Elektr kattaliklar, ulani o‘lchash usullari va asboblari. Asosiy elektr kattaliklar (zaryad miqddori, elektr maydoni kuchlanganligi, potentsial, tok, kuchlanish, energiya, quvvat) va ularning o’zaro munosabatlari

Elektr kattaliklar, ulani o‘lchash usullari va asboblari. - Asosiy elektr kattaliklar (zaryad miqddori, elektr maydoni kuchlanganligi, potentsial, tok, kuchlanish, energiya, quvvat) va ularning o’zaro munosabatlari
Xalqaro SI birliklari tizimi, SI (fr. Le Système International dUnités, SI) — fizik kattaliklar tizimi boʼlib, metrik tizimning zamonaviy variantidir
SI tizimi dunyoda texnika sohasidagi keng tarqalgan birliklar tizimidir.
SI tizimi 1960 yili XI oʼlchovlar va ogʼirliklar boʼyicha Bosh konferentsiyada qabul qilingan.
SI tizimini asosiy yoki yagona tizim sifatida qabul qilmagan davlatlar (Liberiya, Mьyanma, АQSh), qora rang bilan koʼrsatilgan, kul rangda maʼlumotga ega boʼlmagan davlatlar koʼrsatilgan.

Hosil boʻlgan oʻlchov birliklari
Kattaliklar	Oʻlchov birliklar		Belgilanishi		Ifodasi
	oʻzbekcha nomlanishi	xalqaro nomlanishi	oʻzbekcha	xalqaro
Chastota	Gerts	hertz	Gs	Hz	s−1
Kuch	Nyuton	newton	N	N	kg·m/s²
Energiya	joul	joule	J	J	N·m = kg·m²/s²
Quvvat	vatt	watt	Vt	W	J/s = kg·m²/s³
Elektr zaryadi	kulon	coulomb	kl	C	A·s
Potentsiallar farqi	volt	volt	V	V	J/Kl = kg·m²·s−3·A−1
Elektr qarshiligi	om	ohm	Om	Ω	V/A = kg·m²·s−3·A−2
Elektr sig'imi	farad	farad	F	F	Kl/V = kg−1·m−2·s4·A²
Magnit oqimi	veber	weber	Vb	Wb	kg·m²·s−2·A−1
Magnit induktivligi	tesla	tesla	Tl	T	Vb/m² = kg·s−2·A−1
Induktivlik	genri	henry	Gn	H	kg·m²·s−2·A−2
Elektr o'tkazuvchanlik	simens	siemens	Sm	S	Om−1 = kg−1·m−2·s³A²

Kuchlanish va tok kuchi elektronikaning eng muhim tushunchalari sanaladi. Ushbu darsda biz elektronikanikaning muhim qismlaridan boʻlgan mana shu ikkita kattalik haqida dastlabki bilimlarga ega boʻlamiz. Keyinchalik kuchlanish va tok kuchi natijasida hosil boʻladigan quvvat tushunchasiga ham toʻxtalib oʻtamiz.
Elektr zaryadi – fizik skalyar kattalik boʼlib, u jismlarni elektromagnit maydonlar manbasi boʼlish qobiliyatini belgilaydi.
Elektr zaryadi 1785 yili frantsuz fizigi Sharli Kulon (1763-1806) tomonidan aniqlangan.
Shisha boʻlagi va shoyi parchasi (birortasi ham elektr xususiyatiga ega boʻlmagan) bir-biriga ishqalansa manfiy va ebonite tayoqchasi jun matoga ishqalansa musbat zaryad hosil bo’lgan.
Zaryadlangan zarrachalar-elektr zaryadga ega boʼlgan zarrachadir, ular elementar va tarkibiy (atomli va molekulyar ionli) boʼlishi mumkin.
Elektr zaryad musbat va manfiy qiymatga ega boʼlishi mumkin, yaʼni u zaryad olib yuruvchilar va zaryadlangan zarrachalarning sonli xarakteristikasidir.
Bu yerda K yoki ke Kulon doimiysi (ke ≈ 8.988×109 N⋅m2⋅C−2), |q1| va |q2| zaryadlarning moduli, skalyar r esa zaryadlar orasidagi masofadir.
Kuch ikki zaryadni tutashtiruvchi toʻgʻri chiziq boʻylab yoʻnaladi. Agar zaryadlar bir xil ishora ega boʻlsa, ular orasidagi elektrostatik kuch itaruvchidir; agar ular turli xil ishoralarga ega boʻlsa, ular orasidagi kuch tortishuvchidir.