Farg’ona davlat universiteti bt va sti yo’nalishi 18. 29- guruh

FARG’ONA DAVLAT UNIVERSITETI BT va STI YO’NALISHI 18.29- GURUH

• Mavzu: Ot so’z turkumi

• Ot.
• 1. Narsa-buyum, kimsalarning nomini bildiradigan so’zlar turkumi ot deyiladi.
• Ot kim?, nima? so’roqlariga javob bo’ladi.
• 2. Ot egalik va kelishik qo’shimchalari bilan qo’llanadi, birlik va ko’plikda
• ishlatiladi.
• 3. Ot gapda bosh bo’lak, ikkinchi darajali bo’lak va undalma bo’lib keladi.
• Masalan:
• 1. Onam bog’chada tarbiyachi bo’lib ishlaydi. ( ega )
• 2. Bugungi ishni ertaga qo’yma! ( to’ldiruvchi )
• 3. Bolalar, ko’cha harakati qoidalariga rioya qiling! ( undalma )
•  

• Rasmlarni nomlab chiqing
• ( otlar ishtirokida gap tuzing)

• Atoqli otlar
• “Shukur Burhonov “ shirkati, “Alpomish” dostoni,
• “Ma’rifat” gazetasi, Evropa, Aziz Mavlonov, Orol dengizi, Buxoro shahri, “ Sinfdosh “ jurnali, Birinchi jahon urushi.

• Turdosh otlar
• Yo’l, qo’y, bino, ko’ylak, teatr, taxta, gul, kapalak, qurbaqa, chuvalchang, kiyik, piyola, etik, shim, yubka, kofta, olma, meva, sichqon, mushuk, pufak.

• Kasb-hunar otlari. ( shaxsni anglatadi)
• zargar, ovchi, o’qituvchi, haydovchi, loyihachi
• shifokor, temirchi, duradgor, suvchi, chilangar
• gulchi, bog’bon, oshpaz, o’lkashunos, ishchi.

• Egalik qo’shimchalari

Birlik son			Ko’plik son
Shaxs	Unli bilan tugagan ot-lardan so’ng	Undosh bilan tugagan ot-lardan so’ng	Unli bilan tugagan ot-lardan so’ng	Undosh bilan tugagan ot-lardan so’ng
I II III	Aka-m Aka-ng Aka-si	So’z-im So’z-ing So’z-i	Aka-miz Aka-ngiz Aka-lari	So’z-imiz So’z-ingiz So’z-lari

Kelishiklar	Kelishik savollari	Misollar
1.Bosh kelishik 2.Qaratqich kelishigi 3.Tushum kelishigi 4.Jo’nalish kelishigi 5.O’rin-payt kelishigi 6.Chiqish kelishigi	Kim? Nima? Qayer? -------- Kimning? Nimaning? Qayerning? ----ning Kimni? Nimani? Qayerni? -----ni Kimga? Nimaga? Qayerga? ---ga(-qa,-ka) Kimda? Nimada? Qayerda? Qachon? --da Kimdan? Nimadan? Qayerdan? -----dan	Zuhra, qalam, Toshkent Zuhraning, qalam- ning,Toshkentning Zuhrani, qalamni, Toshkentni Zuhraga,qalamga, Toshkentga Zuhrada,qalamda, Toshkentda,yozda Zuhradan, qalamdan, Toshkentdan

• Qo’shma otlar. Сложные существительные.
•  
• Qo’shma otlar ikki yoki undan ortiq o’zaklarning birikuvidan yasaladi.
•  
• I. Qo’shilib yoziladigan qo’shma otlar:
•  
• 1. Ot bilan otdan : ot + quloq, qo’l + arra, yurt + boshi.( qismlari turdosh otlardan iborat)
• 2. Sifat bilan otdan : ko’k + sulton, qora + ko’l.
• 3. Ot bilan sifatdan : gul + beor, osh + ko’k.
• 4. Son bilan otdan : uch + burchak, ming + oyoq.
• 5. Ot bilan fe’ldan : o’rin + bosar , ot + boq +ar. ( - ar qo’shimchali fe’ldan yasalgan )
•  
• II. Ajratib yoziladigan qo’shma otlar:
• Ikkinchi qismi ye, yo, yu yoki ya harfi bilan boshlangan qo’shma otlar.
• yer yong’oq
• qozon yuvg’ich.

• Juft otlar. Парные существительные.
• Juft otlar ikki o’zak yoki so’zning qator ( juft bo’lib ) kelishidan yasaladi.
• Masalan:
• qozon- tovoq (ro’zg’or)
• ota-ona (qarindoshlik)
• oshna-og’ayni (yaqinlik )
• Juft otlar jamlash, umumlashtirish ma’nosini bildiradi.
• 1. bir-biriga yaqin ma’noli so’zlardan:
• uy-joy, oyoq-qo’l, daftar-kitob
• 2. sinonim sozlardan :
• kuch-quvvat, oziq-ovqat, baxt-saodat ( juft otlar chiziqcha bilan yoziladi )
• 3. antonim so’zlardan:
• yosh-qari, ost-ust
• Agar ikki otni u, yu tovushlari bog’lasa defis ( - ) qo’yilmaydi.
• Masalan: Ona bilan bola- gulu lola.

• Mavhum otlar. Абстрактные сущест- ые.
• - lik (-liq ) qo’shimchasi yordamida ot, sifat, son va boshqa so’zlardan mavhum otlar yasaladi.
• Masalan: bolalik, do’stlik, yaxshilik, suvsizlik, mustaqillik, otqliq, borliq, bo’shliq .
•  
•