Din hám demokratiya. Islamiy qádriyatlar hám házirgi zaman. Jobası: Din hám demokratiya. Islamiy qádriyatlar hám házirgi zaman

Aim.uz

Din hám demokratiya.Islamiy qádriyatlar hám házirgi zaman.


Jobası:
1.Din hám demokratiya.
2.Islamiy qádriyatlar hám házirgi zaman.


«Hámme ushın hújdan erkinsligine kepillik beriledi. Hár bir insan qálegen dinge ıtıqat qılıw yamasa hesh qaysı dinge ıtıqat etpeslik huqıqına iye. Diniy qarawlardı májbúrlep sıńırıwǵe jol qoyılmaydı».
Ózbekstan Respublikası
Konstituciyasiniń 31-statyası
1.Din hám demokratiya.
Hújdan erkinligi hám diniy shólkemler máselesi socialliq ómirde mudamı zárúrli hám quramalı másele bolıp kelgen. Sonlıqtan, onıń tubirinde shaxstıń huqıqı, demokratiya, ádalatparwarlik hám adamgershilik sıyaqlı úlken social, siyasiy, huqıqıy hám etikalıq túsinikler jatadı. Hújdan erkinligi adamlardıń psixologiyalıq álemine, onıń saw hám bárkámallıǵına tikkeley tásir kórsetedi. Sol sebepli bul máseleniń socialliq ómir degi ornı hám atqaratuǵın wazıypaları oǵada zárúrli. Birlesken Milletler Shólkeminiń ustavidan tartıp barlıq xalıq aralıq hújjet hám shártnamalarda, hámme mámleketlerdiń konstitutsiya hám nızamlarında hújdan erkinligi óz ańlatpasın tapqan. 1948 jılda qabıl etilgen insan huqıqları uliwma jáhán Deklaratsiyasına muwapıq hár bir insan pikirlew, hújdan hám dinge sıyınıw erkinshegi huqıqına iye. Bul huqıq óz dini yamasa ıtıqatın ózgertiw erkinligin, óz dini yamasa ıtıqatına ózinshe, sonıń menen birge, basqalar menen birgelikte ámel qılıw kepilligin, sıyınıw hám diniy dástúrlerde jalǵız tártipte yamasa adamlar arasında birge qatnasıw erkinligin óz ishine aladı.
Bunnan tısqarı bul másele taǵı bir quramalı hádiyse - túrli dúńyaǵa kózqaras, ıtıqatda bolǵan kisiler ortasındaǵı, din ham demokratiya, diniy shólkemler menen mámleket ortasındaǵı munasábetlerdiń ámelde huqıqıy támiyinleniwin de názerde tutadı.
Sol tárepten 1992 jılda qabıl etilgen Ózbekstan Respublikasınıń Konstituciyasiniń 31-statyasında hár bir puqara ushın hújdan erkinligi huqıqınıń kepillikleniwi tábiy jaǵday bolıp tabıladı. Taǵı bir zárúrli tárepi - keyingi jıllarda mámleket menen diniy shólkemler ortasındaǵı óz-ara munasábetlerde salmaqlı ózgerisler júz berip atır. Dinniń jámiyettegi ornı tiklenip atır. Diniy awqam hám shólkemlerdiń iskerlik kórsetiwlerine múmkinshilik jaratılıp atır. Qatar tariyxıy estelikler diniy shólkemler iqtıyarına ótkerildi, jańa meshitler ashılıp atır. Diniy shólkemlerdiń xalıq aralıq baylanısları kún sayın keńeyip barıp atır.
Kóplegen mámleketlerde túrli diniy ıtıqatqa tiyisli kisiler tatıw, birlespe bolıp jasaǵanlar. Soniń menen birge, 1004 - 1005 jıllarda Xorezmde jaratılǵan Ma'mun akademiyasında iskerlik alıp barǵan oqımıslılar da túrli dinge sıyınıw wákilleri edi. Atap aytqanda, Abu Sahl Masixiy diniy ıtıqatı boyınsha xristian bolǵan. Bunda babalarımız dúnyaǵa kóz qarasında júdá áyyemginen baslap tolerantlik kórinetuǵın bolǵanlıǵın kóriwimiz múmkin.
Óz aldına dúnyalıq mámleket kurishni maqset etip qoyǵan Ózbekstan respublikasınıń Konstitusiyası 61 - statyasında sonday dep ataladı : “Diniy shólkemler hám birlespeler mámleketten ajıratılǵan hám de nızam aldında teńdir. Mámleket diniy birlespelerdiń iskerligine aralaspaydı.”
Mámleketimizde barlıq diniy konfessiyalar wákilleri teń huqıqqa iye esaplanadılar hám olardan hesh birine bólek jeńillik berilmaydi hám ıtıqatına kóre taziyq da ótkerilmaydi. Házirgi kúnde watanımızda 16 diniy konfessiya erkin iskerlik alıp barıp atır.
Respublikamızda endi húrlıq, ámeldegi ǵárezsizlik kúnlerine erisiw reallıqqa aylanıwı anıq bolıp qalǵan waqıtta dindárlar mártebesine saldamlı itibar qaratılǵan edi. Atap aytqanda, 1991 jılı “Ramazan xayiti” dem alıw kúni, dep daǵaza etildi. Ózbekstan Sovet Sotsialistik Respublikası Prezidenti I. Karimovning 20 iyun' kúni daǵaza etilgen pármanı daǵı hár bir gáp kisi itibarın tartıp, hár bir musulmanda tereń bir qaniqiw hám kóterińki ruhni kórinetuǵın etedi. Párman tekstin tolıq keltiremiz: “Musulmanlardıń kóplegen qálew hám qálewlerin qandırıw hám de Orta Aziya musulmanları Diniy Basqarmasınıń shaqırıǵın itibarǵa alıp, puqaralar awızbirshilikligi hám miyir-áqibetin kóteriw maqsetinde “Qurban xayiti” (“Iyd al-adha”) ni bıyılǵı jılı 22 iyun' kúni hám keyingi jıllarda bolsa “Qurban hayti”niń birinshi kúni dem alıw kúni dep tayınlansin”.
Puqaralar dinga bolǵan munasábetlerinen qaramastan, tálimdiń túrme-túr túrleri hám dárejelerin iyelewi múmkin. Nızamnıń 9 -statyasında kórsetiliwishe, diniy shólkemlerdiń oraylıq basqarıw shólkemleri ruwxaniylerdı hám ózlerine zárúr bolǵan diniy xızmetkerlerdi tayarlaw ushın diniy oqıw orınları dúziwge haqılı. Diniy oqıw orınları Ózbekstan Respublikası Ádillik ministrliginde dizimnen ótkerilip, tiyisli litsenziya alǵanınan keyin iskerlik kórsetiw huqıqına iye boladı.
Joqarı hám orta diniy oqıw orınlarında tálim alıw ushın puqaralar Ózbekstan Respublikasınıń «Tálim tuwrısında»gi nızamına muwapıq ulıwma májburiy orta bilim beriw alǵanınan keyin qabıl etiledi.
Diniy tálim beretuǵınlar arnawlı diniy maǵlıwmatı bar kisiler bolıp, balalardı oqıtıw ushın diniy basqarmanıń yamasa oraydıń ruxsatnamasına ıyelewi kerek. Jeke diniy tálim beriwge jol qoyılmaydı. Bul nızam -qaǵıydalardı buzǵanlar nızam aldında juwapker boladı.
Diniy shólkemler diniy tálim alıw ushın puqaralardı sırt elge jiberiwleri hám sırt el puqaraların tálim alıw ushın qabıllawları múmkin.
Diniy shólkem - bul málim dinge iseniwshiler hám olardıń jámáátleriniń awqamı bolıp tabıladı (meshit, shirkew, sinagoga, diniy oqıw orınları hám t.b. ). Onı shólkemlestiriw ushın oǵan birdey ıtıqatqa iye bolǵan keminde 100 kisi aǵza bolıwı kerek. Ózbekstan Respublikasınıń hár qanday puqarası 18 jasqa tolǵanınan keyin málim diniy jámiyetke aǵza bolıwı múmkin.
Diniy shólkemler óz múlkine iye boladılar. Ímaratlar, dinge sıyınıw menen baylanıslı buyımlar, islep shıǵarıw hám qayırqomlıq jumıslarına mólsherlengen imaratlar, pul qarjları hám de diniy shólkemler iskerligin támiyinlew ushın zárúr bolǵan basqa buyım-múlk diniy shólkemlerdiń múlki esaplanadı. Diniy shólkemlerge túsetuǵın finanslıq hám múlkshilik qayırqomlıqlardan, sonıń menen birge, puqaralardan túsken aqshalardan mámleket salıǵı óndirilmeydi.
Sıyınıw, diniy úrp-ádet hám dástúrler ótkeriw jergilikli húkimet tárepinen qadaǵan etilmeydi. Nızamnıń 3-statyasında kórsetiliwishe, dinge ıtıqat qılıw yamasa ózge ıtıqatlar erkinligi milliy qawipsizlikti hám jámiyetlik rejimin, basqa puqaralardıń turmısı, salamatlıǵı, etikası, huqıqı hám erkinligin támiyinlew ushın zárúr bolǵan dárejedegine shekleniw múmkin.
Diniy shólkemler puqaralardı jumısqa alıwǵa haqılı. Olar mámleket, jámiyetlik kárxanaları hám shólkemleriniń jumısshı xizmetkerleri menen teńdey salıq tólileydi, social támiyinleniw hám qamsızlandırıw qılıw xızmetlerinen paydalanadılar. Ulıwma tiykarda pensiya alıw huqıqına egalar.Ózbekstan Respublikasında socialliq ómir siyasiy institutlar, ideologiyalar hám pikirlerdiń túrli-tumanlıǵı tiykarında rawajlanadı. Onıń aymaǵında 15 diniy konfessiya wákilleri jasaydı. Joqarıdaǵı nızamda keltirilgeni sıyaqlı, olar Konstitutsiya aldında huqıq hám minnetleme maydanınan teńdir. Konstitutsiyaniń 12-statyasında aytılıwına qaraǵanda, hesh qanday ideologiya mámleket ideologiyası retinde ornatılıwı múmkin emes. Soǵan kóre hesh qanday konfessiya basqalarınan ústin dep qaralıwı yamasa olarǵa óz tásirin ótkeriwge umtılıwı múmkin emes.