|
Davrlar
|
Xronologiya
|
Manzilgohlar
|
Iqtisodiy Hayot
|
Ma’naviy Hayot
|
Odam turi
|
1
|
Палеолит даври.
|
Палеолит («палайос»-қадимги, «литос»-тош) даври; бундан тахминан 800 минг йил илгари бошланиб, 15—12 минг йил илгари тугайди; ўз навбатида бу давр учга бўлинади;
а) илк палеолит-Ашель даври, 800-100 минг йилни ўз ичига олади;
б) ўрта палеолит-Мустье даври, милоддан аввалги 100-40 минг йилликлар;
в) сўнгги палеолит-милоддан аввалги 40-12 минг йиллик.
|
Ўзбекистон ҳудудларидаги энг қадимги одамларнинг манзилгоҳлари Фарғона во-дийсидаги Селунғур, Тошкент вилоятидаги Кўлбулоқ, Бухородаги Учтут маконлари-дан топилган.
|
Ўрта палеолит даврига келиб ибтидоий жамият одамларининг меҳнат қуроллари такомиллашиб, турмушида янги унсурлар пайдо бўла бошлайди. Энг муҳими, ибтидо-ий тўдадан уруғчилик жамоасига ўтиш бошланади. Шимолдан улкан музлик силжиб келиши натижасида олов кашф этилади. Одамлар ўчоқлар атрофларида тўланиб, ибтидоий турар-жойларга асос солдилар. Жамоа бўлиб ов қилиш пайдо бўлди.
|
Бу даврнинг энг катта ютуғи уруғчилик тузумига (матриархат) ўтилишидир.
Палеолит даврига хулоса ясаб шуни айтиш мумкинки, бу даврда ибтидоий одамлар хўжалик юритишнинг энг оддий йўлларидан (териб-термачлаб) мураккаброқ кўринишларига (овчилик, балиқчилик) га ўтдилар.
Шунингдек, бу давр ибтидоий одамлари орасида дастлабки диний қарашлар пайдо бўлди.
|
O’zbekiston hududida yashagan odamlar Janubi-sharqiy va Sharqiy Osiyoning eng qadimgi odamlari bo’lgan «Sinantrop» - «Xitoy odamlari» ga yaqin bo’lgan.
|
2
|
Мезолит даври.
|
Мезолит («мезос»-ўрта, «литос»-тош) милоддан аввалги 12-7 минг йилликлар.
|
Мезолит даври ёдгорликлари Сурхондарёдаги Мачой ғор маконидан, Марказий Фарғонанинг кўпгина ёдгорликларидан топиб ўрганилган. Бу даврга келиб музлик яна шимолга қайтади. Ҳайвонот ва ўсимлик дунёсида катта ўзгаришлар содир бўлади. Инсоният ўз тарихидаги дастлабки мураккаб мослама-ўқ-ёйни кашф этади.
|
Мезолит даври қуроллари палеолитга нисбатан ихчамлиги ва сифатлилиги билан фарқ қилади. Мезолит даври қабилалари асосан овчилик ва термачилик хўжалиги юритганлар. Бу даврнинг охирларига келиб, дастлабки уй чорвачилиги ёки ҳайвонларни хонакилаштириш бошланади.
|
Мезолит даври қабилалари асосан овчилик ва термачилик хўжалиги юритганлар. Бу даврнинг охирларига келиб, дастлабки уй чорвачилиги ёки ҳайвонларни хонакилаштириш бошланади.
|
Sinantrop» - «Xitoy odamlari» ga yaqin bo’lgan va pitekantrop odam.
|
3
|
Неолит даври.
|
Неолит («неос»-янги тош)-милоддан аввалги 6-4 минг йилликлар
|
Жанубий Туркманистон, Қадимги Хоразм ҳудуди, Ҳисор-Помир тоғлари
|
Неолит даврига келиб, қадимги қабилалар ҳаётида катта-катта ўзгаришлар содир бўлади. Бу давр одамлари аксарият ҳолларда дарё соҳиллари ва тармоқлари ёқасида, кўллар бўйларида яшаб, табиий имкониятлардан келиб чиқиб, балиқчилик ва овчилик ёки деҳқончилик ва чорвачилик ҳамда қисман ҳунармандчилик билан шуғулланганлар. Энг катта ютуқлардан бири кулолчиликнинг пайдо бўлишидир.
|
Неолит даври қабилалари хўжалик шаклларига қараб қуйидаги маданиятларига бўлинади: Жойтун маданияти, Калтаминор маданияти, Ҳисор маданияти.
|
Kromanyon odam
|
4
|
Энеолит даври
|
Энеолит (мис-тош даври)-милоддан аввалги 4 минг йилликнинг охири-3 минг йилликнинг боши.
|
Неолит даври ёдгорликлари Бухоро вилоятининг Лавлакон, Бешбулоқ, Учтут (мис кони) мавзеларидан, Панжикент атрофларидан (Саразм маданияти) топиб текширилган. Бу даврга келиб, деҳқончилик Ўрта Осиёнинг шимо-ли-шарқий ҳудудларига ҳам ёйилади.
|
Энеолит-мис-тош даврида одамлар дастлабки металл билан танишдилар. Бу даврга келиб мис қуроллар анча такомиллашган бўлсада, ундан оғир меҳнат қуроллари ясашнинг имкони йўқ эди. Мисдан асосан уй-рўзғор буюмлари, тақинчоқлар ва ҳарбий қуроллар ясалган.
|
Sopol idishlar xumda pishirgan hamda idishlarga geometrik naqshlar solingan, odam va hayvon tasvirini solish ham odat boʻlgan. E. davri yodgorliklaridan qazish paytida pishirilgan loydan yasalgan koʻplab ayol haykalchalari (maʼbudalar) topilgan. Bu E. davrida hali ona urugʻi (matriarxat) boʻlganligidan dalolat beradi.
|
Pitekantrop Odami
|
5
|
Бронза даври
|
Бронза даври-милоддан аввалги 3-2 минг йилликлар.
|
Buxoro yaqinidagi Zomonbobo ko’li, Xorazm, Surxandaryo, Sopoltepa
|
Бронза даврида Ўрта Осиёда кўчманчи чорвачиликка ва ўтроқ деҳқончиликка асосланган маданиятлар аҳли яшашган. Ушбу маданиятлар аҳолисининг этник таркибини ўрганишга антрополог ва археолог олимлар доимо қизиқиш билан ёндашишган. Ўрта Осиёнинг бронза даври аҳолисининг этник таркиби хусусида антрополог олимлар деярли бир хил фикрда, улар бронза даврида Каспий денгизи бўйларидан то Помиргача бўлган ҳудудларда Ўрта ер денгизи ирқига мансуб аҳоли яшаган деб ҳисоблашадилар
|
Қадимги деҳқончилик маданияти соҳиблари, Ўрта Осиёнинг шимолидаги чорвадор қабилалар, мумкинки Жанубий Рус чўл зоналари ҳалқлари бир тилда – Эрон тилли ва шу тил лаҳжаларида гапиришган. Менинг фикримча сополли ва кучуктепа маданияти халқлари тил жиҳатидан бир-бирини тушунишган, шу тил асосида Қадимги Бақтрия тили вужудга келган, яьни Эрон тили лаҳжаларидан бири.
|
|
6
|
Темир даври
|
Темир даври-милоддан аввалги 1-минг йилликнинг бошларидан.
|
|
Temir davrida ishlab chiqarishda buyuk texnika oʻzgarishlari yuz berdi. Temir rudasining mis va kalayga nisbatan tabiatda serobligi, mustahkam sifati uning ishlab chiqarish.da va harbiy sohada tez va keng tarqalishiga olib keldi. Ayniqsa, qishloq xoʻjaligi.da gemir qurollardan foydalanishga oʻtish katta voqea boʻldi. Chunki degʻqonchilik maydonlarini kengaytirishda temir asbob va kurollar (bolta, ketmon, kurak), ayniqsa, temir tishli omoch kabi mustahkam moslamalar paydo boʻldi. Temir davrida dehqonchilikdan hunarmandchilik ajralib chiqib, alohida ishlab chiqarish. xoʻjaligiga aylandi.
|
Oʻzbekistonda Temir davriga oid yodgorliklarni sanalashtirish va dastlabki turkumlarga ajratilishiga doyr tadqiqotlar S.P.Tolstov, A. I. Terenojkin va Ya. Gʻulomovlar tomonidan amalga oshirilgan. Oʻzbekiston hududida Temir davri yodgorliklari mil. av. 8—6-asrlarga mansub. Ular Xorazm, Surxondaryo, Qashqadaryo, Samarqand, Buxoro, Toshkent viloyatlarida va Fargʻona vodiysida oʻrganilgan; Koʻzaliqir, Qalʼaliqir va Dingilja singari qad. qalʼa va qishloq, shahar xarobalari, Tagisken va Uygarak qabristonqoʻrgʻonlari, Boʻkantov qoyatosh suratlari tekshirilgan. Temir davrida qad. Xorazm hududlarida dastlabki yirik sugʻorish inshootlari vujudga kelgan.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1-VAZIFA (B) Movarounaxrda Arablar Zulmiga qarshi kurash.
