“Фалсафа” фанидан Муаллиф: Умирзоқова Феруза

“Фалсафа” фанидан

• “Фалсафа” фанидан

• Муаллиф: Умирзоқова Феруза

• МАВЗУ:

• БОРЛИК ФАЛСАФАСИ

• .

• РЕЖА:

• 1.Онтология-борлиқ фалсафаси.

• 2.Борликнинг анорганик, органик
• ва ижтимоий шакллари.

• .

• 3.Материя категорияси.
• Материянинг кўриниши.

Фалсафа ўрганадиган қайси бир масалани олмайлик, у онтологик муаммоси билан боғлиқ эканлигини кўрамиз. Ҳақиқатан ҳам, онтология, унга муносабат масаласи фалсафий қарашларда марказий ўринни ташкил қилади. Бу бежиз эмас, албатта. Чунки, онтология, хусусан рационал онтология муаммоси фалсафадаги ҳар қандай дунёқараш ва методологик муаммоларнинг асоси ҳисобланади. Онтология – борлиқ ҳақидаги таълимотдир. Дарҳақиқат, турли дунёқарашлар ўртасидаги баҳслар онтологик муаммоси атрофида юзага келаётган тортишувларга, яъни борлиқ азалдан мавжудми, ёки у мутлоқ руҳ томонидан яратилганми, деган масалага бориб тақалади.

• Фалсафа ўрганадиган қайси бир масалани олмайлик, у онтологик муаммоси билан боғлиқ эканлигини кўрамиз. Ҳақиқатан ҳам, онтология, унга муносабат масаласи фалсафий қарашларда марказий ўринни ташкил қилади. Бу бежиз эмас, албатта. Чунки, онтология, хусусан рационал онтология муаммоси фалсафадаги ҳар қандай дунёқараш ва методологик муаммоларнинг асоси ҳисобланади. Онтология – борлиқ ҳақидаги таълимотдир. Дарҳақиқат, турли дунёқарашлар ўртасидаги баҳслар онтологик муаммоси атрофида юзага келаётган тортишувларга, яъни борлиқ азалдан мавжудми, ёки у мутлоқ руҳ томонидан яратилганми, деган масалага бориб тақалади.

1. Хўш, борлиқ ўзи нима?

• 1. Хўш, борлиқ ўзи нима?
• 2.Нима учун борлиқ тушунчаси фалсафа пайдо бўлганидан бери файласуфлар эътиборини ўзига жалб қилиб келади?

• BORLIQ BU…

• Парменид (э.о. VI-V асрлар) таълимотича, дунё икки қисмдан иборат
• I. Ўзгарувчан, вақтинчалик, ўткинчи, инсоннинг сезгилари орқали ҳис қилинадиган;
• 2. Доимий, ўзгармас, фақат ақл орқали билиш мумкин бўлган қисми. «Ақл билан идрок этиладиган нарса борлиқдир» - деб таъкидлайди. Борлиқ – мавжуд, ноборлиқ эса мавжуд эмасдир. Борлиқ ягона ва ўзгармас, ҳар қандай хилма-хиллик, ҳар қандай ўзгарувчанлик унга қарама-қаршидир, деб эoтироф этади, яъни мавжудлик ва номавжудликни бир-бирига қарама-қарши қилиб қўяди. Борлиқ муаммосини изоҳлаётганда борлиқ билан ақлни тенг деб билади

• Парменид (э.о. VI-V асрлар) таълимотича,
• Борлик бу...???

• Гераклит (э.о. 530-470 й.) назарича
• Борлик бу...???

• Гераклит-«олам - моддий, материя эса
• мангу, уни ҳеч қандай ғайри-табиий
• куч яратган эмас, у йўқдан бор бўлган
• эмас, шунинг учунбордан йўқ бўлмайди.
• Оламда доимий, ўзгармас нарса йўқ,ундаги
• ҳамма нарса оқим ҳолида оқиб, ўзгариб
• боради. Бир дарёга икки марта тушиш
• мумкин эмас,қуёш ҳар куни
• янги эмас, балки доим ва
• тўхтовсиз янгидир».

• Демокрит (э.о. 460-370 й.) таълимотида
• Борлиқ бу...???

• Демокрит -таълимотида борлиқ физик энг
• кичик бўлинмас қисм, атом билан тенг қилиб
• Қўйилади Атомларбир-бири билан Бўшлиқ
• орқали Ажралиб турадилар.
• Бўшлиқ мавжуд эмасликка тенгдир,уни билиб
• бўлмайди. Фақат борлиқнигина билиш мумкин.
• Борлиқ мураккаб,чунки у хилма-хил
• атомлардан тузилган.

• Парменид ғояларини янгича талқин этади ва бойитади. У борлиқни ўзгармас ва доимий ғоялар борлиғи ва ҳиссий нарсалар олами, ўткинчи оламга ажратади. Платон таълимотича оламда «ғоялар дунёси» бирламчи бўлиб, моддий дунё иккиламчи, «ғоялар дунёсининг маъсули, соясидир». «ғоялар» дунёси замон ва маконга боғлиқ бўлмай, мангу, ҳаракатсиз, ўзгармасдир, моддий дунё эса иккиламчи, предмет ва ҳодисалар, замон ва маконга боғлиқ бўлиб, ўткинчи характерга эга, чунки улар вужудга келади ва йўқолади.

• Платон (э.о. тахминан 427-347 й.) ўзининг
• борлиқ ҳақидаги таълимотида ???

• Борлиқ Шарқ мутафаккирлари
• таълимотида қандай
• талқин қилинади?

• Абу Наср Муҳаммад Форобийнинг (870-950й.) олам тузилиши ҳақидаги фикрлари умуман ўрта ва яқин Шарқ уйғониш даври IX-XI асрлар фалсафасининг онтологик принципларини тушуниб олишга имкон беради. Бу принциплар бошқа мутафаккирларда ҳам деярли Форобий кўриб ўтган тартибда такрорланади. Абу Али Ибн Сино, Умар Ҳайём, Ибн Рушд ва бошқалар бу масалада Форобий қўллаган категориялардан фойдаландилар.