Физика ва электроника асослари

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI MADANIYAT VA SPORT ISHLARI
VAZIRLIGI
O‘ZBEKISTON DAVLAT KONSERVATORIYASI
A.AHMADJONOV, M.Z.NOSIROV, A.R.RO‘ZIQULOV

Fizika va elektronika asoslari

2-nashri
Texnogen san’at (musiqiy ovoz rejissyorligi) bakalavriat ta’lim yo‘nalishi talabalari uchun

o‘quv qo‘llanma

Toshkent
2008
Ushbu o‘quv qo‘llanma O‘zbekiston davlat konservatoriyasining ilmiy-uslubiy kengashi tomonidan nashrga tavsiya etilgan.
Mazkur o‘quv qo‘llanmada O‘zbekiston davlat konservatoriyasining “Texnogen san’at (Musiqiy ovoz rejissyorligi)” ta’lim yo‘nalishi bo‘yicha bakalavriat talabalarida fizika va elektronikaga oid tushunchalarni shakllantirishga qaratilgan bo‘lib, unda elektr qismi, mikroelektronika, akustik to‘lqinlar, radiolampalar, integral mikrosxemalar, kuchaytirgichlar, tok to‘g’rilagichlari, atom fizikasi hamda ta]lim yo‘nalishi ixtisoslsshuvidan kelib chiqib elektron musiqa va elektron musiqiy cholg’ularning fizikelektronik asoslari o‘rgatiladi.
Mas’ul Z.M.Solihov, texnika fanlari doktori, professor. muharrir:
Taqrizchilar: B.Otaqulov, fizika-matematika fanlari doktori, professor, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan fan arbobi, Beruniy nomidagi Davlat mukofoti sovrindori.
S. Begmatov, san’atshunoslik fanlari nomzodi, professor.
© O‘zbekiston davlat konservatoriyasi
Tahrir-nashriyot bo‘limi,
© A.Ahmaljonov, M.Z.Nosirov, A.R.Ro‘ziqulov, 2008.

MUNDARIJA

bet.
So‘z boshi ....................................................................................................... 4

1. 
   XALQARO BIRLIKLAR TIZIMI (SI) ..................................................... 5
   
   1. 
      Ayrim mexanik va issiqlik kattaliklarining o‘lchov birliklari ....... 5
      
   2. 
      Ayrim elektromagnit kattaliklarning o‘lchov birliklari ................. 5
      
   3. 
      Dielektrikning mutlaq o‘tkazuvchanlik birligi .............................. 6
      
   4. 
      Magnit maydoni oqimining birligi ................................................. 7
      
   5. 
      Magnit induksiya birligi ................................................................. 7
      
   6. 
      Induktivlik va o‘zaro induktivlik birliklari .................................... 8
      
   7. 
      Magnit singdiruvchanlik birliklari ................................................. 8
      
   8. 
      Ish va energiya birliklari ................................................................ 8
      
   9. 
      Qarshilik birliklari .......................................................................... 9
      
   10. 
       Sig‘im birliklari, ularni integrallovchi va differensiallovchi
       

elektr zanjirlarda ishlatilishi ........................................................... 11

11. 
    SI tizimiga kirmaydigan birliklar .................................................. 16
    
12. 
    Misollar yechish ............................................................................ 16
    
1. 
   QARSHILIKLAR ..................................................................................... 19
   
   1. 
      Qarshiliklarni ulash va ularni hisoblash .......................................... 19
      
   2. 
      O‘tkazgich qarshiliklarini haroratga bog‘liqligi ............................. 20
      
2. 
   ODDIY DOIMIY TOK ZANJIRLARI ...................................................... 22
   
   1. 
      Zanjirni bir qismi uchun Om qonuni .............................................. 22
      
   2. 
      Zanjirning to‘la qismi uchun Om qonuni ........................................ 24
      
   3. 
      Elektr tokini hisoblash .................................................................... 26
      
   4. 
      Tok zichligi ..................................................................................... 27
      
   5. 
      Elektr tokining ishi .......................................................................... 28
      

3.4. Joul-Lens qonuni ............................................................................. 30

4. 
   KONDENSATORLAR .............................................................................. 32
   
   1. 
      Kondensatorlarni parallel ulash ...................................................... 33
      
   2. 
      Kondensatorlarni ketma-ket ulash .................................................. 35
      
   3. 
      Kondensatorlarni aralash ulash ....................................................... 39
      
5. 
   INDUKTIVLIK G‘ALTAGI VA UNI HISOBLASH ............................... 41
   
6. 
   ELEKTROMAGNIT MAYDON ENERGIYASI ..................................... 48
   
   1. 
      Dielektrik materiallarni elektr mustahkamligi ................................ 49
      
   2. 
      Qattiq jismlarni elektr teshilish jarayoni ......................................... 50
      
7. 
   ELEKTRON LAMPALAR ........................................................................ 52
   
   1. 
      Diod lampasi hamda uch elektrodli elektron lampalari .................. 55
      
   2. 
      Ko‘p elektrodli lampalar ................................................................. 56
      
8. 
   DIOD VA STABILITRONLAR ................................................................ 60
   
   1. 
      Yarim o‘tkazgichli diodlar .............................................................. 60
      
   2. 
      Yarim o‘tkazgichli diodlar asosida har xil tok to‘g‘rilagichlarni
      

qurish va o‘zgaruvchan toklarni o‘zgarmas toklarga aylantirish ... 62

3. 
   Stabilitron va uning ishlashi ............................................................ 63
   
1. 
   TRANZISTORLAR ................................................................................... 64
   
   1. 
      Tranzistorlar va ularning ulanishi ................................................... 64
      
   2. 
      Tranzistorlarning umumiy emitter bilan ulash ................................ 65
      
   3. 
      Tranzistorni umumiy kollektor bilan ulash ..................................... 66
      
   4. 
      Maydon tranzistori .......................................................................... 67
      
2. 
   KUCHAYTIRGICHNING UMUMIY XARAKTERISTIKALARI ...... 70
   
   1. 
      Bipolyar tranzistorli past chastotali kuchaytirgich kaskadi .......... 74
      
3. 
   INTEGRAL MIKROSXEMALAR ......................................................... 78
   
4. 
   TOVUSH BOSIMI VA KUCHINING O‘LCHOV BIRLIKLARI
   

HAMDA UNING DINAMIK DIAPAZONI ........................................... 80

1. 
   Tovush bosimi va ovoz kuchini o‘lchash ..................................... 80
   
2. 
   Eshitiladigan tovushning dinamik diapazoni ................................ 80
   
3. 
   Tovush............................................................................................ 82
   
4. 
   Elektromagnit tebranishlar............................................................. 84
   
5. 
   Mikrofon va radiokarnaylar .......................................................... 88
   
6. 
   Diamagnitiklar, paramagnitiklar va ferromagnitiklar.................... 95
   
7. 
   Axborotni magnit usulida yozish................................................... 96
   
1. 
   Elektr filtrlari haqida tushuncha ............................................................... 98
   
2. 
   Avtogeneratorlarning har xil ko‘rinishlari va ularni hisoblash ............... 101
   
3. 
   ATOM YADROSI FIZIKASI .................................................................. 108
   
   1. 
      Atom yadrosining energiyasi ........................................................ 109
      
   2. 
      Yadro reaksiyasi ............................................................................ 110
      
   3. 
      Uran atom yadrosi reaksiyasini atom bombasida ishlatilishi ....... 111
      
   4. 
      Uran 235 ning yadro reaksiyasi .................................................... 111
      
4. 
   ELEKTRON MUSIQA VA ELEKTRON MUSIQIY CHOLG‘ULAR 115
   
   1. 
      Elektron musiqiy cholg‘ular .......................................................... 115 16.2. Filtrlar ............................................................................................ 124 16.3. Tovush chastotasi generatorlari .................................................... 124 16.4. Sintezator va semplerlar ................................................................ 127
      

16.5. Hozirgi zamon elektron musiqa yaratish dasturlari va ulardan foydalanish ..................................................................................... 129
Qo‘llanilgan atamalarning qisqacha lug‘ati ................................................... 138
Adabiyotlar ..................................................................................................... 139