakkab T. mexanika, elektrotexnika, radiotexnika, optika va boshqafan hamda texnika sohalarida koʻp uchraydi.
Tebranma harakat tabiatdagi barcha hodisalarga xos bo’lgan xususiyatdir. Olamdagi barcha makro jismlar: yulduz,quyosh,sayyorolar va hokazo; tabiat:fasllar,oylar,kecha va kunduz vahokazo;jonli organizm:qon aylanishi, yurak urishi vahokazolar doimiy tebranma xarakatda bo’ladi.Shuning uchun tebranma harakat juda diqqat bilan o’rganishga muollik jarayondir.Biz mexanik tebranishlar bilan tanishganmiz. Endi esa hozirgi zamon tehnikasining mag’zini tashkil qiladigan elektromagnit tebranishlar jarayoni bilan tanishamiz. ►Biz dastlab harakatsiz zaryad atrofida elektrostatik maydon, so’ngra esa harakatlanayotgan zaryad (elektir toki) atrofida magnit maydon hosil bo’lishini ko’rdik. Elektomagnit induktsiya hodisasi magnit maydonning o’zgarishi uyyurmali elektromagnit maydonni vujudga keltirishini ko’rsatdi. Ushbu bobda esa elektr va magnit maydonlar orasida yana qanday munosabatlar mavjudligini ko’ramiz.Elektromagnit tebranishlar elektr va magnit maydonlarning birgalikdagi tebranma harakatidir. Elektromagnit tebranishlar deb zaryadlarning, toklarning, elektr va magnit maydon kuchlanganliklarining davriy va bir-biriga bog’liq ravishda o’zgarishiga aytiladi. Erkin elektromagnit tebranishlar deb dastlab to’plangan energiya hisobiga tashqi ta’sirsiz ro’y beradigan tebranishlarga aytiladi. 1-rasm K C L 1 Z ► Elektromagnit tebranishlar tenglamasi. ► Induktivlik L va sig’im C lardan tashkil topgan yopiq tebranish konturi berilgan bo’lsin. (1-rasm) konturda tebranish uyg’otish uchun kandensatorga zaryad bermoq kerak. Buninng uchun kalit 1-holatga keltiriladi. Kalit 2-holatga o’tkazilganda kondensator razryadlana boshlaydi va induktiv g’altakdan o’tgan tok unda o’z induksiya EYUKni vujudga keltiradi. t L l O z    '  Elektromagnit tebranishlarning haraktrestikalari. Elektromagnit tebranishlar tenglamasi erkin garmon tebranishlarning differentsial tenglamasiga o’xshaganligi sababli uning yechimi. ko`rinishga ega bo`ladi. Bu erda q0 – kondensator qoplamalaridagi maksimal zaryad, W0 –kontur xususiy tebranishlarining siklik chastotasi. Nafaqat kondensator qoplamalaridagi zaryad, balki ko’nturdagi kuchlanish va tior kuchi ham garmonik qonunlarga muvofiq o’zgaradi: ) 0 sin( 0 qq t ) 0 sin( 0 )) 0 / (sin( 0 U q/cq c t U t ) 0 cos( 0 ) 0 cos( 0 I (q)/(t)q  t I t ►Umuman olganda, real tebranish konturlari aktiv qarshlikka ham ega bo’lib, konturda to’plangan energiyani bir qismi Issqlik ajralishiga ham sarflanadi (2-rasm). ►Natijada tebranish amplitudasi sekin kamayadi va konturdagi tebranish so’nadi.Real tebranish konturi uchun Om qonunining ko’rinishi quyidagicha bo’ladi. L(I)/(t)IRq/c yoki L(I)/(t)IRq/c0 2-rasm Avtotebranishlar. Tebranishlarni so’nmaydigan qilib tutuib turish texnikada muhim ahamiyatga egadir. Agar real tebranish sistemasi yo’qotadigan energiyaning o’rni to’ldirilib turilsa, unda tebranish so’nmaydigan bo’ladi. Tebranish konturidagi so’nmas tebranishlarni doimiy tashqi manba hisobidan energiya bilan taminlab turiladigan avto tebranishlar juda keng qo’llaniladi va muhim ahamiyatga ega. Bunda tebranishlarning hossalari sistemasining o’zi tomonidan aniqlanadi. So’nmas elektromagnit tebranishlar generatori. Bunday tebranishlar sistemasi vazifasini kichik qarshilikli, induktivlik (L) va (C)dan iborat kontur bajaradi. Tranzistorni kuchlanish bilan ta’minlovchi batareya –tok manbai vazifasini bajaradi. Klapan vazifasini tranzistor bajarib berilishini boshqaradi. (3-rasm). Tebranish konturining g’altagi L bilan maydon orqali bog’langan teskari bog’lanish g’altagi LBOG’ tebranishlarning o’z-o’zidan paydo bo’lishiga xizmat qiladi.Klapan vazifasini esa p-n-p tipdagi tranzistorlar o’taydi